GUSTAW HERLING- GRUDZIŃSKI
Dziennik pisany nocą
Urodził się w 1919 w Kielcach, zmarł nocą z 4 na 5 lipca 2000 w Neapolu. Debiutował w prasie międzywojennej jako krytyk literacki. W czasie wojny aresztowany i osadzony w łagrze na Dalekiej Północy, opuścił Rosję z armią Andersa, walczył pod Monte Casino. Współzałożyciel w 1947 i początkowo współredaktor wydawanej wówczas w Rzymie "Kultury". Po przeniesieniu pisma osiadł w Londynie, a w 1952 r. przeniósł się do Włoch. Laureat nagród: "Kultury" (1958), Jurzykowskiego (1964), Kościelskich (1966), "Wiadomości" (1981), włoskiej nagrody Premio Viareggio, międzynarodowej "Prix Gutenberg" i francuskiego Pen-Clubu. Był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku, obierającym za przedmiot swego pisarstwa opór stawiany przez człowieka różnorodnym postaciom nicości (totalitaryzmom, religijnemu zwątpieniu, poczuciu egzystencjalnego osamotnienia, instrumentalizacji życia).W jego dorobku odnaleźć można krytykę literacką, prozę, esej, a także oryginalne formy mieszane. Książki krytyczne są wyrazem zainteresowań literaturą rosyjską, klasyką europejską, malarstwem. Pisane z ogromnym znawstwem szkice o sztuce świadczą, że dla Herlinga kultura to przejaw metafizycznej niepewności człowieka, a także najszerszy z symbolicznych języków służących dociekaniu sensu.Jako pisarz narodził się Herling pod wpływem doświadczeń łagrowych, które spisał i przetworzył w książce INNY ŚWIAT (1951) - jednym z pierwszych i najdoskonalszych dzieł poświęconych temu problemowi, jakie powstały w literaturze światowej. W książce sporządza dokumentarnie wiarygodny opis łagrowych warunków życia, a zarazem tworzy opowieść o istocie totalitaryzmu, o granicach człowieczeństwa, o nieskończonych dnach upadku, lecz także o ludzkiej sile pokonywania godnością każdego losu.W opowiadaniach bohaterowie Herlinga tropią "indywidualne przeznaczenie", wyznaczające człowiekowi jego prywatną ścieżkę godzenia się ze śmiercią. O literackiej specyfice tych utworów - które można nazwać metafizycznymi opowieściami kryminalnymi - decyduje odnawiana przez Herlinga forma XIX-wiecznej opowieści, nawiązująca do Poe'ego, Melville'a i Jamesa.Podobnie "oryginalny tradycjonalizm" odnajdziemy w DZIENNIKU PISANYM NOCĄ - dziele zaczętym w 1971 i kontynuowanym aż do śmierci, zawierającym klasyczne zapisy dziennikowe obok esejów poświęconych sztuce, komentarzy politycznych i utworów fikcyjnych.
"Pisać tak, by zdanie było przekazem nie tylko jasnej i swobodnej myśli, lecz nieustannego napięcia moralnego, by w słowie żył całym sobą kto wypowiada je jako swoją długo odważaną i cierpianą prawdę - to pociągało mnie zawsze". ("Dziennik pisany nocą", 19 I 1972)
O Dzienniku pisanym nocą
Oprac. wg Włodzimierza Boleckiego
Marii Dąbrowskiej i Jana Zielińskiego.
Sześć tomów dziennika pisanego nocą jest świadectwem uczestnictwa pisarza w polskim doświadczeniu. Jest to dla kraju czas wielkich przemian. Szczególnie po roku 1976, po powstaniu tzw. drugiego obiegu, widać, jak Herling-Grudziński do Polski się zbliża, jak zyskuje nowych czytelników. W końcu, kiedy w 1990 otrzymał doktorat honorowy Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, powie „przestałem być pisarzem emigracyjnym, a stałem się pisarzem polskim zamieszkałym w Neapolu.” Dziennik pisany nocą jest czymś z gatunkowego pogranicza: pomiędzy dziennikiem a esejem. Bywa, że esej się rozrasta i tworzy zamknięta całość. Jest to przede wszystkim zapis myśli, doświadczeń intelektualnych. Sam autor pisze, ze „nie jest on na pewno dziennikiem intymnym(…)przesuwa się w nim raz szybciej, raz wolniej, raz na scenie, raz w tle historia spuszczona z łańcucha”. W Dzienniku pisanym nocą można zauważyć kilka podstawowych wątków tematycznych
1) ludzkie postawy wobec wartości i totalitarnych systemów. Rozległość zainteresowań G.H-G. jest imponująca, szczególne miejsce zajmują tu pisarze rosyjscy,
2) przeszłość, własne doświadczenia, pobyt w łagrach, w armii Andersa, emigracja. G. H.-G. nakreślił tu wielki obraz epoki.
