Kontrola czystości mikrobiologicznej powietrza.pdf

klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja

KONTROLA

CZYSTOŚCI MIKROBIOLOGICZNEJ

POWIETRZA

Krzysztof KAISER

Andrzej WOLSKI

Powietrze jest środowiskiem nieprzy-

jaznym dla życia mikroorganizmów.

W odróżnieniu od gleby i wody jest

ono ośrodkiem okresowego przeby-

wania mikroorganizmów, w którym

nie mogą one dzielić się i rosnąć, lecz

zachowują niestety swój potencjał in-

fekcyjny.

Metody pomiaru zanieczyszczeń

mikrobiologicznych powietrza zo-

stały rozwinięte już na początku XX

wieku wraz ze wzrostem zagrożeń

związanych z użyciem broni mikro-

biologicznej [4]. W 1930 roku Sta-

ny Zjednoczone i Wielka Brytania

posiadały już pierwsze urządzenia

przeznaczone do wykrywania nie-

bezpiecznych zarazków przenoszo-

nych drogą powietrzną. W roku 1941

opracowano w Anglii stosowaną do

dzisiaj metodę szczelinowo – zderze-

niową.

Ze względu na bezpieczeństwo ludzi,

w tym głównie pacjentów osłabionych

chorobą i poddawanych zabiegom in-

wazyjnym, w pomieszczeniach szpi-

talnych ważne jest minimalizowanie

ryzyka infekcji przenoszonych drogą

powietrzną. Zachowanie czystości mi-

krobiologicznej powietrza w pomiesz-

czeniach czystych szpitali jest bardzo

istotne. W szczególności dotyczy to

sal operacyjnych. Wzrost wymagań

higienicznych w szpitalach, szcze-

gólnie w chirurgii głębokiej, wiąże

się z koniecznością kontroli czystości

mikrobiologicznej powietrza. Bada-

nia mikrobiologiczne powietrza są

wskaźnikiem ułatwiającym utrzyma-

nie instalacji klimatyzacji – wentyla-

cji w stanie zapewniającym osiąganie

wymaganej jakości powietrza.

kroskopem. Metoda ta umożliwia

wykrywanie w powietrzu nie tylko

żywych, ale również martwych mikro-

organizmów, w tym drobnoustrojów

trudno wzrastających na pożywkach.

Badanie pod mikroskopem umożliwia

zaobserwowanie szerokiego spektrum

zanieczyszczeń powietrza, zarówno

zanieczyszczeń biologicznych, np.

pyłków roślin, czy roztoczy, jak też

zanieczyszczeń pyłowych. Za wadę tej

metody uznaje się trudności w identy-

ﬁ kacji gatunkowej mikroorganizmów.

Metody hodowlane

Badania tego typu polegają na zebra-

niu mikroorganizmów zawartych w

powietrzu na płytce z naniesioną po-

żywką. Następnie tak zebrane zarodki

poddaje się inkubacji i zlicza wyrosłe

kolonie. Kolonia może wyrosnąć z

jednej lub z wielu połączonych ko-

mórek, co oznacza, że w powietrzu

może znajdować się więcej mikroor-

ganizmów niż wskazuje na to wynik

wyrażony w JTK/m 3 . Wadą tej metody

jest możliwość wykrywania komórek

jedynie żywych i zdolnych do wzrostu

na danej pożywce.

1. METODY POMIAROWE CZY-

STOŚCI MIKROBIOLOGICZNEJ

POWIETRZA

Wprowadzane normy czystości mi-

krobiologicznej powietrza wymagają

wiarygodnych metod pomiarowych.

Do wykrywania drobnoustrojów w

powietrzu stosuje się metody: mikro-

skopowe, hodowlane i wiązane.

Metody wiązane są kombinacją

dwóch poprzednich metod.

