JOLANTA TUBIELEWICZ HISTORIA JAPONII WROCLAW WARSZAWA KRAK�W GDANSK � L�DZ ZAKLAD NARODOWY IMIENIA OSSOLINSKICH WYDAWNICTWO 1984 � Copyright by Zaklad Narodowy im. Ossolinskich � Wydawnictwo. Wroclaw 1984 Printed in Poland ISBN 83-04-01486-6 Zaklad Narodowy im. Ossolinskich - Wydawnictwo. Wroclaw 1984. Naklad: 30300 OD AUTORA PODSTAWOWYM watkiem niniejszej ksiazki jest historia polityczna Japonii, przedstawiona w bardzo og�lnym zarysie. Obok gl�wnego nurtu politycznego, ukazanego na tle przemian ekonomiczno-spolecznych, wystepuja tez podstawowe elementy historii kultury. Taka forma zostala przyjeta w rezultacie dlugoletniej praktyki dydaktycznej autorki oraz kontakt�w ze srodowiskiem studenckim, kt�re w znacznej mierze odzwierciedla zapotrzebowania polskiego odbiorcy. Kierujac sie uzyskanymi w ten spos�b wskaz�wkami autorka kladzie nacisk na procesy historyczne, ale nie wyrzeka sie pisania o ludziach. Tym zagadnieniom, kt�re � jak wykazala praktyka dydaktyczna � sa trudne do uchwycenia, poswiecono wiecej miejsca, niz sie to praktykuje w innych opracowaniach typu og�lnohistorycznego (np. problem pochodzenia cywilizacji japonskiej, problemy gospodarki sh�en, struktura administracyjna na poszczeg�lnych etapach i inne). Jednoczesnie jednak, z braku miejsca, pominieto dlugie opisy temat�w zawartych w pracach wydanych po polsku (np. sprawy zwiazane ze sztuka, z kultami shint� czy mitologia). Zainteresowany Czytelnik w bibliografii odnajdzie tytuly opracowan og�lnych i monograficznych, do kt�rych moze siegnac. Bibliografia zamieszczona na koncu niniejszej ksiazki nie jest pomyslana jako pelna bibliografia przedmiotu, lecz jedynie jako wskaz�wka dla Czytelnika, zawiera bowiem wylacznie prace w jezykach europejskich dostepne w Polsce. Opracowania japonskie pominieto, poniewaz dostep do nich ma tylko waska grupa specjalist�w. W historiografii japonistycznej od kilku dekad panuje duze ozywienie. Raz po raz ukazuja sie na swiecie (w Japonii i poza Japonia) nowe monografie poswiecone poszczeg�lnym zagadnieniom czy okresom i nowe interpretacje rozmaitych zjawisk historycznych. Nie wszystkie zyskuja powszechna aprobate; wiele wsr�d nich ma walor nowatorstwa lub te zalete, ze pobudza do dyskusji i dalszych przemyslen. Sa one w niniejszej ksiazce uwzgledniane, ale w bardzo malym stopniu, poniewaz autorka ustawila sie na tzw. �sredni kurs", to znaczy na mozliwie umiarkowane przedstawienie historii Japonii; takie przedstawienie, kt�re Czytelnikowi powinno dac og�lna orientacje w dziejach tego kraju. Problemy dyskusyjne sa wiec niekiedy sygnalizowane, ale bez pr�b wciagania Czytelnika w szczeg�ly spor�w i bez ambicji rozstrzygania problem�w przez autorke. Jezeli zdarza sie, ze autorke jednak skusilo podsuniecie wlasnej 5 koncepcji, to wystepuje w�wczas w tekscie ostrozne sformulowanie typu: �a moze", �chyba", albo inna forma oslabiajaca kategorycznosc stwierdzenia. Rozdzialy niniejszej ksiazki ulozone sa wedlug og�lnie na swiecie przyjetej nomenklatury periodyzacyjnej, ale jest to kompromis wynikajacy z zalozonej koniecznosci utrzymywania sie na �srednim kursie". Dla zwr�cenia uwagi Czytelnika na niekonsekwencje obowiazujacej periodyzacji w calym tekscie pojawiaja sie niekiedy (na poczatku lub na koncu rozdzial�w) kr�tkie uwagi dotyczace nazw i datowania okres�w. Wnikliwy Czytelnik