3) pytanie o polski etos, co znaczy być dziś być Polakiem. Dziennik.. jest ciągłym diagnozowaniem ojczyzny. Kosmo-Polak to słowo ma dla G. H.-G. moralisty najbardziej szlachetny wymiar.
4) obyczajowość i religijność Włoch, Neapolu.
Gustaw Herling-Grudziński opublikował 6 części Dziennika pisanego nocą:
1) część I (1971-1973)
2) część II (1974- 1979)
3) część III (1980- 1983)
4) część IV (1984- 1988)
5) część V (1989- 1992)
6) część VI (1997- 1999)
Dziennik pisany nocą jest tyleż dziennikiem, co pamiętnikiem. Narrator opowiada o świecie, który ogląda, jest jego komentatorem. Jak każde inne dzieło tego gatunku Dziennik.. jest utworem subiektywnym. Autor nie kryje swoich poglądów politycznych, społecznych. Jest tu zawartych wiele informacji o życiu osobistym pisarza, jego nastrojach, fobiach itp. Są to jednak informacje jedynie zasygnalizowane. W Dzienniku.. obowiązuje hierarchia ważności opisywanych spraw, bohaterem jest zawsze sam pisarz- intelektualista opowiadający o swoich przygodach człowieka myślącego. Autor wraca w Dzienniku do spraw opowiedzianych w Innym świecie i podejmuje tematy szerzej rozwinięte w drobnych szkicach (np. o literaturze rosyjskiej). Autor wyraźnie dba o uniwersalność całego utworu. Nawet podejmując aktualne sprawy, posługuje się ironią wieloznacznością, pojedyncze anegdoty przekształca w metafory, w literackie opowiadanie. Są tu charakterystyczne dla G.H.-G. mikronowele biograficzne, mikrorecenzje, mikroeseje, niekiedy rozbudowany dziennik podróży ( czasem nawet fikcyjnej jak do Pragi), lapidarne studia z historii malarstwa ( Dorot, Caravaggio), relacje z wystaw plastycznych, komentarze do bieżących wydarzeń życia intelektualnego, politycznego czy artystycznego.
TEMATY DZIENNIKA:
- hipokryzja zachodniej lewicy w ocenie sowieckiego komunizmu,
- hipokryzja zachodnich dyplomatów i środków masowego przekazu w przedstawianiu sytuacji w bloku sowieckim,
- sposoby zakłamywania świata przez propagandę komunistyczna,
- refleksje o ZSRR,
- przemiany mentalności i obyczajów w społeczeństwach zachodnich,
- tematy z zakresu historii sztuki ( H. to znakomity znawca malarstwa i architektury,
- temat przemian sztuki powieściopisarskiej ( najczęściej komentuje twórczość Kafki, Gombrowicza, Camus`a, Dostojewskiego, Konrada),
- tematy religijne ( np. cierpienia i związana z nimi postać Hioba),
- cierpkie komentarze nt. doczesnej polityki Watykanu,
- polemika z różnymi formami wiary w istnienie konieczności historycznej, która stała się po II wojnie światowej intelektualnym usprawiedliwieniem dla sowieckiej hegemonii w świecie,
np. ze „Zniewolonym umysłem” Cz. Miłosza,
Dziennik to utwór wielotematyczny i wielorodzajowy. Poszczególne fragmenty zdaje się łączyć niekiedy jedynie osoba narratora. Jest on zbiorem wielu autokomentarzy G.H.-G. do własnej twórczości .
Pisarz nigdy nie utożsamił się z programem konkretnej partii politycznej, ale swoje poglądy wyrażał jednoznacznie.
Polityka interesuje G. H.-G. jako realizacja wartości, wśród których do najważniejszych należy wolność jednostek i narodów.
Obok treści stricte politycznych w myśli socjalistycznych najbliższa jest Herlingowi moralna wrażliwość na krzywdę, cierpienie i niesprawiedliwość społeczną. Swój stosunek do socjalizmu wyraził akceptacja zdania Adama Ciołkosza „socjalizm bez wolności i demokracji jest upiornym nonsensem.”
Dziennik pisany nocą 1971-1972
Utwór poprzedza szkic Krzysztofa Pomiana. Jest on wstępem do francuskiego wyboru tomów dziennika. Został także dołączony do wydania krajowego.
Jego treść opisuję w 2 załączniku ( kazano nam wybrać jeden tom, więc dokonałam wyboru za sprytniejszych, którzy przeczytają tylko/ aż opracowanie).
xkairix