Metody mikroskopowe

Wykonanie tego typu badań wymaga

przepuszczenia powietrza przez ﬁ ltr

membranowy, na którym osadzają się

mikroorganizmy. Zastosowanie tutaj

znajduje także szkiełko powleczone

substancją lepką, np. wazeliną. Wy-

łapane mikroorganizmy barwi się, a

następnie poddaje zliczaniu pod mi-

Do metod pomiarowych powszechnie

stosowanych w metodach hodowla-

nych, ze względu na sposób pozy-

skiwania badanego materiału, zalicza

się:

•

metody sedymentacyjne,

Rys. 1 Urządzenie do pobierania próbek

zanieczyszczeń mikrobiologicznych po-

wietrza z 1940 r. [4]

•

metody polegające na mechanicz-

nym oddzielaniu zanieczyszczeń z

próbki powietrza o standardowej

158 technika chłodnicza i klimatyzacyjna 4/2007

klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja

Rys.2 Płytka Petriego używana do badania czystości mikrobiologicznej powietrza oraz

widok kolonii mikroorganizmów wyhodowanych na płytce Petriego, pochodzących z po-

wietrza wentylacyjnego [5, 6]

Dla wielu cząstek, szczególnie

tych o małych rozmiarach, przedsta-

wiona zależność (1) nie jest praw-

dziwa, ponieważ szybkość osadzania

zależy od wielu czynników, takich

jak: rozmiary, waga, ładunek elektro-

statyczny, wilgotność, ruch powie-

trza, itd.. Stosunkowo duże prędkości

powietrza występujące w obszarach

pomieszczeń klimatyzowanych mają

duży wpływ na szybkość sedymenta-

cji. Dlatego metoda ta może posłużyć

jedynie do oszacowania prawdopo-

dobnego stężenia mikroorganizmów

w obszarach, w których ruch powie-

trza jest nieznaczny. Metoda ta nie

może być wykorzystana np. do prze-

prowadzenia bardzo ważnych badań

czystości mikrobiologicznej powie-

trza nawiewanego lub wywiewanego

z uwagi na dużą prędkość powietrza

w okolicy kratek lub nawiewów lami-

narnych. Zaletą metody sedymenta-

cyjnej jest prostota, szybkość i niski

koszt badania.

objętości: ﬁ ltracyjne, zderzeniowe

i odśrodkowe.

dymentacji) w [min], dla sal

operacyjnych stosuje się czasy

30 - 60 minut.

Metoda sedymentacyjna

Najstarszą, stosowaną jeszcze po-

wszechnie w szpitalach metodą kon-

troli czystości mikrobiologicznej

powietrza w salach operacyjnych

jest metoda sedymentacji Kocha.

W metodzie tej otwarte płytki z pod-

łożem stałym należy pozostawić na

30 minut na wysokości 1 metra od

podłogi. Do pobrania próbek polecane

są płytki Petriego (rys.2) zawierające

podłoża wzbogacone, np. Tryptic Soy

Agar - TSA, TSA z neutralizatorami,

w zależności od potrzeb także podło-

ża wybiórcze np. Sabouraud. Zarodki

powinny być inkubowane przez 48

godzin w temperaturze 37 o C (TSA)

lub przez 10 dni w temperaturze 28 o C

(Sabouraud). Po tym czasie wyhodo-

wane kolonie należy zliczyć i zidenty-

ﬁ kować ich szczepy.

Obliczanie wyników opiera się

na założeniu, że w ciągu 5 minut na

powierzchni równej 1 m 2 osiada tyle

drobnoustrojów, ile znajduje się ich

w 1 m 3 powietrza (w warunkach bez-

wietrznych i bez przeciągów) [1, 3].

Zgodnie z tymi założeniami stężenie

zanieczyszczeń mikrobiologicznych

w powietrzu można opisać wzorem:

Metoda sedymentacji posiada sze-

reg wad. Za pomocą tej metody nie

można wykryć np. najdrobniejszych

cząstek bioaerozolu, które osiadają

bardzo wolno lub w ogóle nie ulegają

sedymentacji. Nie wszystkie mikro-

organizmy, kropelki wody lub cząstki

pyłu, na których znajdują się mikro-

organizmy osadzają się z jednakową

szybkością (rys.3). Z badań Wellsa

wynika, że cząsteczki o średnicy 1 μm

i mniejszej nie podlegają sedymenta-

cji w pomieszczeniach, gdzie istnieją

liczne prądy powietrza.