moze tez byc zaniepokojony rozbieznoscia w datowaniu pewnych fakt�w historycznych, rozbieznoscia pojawiajaca sie w r�znych opracowaniach tych samych temat�w. Jest to wynik stosowania w historiografii japonistycznej dw�ch kalendarzy: ksiezycowego i slonecznego. Problem ten jest w niniejszym tekscie sygnalizowany na konkretnych przykladach, a daty zycia postaci historycznych podawane sa konsekwentnie wedlug slownika historycznego Nihon-shijiten pod redakcja Takayanagi Mitsuhisy i Takeuchi Riz� (Kadokawa-shoten, Tokio 1978). Daty podawane przy imionach cesarskich dotycza panowania (o ile nie jest powiedziane inaczej). Pewien niepok�j moze tez wywolac poslugiwanie sie japonskimi erami (neng�). Autorka starala sie wprawdzie stosowac je powsciagliwie, ale calkowite wyeliminowanie ich okazalo sie niemozliwe, poniewaz do czas�w nowozytnych Japonczycy w swojej historiografii nie znali innego sposobu datowania. Do 1868 r. czas trwania ery nie byl okreslony zadnymi regulami i m�gl wynosic pare miesiecy lub paredziesiat lat. Od 1868 weszla w zycie zasada, ze jedna era odpowiada jednemu panowaniu cesarskiemu. W tekscie dla sl�w japonskich uzywana jest transkrypcja miedzynarodowa, polegajaca na tym, ze samogloski: a, i, u, e, o wymawia sie tak jak w lacinie (czyli r�wniez w jezyku polskim). Samogloski te wystepuja tez w postaci wydluzonej (a, ~i, u, e, o) i nalezy je wymawiac w�wczas tak, jak by byly podwojone (np.: o jak w slowie kooperacja, e jak w slowie feeria). Sp�lgloski wymawiac nalezy tak jak w jezyku angielskim, czyli r�wniez jak w jezyku polskim, ale z pewnymi r�znicami. R�znice wystepuja w nastepujacych wypadkach: ch (wymawiane jak polskie c), j (wymawiane jak polskie dz), sh (wymawiane s), ts (wymawiane c), w (wymawiane jak bardzo kr�tkie ii), y (wymawiane/), z (wymawiane dz). Przyklady: ocha wymowa: ocia jingu � dzinguu sh�gun � sioogun tsuba � cuba wabi � uabi yashiki � jasiki zen � dzen Wsr�d nazw geograficznych tylko �Tokio" i �Kioto" pozostawione sa w formie spolszczonej, ale tam, gdzie wystepuja jako elementy 6 skladowe zlozenia, pisane sa w transkrypcji miedzynarodowej (np.: Ky�to-shoshidai, T�ky�-bijutsu-gakk�). Chinskie nazwiska i nazwy geograficzne pisane sa w transkrypcji angielskiej, z wyjatkiem og�lnie przyjetej formy �Pekin". Dla nazw i nazwisk koreanskich stosowana jest transkrypcja polska, opracowana przez Haline Ogarek-Czoj. W polskich publikacjach dotyczacych Japonii wiekszosc autor�w nie stosuje odmiany nazwisk i nazw geograficznych, co bardzo czesto prowadzi do dwuznacznosci lub niejasnosci. Np. fraza �powiedzial Hideyoshi" moze byc odpowiedzia na pytanie �kto, co?" lub �komu, czemu?" Dlatego lepiej jest chyba stosowac odmiane, zwlaszcza ze zasada odmieniania powszechnie panuje w polskiej praktyce dotyczacej innych kreg�w jezykowych. Nie m�wimy przeciez Jedzie do Oklahoma", �mieszka w Italia", �czyta ksiazki London". W niniejszej ksiazce odmieniane sa nazwiska zakonczone na: a, i, n oraz nazwy geograficzne zakonczone na a. Ponadto stosowana jest odmiana sl�w nalezacych do terminologii historycznej i obiegowej, sa bowiem precedensy w odniesieniu do termin�w juz przyjetych w jezyku polskim, jak np.: zen, eisha (spolszczone �gejsza"), shogun (spolszczone �szogun"). Poniewaz w jezyku japonskim nie ma rozr�znienia (w formie slownikowej) na