Metody polegające na mechanicz-

nym oddzielaniu zanieczyszczeń z

próbki powietrza ostandardowej

objętości

Z uwagi na poważne wady metody se-

⋅

⎜

⎝

⎟

⎠

(1)

gdzie:

k R – stężenie zanieczyszczeń mikro-

biologicznych w [JTK/m 3 ],

n – liczba kolonii wyrosłych na

płytce,

P – powierzchnia płytki w [m 2 ],

t S – czas otwarcia płytki (czas se-

Rys.3 Czas opadania cząstek o gęstości ρ ≈ 1g/cm 3 z wysokości 2 m na podstawie

badań Wellsa i Stokesa

technika chłodnicza i klimatyzacyjna 4/2007 159

⎛

⎞

klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja

dymentacyjnej, zastosowanie znalazły

urządzenia pozwalające na mecha-

niczne oddzielenie zanieczyszczeń z

pobranej próbki powietrza (rys.4).

płytce podobnej do płytki Petriego, np.

płytce typu Rodac. Następnie zainfeko-

waną pożywkę poddaje się inkubacji i

zlicza liczbę kolonii. Wadą tej metody

jest możliwość zarastania pożywek w

przypadku silnego zanieczyszczenia

powietrza, a także spadek żywotności

drobnoustrojów spowodowany stresem

środowiskowym w wyniku nagłego

uderzenia mikroorganizmu o pożywkę.

Zarastanie pożywki może być również

wynikiem nieodpowiednio przygoto-

wanego podłoża, np. zbyt słabe osusze-

nie płytki i występowanie kropel wody

są przyczynami rozlewania się mikro-

organizmów na pożywce, w wyniku

czego niemożliwe staje się późniejsze

zliczanie kolonii. Podczas pobierania

próbek, podobnie jak w metodzie ﬁ ltra-

cyjnej, przy dłuższej ekspozycji może

dojść do wysychania podłoża, przez

co zmniejsza się zdolność podłoża do

zatrzymywania cząstek oraz następuje

wysuszenie zebranych zarodków. Me-

toda ta nadaje się do kontroli powietrza

na zawartość wirusów. Po wypłukaniu

i zniszczeniu chloroformem innych

mikroorganizmów, wyizolowane wiru-

sy wprowadza się do hodowli komór-

kowych.

fakt, że wirusy mogą wzrastać jedynie

w żywych komórkach, niezbędne jest

zastosowanie hodowli tkankowych. Do

tego celu najczęściej używa się tchawi-

cy człowieka lub nerki małpy. Po wnik-

nięciu do komórek wirusy namnażają

się w nich, a po ich zniszczeniu prze-

noszą na sąsiednie, w wyniku czego

pojawiają się tzw. łysinki (ang. plaque)

na tle niezmienionej warstwy komórek.

Liczbę wirusów zawartych w powie-

trzu podaje się jako liczbę jednostek

tworzących łysinki, w skrócie pfu/m 3

(plaque forming units).

Identyﬁ kacja gatunkowa wirusów

jest procesem żmudnym. Możliwe jest

w tej metodzie wykrywanie wyłącznie

wirusów infekujących zastosowane

hodowle tkankowe.

Wykrywanie toksyn i alergenów

występujących w powietrzu wymaga

często żmudnych badań. Badanie na

ich obecność opiera się przede wszyst-

kim na wywoływaniu reakcji immuno-

logicznej z użyciem przeciwciał skiero-

wanych przeciwko znanym antygenom

oraz badaniach chromatograﬁ cznych,

np. w przypadku mikotoksyn. Wykry-

wanie endotoksyn występujących w

powietrzu wymaga podjęcia następują-

cych działań [2]: przeﬁ ltrowania powie-

trza przez ﬁ ltr membranowy (z włókna

szklanego lub PCV), rozcieńczania

odﬁ ltrowanych komórek z preparatem

z krwi skrzypłocza (morski stawonóg)

z dodatkiem substancji chromogennej,

wykonania pomiaru wytworzonej lu-

minescencji.

Rys.4 Aparaty do kontroli czystości mi-

krobiologicznej powietrza pozwalające na

mechaniczne oddzielenie zanieczyszczeń

z pobranej próbki powietrza [8, 5, 9]

Przy pomocy tych urządzeń pobiera

się określoną ilość powietrza, a jego

zanieczyszczenia osiadają na ﬁ ltrze

lub bezpośrednio na pożywce. Po-

brane przez urządzenie pomiarowe

powietrze zawiera wszystkie zanie-

czyszczenia niezależnie od ich właści-

wości ﬁ zykochemicznych oraz warun-

ków panujących podczas prowadzenia

pomiarów, takich jak przewiewy,

wymuszony przez wentylację ruch

powietrza, itp.. Jednak nie wszystkie

zanieczyszczenia są wychwytywane

w urządzeniu z jednakową skutecz-

nością. W praktyce stosuje się trzy

metody wychwytu zanieczyszczeń z

pobranej próbki powietrza.

Metoda odśrodkowa polega na nada-

niu powietrzu prędkości przez wenty-

lator odśrodkowy, na obwodzie któ-

rego znajduje się pożywka w postaci

paska z podłożem wychwytującym

zanieczyszczenia. Następnie zainfe-

kowaną pożywkę poddaje się inkuba-

cji i zlicza się liczbę kolonii. Metoda

ta posiada podobne wady jak metoda

zderzeniowa.

Metoda ﬁ ltracyjna polega na prze-

puszczeniu próbki powietrza przez

ﬁ ltr, na którym zatrzymują się zanie-

czyszczenia mikrobiologiczne. Po

przeniesieniu na powierzchnię po-

żywnego agaru, poddaje się je inku-

bacji i zliczaniu liczby kolonii. Należy

pamiętać, że niewłaściwy wybór urzą-

dzenia ﬁ ltrującego lub wydłużenie

ekspozycji może wpłynąć na zmniej-

szenie żywotności niektórych mikro-

organizmów wskutek ich wysuszenia.

Metodę tę również stosuje się w me-

todach mikroskopowych. Rutynowo

znajduje ona zastosowanie w wykry-

waniu endotoksyn w powietrzu.

2. DOKŁADNOŚĆ POMIARÓW

Wykrywanie wirusów, endotoksyn,

toksyn i alergenów w powietrzu

Badanie na zawartość wirusów w po-

wietrzu różni się zasadniczo od ww.

metod stosowanych do badania bakterii

i grzybów. Przede wszystkim niezbęd-

ne jest pobranie bardzo dużej ilości po-

wietrza (powyżej 1000 dm 3 ) [2], gdyż

wirusy występują w nim niezbyt licz-

nie, a znaczna ich część jest niezdolna

do wywołania infekcji. Ilość pobie-

ranego powietrza jest przynajmniej o

rząd wielkości większa, niż ilość po-

bieranego powietrza w przypadku wy-

chwytywania bakterii. Ze względu na

Jak wcześniej wykazano, mała dokład-

ność pomiarów przy użyciu metody

sedymentacyjnej sprawia, że metoda

ta może służyć jedynie do oszacowania

prawdopodobnego stężenia mikroorga-

nizmów w obszarach, w których ruch

powietrza jest nieznaczny. W przypad-

ku pozostałych metod, dających wy-

niki niezależne od ruchu powietrza w

badanym pomieszczeniu, dokładność

pomiarów nie jest również zbyt duża.

Szczególnie dotyczy to pomiarów pro-

wadzonych w pomieszczeniach czy-

stych, w których koncentracja zanie-

czyszczeń jest niska. Dokonanie wiary-

Metoda zderzeniowa polega na prze-

puszczeniu próbki powietrza przez

szczeliny lub otwory, nadające mu pręd-

kość wystarczającą do wydzielenia za-

nieczyszczeń podczas uderzenia o po-

wierzchnię pożywki znajdującej się na

specjalnej, dostosowanej do miernika

160 technika chłodnicza i klimatyzacyjna 4/2007

klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja

godnego pomiaru w takich warunkach

wymaga przepuszczenia przez miernik

dużej ilości powietrza, co może wy-

woływać wysuszenie wychwyconych

mikroorganizmów i pożywki oraz

zmniejszenie skuteczności wychwyty-

wania zanieczyszczeń przez wysuszo-

ne podłoże. Również szczegóły kon-

strukcyjne mierników różnych produ-

centów, takie jak np.: ilość i rodzaj ot-

worów w mierniku zderzeniowym, czy

prędkość powietrza zderzającego się z

powierzchnią pożywki, mają znaczący

wpływ na skuteczność wychwytu za-

nieczyszczeń powietrza. Dla przykładu

na rysunku 5 przedstawiono wyniki

pomiarów dokonanych równocześnie

w tych samych warunkach środowi-

skowych przy użyciu kilku mierników

różnych producentów.

Dla uniknięcia dużych błędów po-

miarowych należy stosować normę

jakości ISO 14698 dla pobierania pró-

bek zanieczyszczeń mikrobiologicz-

nych powietrza i walidacji mierników.

Walidacji miernika niestety nie może

przeprowadzić użytkownik we włas-

nym zakresie, dlatego przy zakupie

należy zwrócić szczególną uwagę na

to, czy producent przeprowadził wa-

lidację oferowanego miernika. Użyt-

kownik wykonując badania czystości

mikrobiologicznej powietrza powinien

ściśle przestrzegać zaleceń producenta

danego miernika.