liczbe pojedyncza i mnoga, wobec tego dla unikniecia niejasnosci do japonskich sl�w wystepujacych wtekscie dodawane sa polskie konc�wki liczby mnogiej (np.: sh�en/shoeny, kokujin/kokujinowie) i te hybrydy jezykowe poddawane sa dalszej odmianie. Zgodnie z japonskim zwyczajem nazwiska japonskie wystepuja zawsze w szyku: nazwisko, imie, i w niniejszej ksiazce ta zasada jest rygorystycznie przestrzegana, nawet w odniesieniu do nazwisk powszechnie polskiemu Czytelnikowi znanych w szyku europejskim (np.: Mifune Toshir�, a nie tak, jak to jest podawane w naszych czol�wkach filmowych, Toshir� Mifune). Brak regul dotyczacych stosowania duzych i malych liter w nazewnictwie japonskim pozostawia autorce pewna dowolnosc. W niniejszym tekscie przyjeto nazwy urzed�w pisac duzymi literami, urzednik�w natomiast malymi. Dzieki temu mozna uniknac nieporozumien w tych wypadkach, gdy termin dla urzedu i urzednika jest w japonskim identyczny (np. Roju jako urzad i roju jako funkcjonariusz). I. ZARYS GEOGRAFII JAPONII ARCHIPELAG japonski (wraz z Okinawa przywr�cona Japonii przez USA w 1972 r.) liczy obecnie 377643 km2 powierzchni, jest wiec to kraj wiekszy od Polski (312677 km2), ale mniejszy np. od Francji (547 000 km2). Polozenie geograficzne i uksztaltowanie Japonii nie daje sie przyr�wnac do zadnego kraju europejskiego � nawet do Wielkiej Brytanii, chociaz tez jest to kraj wyspiarski. Ceche wyr�zniajaca archipelagu japonskiego stanowi rozciagniecie na przestrzeni ponad 3 tys. kilometr�w pomiedzy Azja, najwiekszym kontynentem, a Pacyfikiem, najwiekszym oceanem swiata, na skraju wschodnio-azjatyckiej strefy monsunowej. Takie polozenie az do czas�w nowozytnych powodowalo wzgledna izolacje Japonii i sprzyjalo cementowaniu sie jednolitej kultury, w kt�rej sklad przyjmowane byly jedynie dowolnie wybrane elementy innych kultur � z ogromna przewaga chinskiej. Promieniowanie obcych wplyw�w na archipelag nie bylo procesem stalym. Wyr�znic raczej nalezy okresy naplywu obcych nalecialosci, miedzy kt�rymi to okresami Japonia zapadala w stan izolacji � wzglednej lub calkowitej. Az do 1945 r., kiedy zaczela sie okupacja amerykanska, Japonia nigdy w swojej dlugiej historii nie byla narazona na przemoc obcego najezdzcy. U schylku XIII w. dwie fale najazdu mongolskiego rozbily sie o brzegi Kyushu, nie wdzierajac sie gleboko na ziemie japonska. Wszystkie inne kontakty z reszta swiata odbywaly sie na zasadzie dobrowolnosci i Japonczycy sami regulowali czestotliwosc i intensywnosc tych kontakt�w. Bylo to mozliwe ze wzgledu na przeszkody naturalne, przede wszystkim rozlegle, oblewajace Japonie morza, pociete zdradliwymi pradami i nawiedzane przez okrutne dla zeglarzy tajfuny. Az do czas�w nowozytnych trzeba bylo duzej determinacji, by pokonac zywioly czy to w pogoni za zyskiem, czy tez dla zaspokojenia potrzeb duchowych. Japonczycy pokonywali zywioly, kiedy im sie to oplacalo. Japonia sklada sie z czterech duzych wysp � Hokkaid�, Honshii, Shikoku i Kyushu � oraz z okolo 3600 wysepek r�znej wielkosci, rozrzuconych lancuchami lub pojedynczo po wszystkich oblewajacych ja morzach. Sa to: na p�lnocy Morze Ochockie; wzdluz zachodniego wybrzeza Hokkaid� i Honshu az po Kyushu � Morze Japonskie; od Kyushu az po kraniec archipelagu Ryukyu (od strony zwr�conej ku kontynentowi azjatyckiemu) � Morze W...
sol2020