Prawidłowe przygotowanie pod-

łoża jest czynnością bardzo ważną dla

uzyskania wiarygodnych wyników.

Niewłaściwie dobrany rodzaj podło-

ża, a także jego nieodpowiednie osu-

szenie i obchodzenie się z nim może

być przyczyną uzyskania nieprawid-

łowych wyników badań, może też

uniemożliwić identyﬁ kację ilościowo

– jakościową pobranych z powietrza

mikroorganizmów. Na przykład zbyt

długa ekspozycja płytki często jest

przyczyną wysychania podłoża, nato-

miast nieodpowiednio osuszona płyt-

ka, na powierzchni której znajdują się

kropelki wody, bardzo często zarasta.

Należy pamiętać, że rodzaj podło-

ża, sposób przeprowadzania badania,

czas poboru próbki, parametry ﬁ zycz-

ne powietrza, a także warunki poboru

próbek w znaczący sposób wpływają

na żywotność mikroorganizmów. Od-

porność gatun-

kowa mikroor-

ganizmów na

tzw. stres środo-

wiskowy rów-

nież wpływa na

otrzymywane

wyniki pomia-

rów. Otrzymy-

wanie prawidło-

wych wyników

badań wymaga

rozważnej ana-

lizy, co do:

- oszacowa-

nia wielko-

ści, wraż-

liwości,

zdolności do

przeżycia i rodzaju przewidywa-

nych zanieczyszczeń mikrobiolo-

gicznych,

- oczekiwanej koncentracji mikro-

organizmów,

- dobrania i przygotowania odpo-

wiedniego podłoża,

- wybrania metody badawczej, urzą-

dzenia i miejsc pobierania próbek,

- dobrania czasu trwania poboru

próbki,

- warunków otaczającego środowi-

ska,

- występujących zakłóceń i ich

wpływu na badanie,

- intensywności zaburzeń przepły-

wu powietrza.

twością jego czyszczenia, dezyn-

fekcji i sterylizacji;

- odpornością materiałową na środ-

ki myjąco – dezynfekcyjne;

- możliwością jego zdalnego załą-

czania i wyłączania.

Szczegółowe wymagania dotyczące

metod kontroli czystości mikrobiolo-

gicznej powietrza znajdują się w nor-

mie ISO 14698.

3. BŁĘDY POMIAROWE

Istnieje wiele czynników mogących

wywołać błędne wyniki pomiarów

czystości mikrobiologicznej powietrza,

np.: zła metoda pomiarowa, nieodpo-

wiednia lokalizacja punktów pomiaro-

wych, zakłócenie zjawiska przez eks-

perymentatora - emisja zanieczyszczeń

przez osobę wykonującą pomiary, itd..

Stosowana procedura wykonywa-

nia pomiarów powinna minimalizować

błędy pomiarowe iumożliwiać ich

ocenę. Np. podczas badania czysto-

ści mikrobiologicznej nawiewanego

powietrza, osoba badająca wprowa-

dza podczas wykonywania pomiarów

zanieczyszczenia, których wpływu

nie można zaniedbać przy analizie

wyników pomiarów. Pomimo założe-

nia kompletnego, sterylnego ubioru

ochronnego i niezwykłej dbałości pod-

czas wykonywania pomiarów dochodzi

do zanieczyszczenia podłoża wzrosto-

wego, co w efekcie daje wynik o kilka

JTK/m 3 większy od rzeczywistego stę-

żenia zanieczyszczeń (rys.6, 7).

Aspirator do badań czystości mikro-

biologicznej powietrza powinien cha-

rakteryzować się:

- odpowiednią wydajnością ssania,

zapewniającą pobór wystarczającej

ilości biozanieczyszczeń powietrza

w przypadku ich małych stężeń;

- szybkością przepływu powietrza

przez urządzenie zapewniającą

osadzanie się mikroorganizmów

na pożywce;

- dużą dokładnością w wychwyty-

waniu mikroorganizmów;

- możliwościąregulacji,umożliwia-

jącą pobieranie próbek z różnych

objętości powietrza;

- konstrukcją uniemożliwiającą za-

sysanie powietrza usuwanego z

urządzenia;

- nieskomplikowaną obsługą i ła-

technika chłodnicza i klimatyzacyjna 4/2007 161

Rys.5 Wyniki pomiarów stężenia zanieczyszczeń mikrobiologicznych

dokonanych równocześnie w tych samych warunkach środowisko-

wych przy użyciu kilku mierników różnych producentów. Na podsta-

wie badań Reinmüllera [4]

klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja klimatyzacja i wentylacja

Rys.6 Pomimo kompletnego, sterylnego

ubioru ochronnego i niezwykłej dbałości

podczas wykonywania pomiarów dochodzi

do zanieczyszczenia podłoża wzrostowe-

go, co w efekcie daje wynik o kilka JTK/m 3

większy od rzeczywistego stężenia zanie-

czyszczeń. Zdalnie uruchamiany miernik

umożliwia zminimalizowanie wpływu eks-

perymentatora na wynik pomiaru [5]

wprowadzające błąd po-

równywalny z wielkością

mierzoną.

Dla stwierdzenia

wielkości błędów pomia-

rowych należy do serii

płytek z podłożem podda-

nych ekspozycji dołączać

płytki kontrolne, które

wskażą nam to dodatko-

we zainfekowanie płytek

podczas manipulacji zwią-

zanych z wykonywanymi

pomiarami oraz płytki

zupełnie nie używane dla

sprawdzenia sterylności

podłoża i ewentualnych

zanieczyszczeń powsta-

łych w laboratorium mi-

krobiologicznym.

Pomiary w okolicy

nawiewów lub wyciągów

można wykonywać meto-

dą ﬁ ltracyjną, zderzeniową

lub odśrodkową. Stosując

w tym przypadku metodę

sedymentacyjną na pewno

nie uzyska się wiarygod-

nych wyników ze wzglę-

du na zbyt duże prędkości

powietrza. Wątpliwe wyniki otrzyma

się również stosując metodę sedymenta-

cyjną do pomiarów prowadzonych we-

wnątrz sali z włączoną wentylacją. Ruch

powietrza wewnątrz sali jest mniejszy

niż przy nawiewach czy wyciągach, ale

jest on wystarczający do zakłócenia gra-

witacyjnego opadania zanieczyszczeń

powietrza, na którym oparta jest metoda

sedymentacyjna. Błąd tej metody jest w

tym przypadku trudny do oszacowania.

Wniosków o poziomie zanieczysz-

czeń mikrobiologicznych nie można

wyciągać na podstawie jednego pomia-

ru. Z uwagi na dużą ilość czynników

zakłócających pomiary i dużą zmien-

ność zjawiska, konieczne jest okreso-

we wykonywanie serii pomiarów oraz

zastosowanie analizy statystycznej dla

określenia błędu pomiarowego.

Rys.8 Umieszczenie płytki z podłożem w aparacie i jej

wyjęcie może powodować zanieczyszczenie wprowa-

dzające błąd porównywalny z wielkością mierzoną [5]

Rys.7 Ubiór ochronny z aparatem odde-

chowym wyposażonym w ﬁ ltr HEPA elimi-

nuje zanieczyszczenie powietrza z dróg

oddechowych eksperymentatora [7]

LITERATURA:

[1] Drewniak E. i T.: Mikrobiologia żywno-

ści, WSIP Warszawa 1999

[2] Kołwzan B., Adamiak W., Grabas K., Pa-

wełczyk A.: Podstawy mikrobiologii w

ochronie środowiska. Oﬁ cyna Wydawni-

cza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław

2005

[3] Marcinkowski J.T.: Podstawy higieny,

Volumed Wrocław 1997

[4] Möller À. L.: Measurement of airborne

micro-organisms – a long development

still with problems. New cleanroom test-

ing course attracts international interest,

Sweden 2002

[5] Materiały fotograﬁ czne autorów

[6] www.blygold.de

[7] www.envirosafetyproducts.com/pro-

duct.php

[8] www.jsunitech.com/product/sampling/

images/micro1.jpg

[9] www.parrett.uk.com/mb1mb2.htm

Do zanieczyszczenia podłoża docho-

dzi już przy umieszczaniu płytki z

podłożem w mierniku (rys.8). Można

to sprawdzić wykonując całą proce-

durę pomiarową z pominięciem same-

go pomiaru. Już samo umieszczenie i

wyjęcie płytki z podłożem z aparatu

może powodować jej zanieczyszczenie

162 technika chłodnicza i klimatyzacyjna 4/2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: