KATECHETYKA FUNDAMENTALNA
1. Definicja katechetyki:
Katechetyka jest dziedziną teologii pastoralnej, która podejmuje naukową refleksję nad katechezą, inc. Można powiedzie, że jest teorią katechezy. Etymologicznie pojecie katecheza wywodzi się od czasownika katechein, który oznacza w znaczeniu szerszym: przekazywać coś; w węższym: uczyć, pouczać, nauczać; pierwotnie oznaczał woła z góry, wywoływać echo.
2. Geneza i rozwój katechetyki (katechetyka jako metodyka nauczania religii, jako dydaktyka nauczania religii, pedagogika religijno-moralna, jako nauka teologiczna):
Katechetyka jako refleksja naukowa, całościowa, co zorientowana na praktykę, pojawia się w XVIII w. Rozwój katechetyki jest bardzo mocno związany z formami i koncepcją katechezy w danym okresie historycznym. Kolejne etapy rozwoju katechetyki:
• katechetyka jako metodyka nauczania religii- inc. teoretyczne opracowanie praktycznych metod katechizacji; ujęcie to ogranicza zainteresowania katechetyki do kwestii technologii nauczania; w Polsce to ujęcie należy łączyć z F. Płoszyńskim, J. Bieleninem, W. Kosińskim;
• katechetyka jako dydaktyka nauczania religii- to ujęcie związane jest z katechezą stopni formalnych (zw. monachijską) i odnosi się do metody zaproponowanej w dydaktyce przez J.F. Herbarta; metoda ta zdominowała całość nauczania szkolnego, nauczanie religii było podstawową formą katechizacji, stąd dydaktyka stopni zdominowała refleksję katechetyczną; ujęcie okazało się niewystarczające, w katechetyce winno chodzi nie tylko o odnowę metody; w Polsce ten kierunek łączy się z nazwiskiem J. Dajczaka;
• katechetyka jako pedagogika religijno-moralna- za główny cel katechezy uważa kształtowanie religijno- moralne charakteru człowieka; to ujęcie wykracza dalej niż poprzednie dwa, docenia funkcję wychowania, jednakże ogranicza zagadnienia katechetyczne tylko do nauczania religii; w Polsce przedstawicielami są: Z. Bielawski, W. Gadowski;
• katechetyka jako nauka teologiczna- to ujęcie pozwala odpowiedzieć na pytanie o naturę i cel katechezy na gruncie teologicznym; docenia fakt, że katecheza jest działaniem kościelnym; takie ujęcie jest poprawne biorąc pod uwagę normy dotyczące katechezy zawarte w nauczaniu Kościoła;
3. Podział katechetyki oraz zakres zainteresowań poszczególnych działów:
Katechetykę dzieli się zwykle na następujące działy:
- fundamentalna – zagadnienia metodologiczne katechetyki, wyjaśnia pojęcia, koncepcje katechezy, rozwija teologię katechezy; zajmuje się wyjaśnieniem współczesnych dokumentów katechetycznych;
- materialna – zajmuje się doborem i porządkowaniem istotnych treści katechezy;
- formalna – inc. dydaktyka katechetyczna, zajmuje się formą katechezy, zajmuje się sposobami nauczania i uczenia się;
- szczegółowa - zajmuje się katechezą dostosowaną do rozwoju człowieka, osób na różnym etapie rozwoju psychicznego i umysłowego, różnego rodzaju grupy ( katecheza: przedszkolna, dziecięca, młodzieżowa, dorosłych, specjalna) to co wiąże się z duszpasterstwem katechetycznym.
Poszczególne działy katechetyki w swoich badaniach wzajemnie się wspomagają.
4. Współczesne ujęcie katechezy (definicja, cele, zadania, źródło, funkcje)
Ruch kerygmatyczny. Przyczyna: odnowa biblijno–liturgiczna, przed II wojną światową – zaowocowało to refleksją nad treścią katechezy. Zauważono, że teologii i przepowiadania Słowa Bożego nie można umieszczać na tej samej płaszczyźnie. Teologia jest w służbie przepowiadania.
Kerygma wg. Jungmana jest pojęciem biblijnym i oznacza „to co jest głoszone”, odnosi się to do treści przekazywania: to co było głoszone przez Chrystusa i podjęte prze Apostołów: pierwotne przepowiadanie – konkretne fakty i zdarzenie o życiu Jezusa. Celem jest uwierzenie w Chrystusa i przyjęcie Jego nauki - osobiste nawrócenie a nie teologia. Prawdy były przedstawiane tak, że wokół nich była główna idea związana z osoba Chrystusa. Nurt kerygmatyczny w katechezie odegrał istotna rolę. Szybko zorientowano się, że przy tym wszystkim zagubiono człowieka w sensie odbiorcy.
Kierunek antropologiczny
W połowie XX wieku zwrócono uwagę, że istotny jest człowiek. Dostrzeżenie człowieka w pewnym sensie występowało wcześniej, ale zostało przez pewne sprawy zagłuszone. W kierunku antropologicznym chodziło o to aby przekazana prawda służyła człowiekowi. Na każdym etapie powinno się uwzględnić problemy współczesnego człowieka. Impulsy antropologicznego ukierunkowania pojawiały się z różnych stron. Przyszły ze strony Soboru Watykańskiego II. Teologia posoborowa ukierunkowana jest antropologicznie: jakie znaczenie maja treści Objawienia dla życia człowieka dzisiaj? Objawienie Boże w swej istocie jest słowem interpretującym słowo ludzkie. Nie jest tyle nauką o Bogu ale nauką dla człowieka. Nie można nauki kerygmatycznej i antropologicznej przeciwstawiać sobie; chodzi o ich połączenie. Można mówić o nurcie karygmatyczno – antropologicznym. Problemy ludzkie oświetlamy i interpretujemy Słowem Bożym. Chodzi o to by sytuacje życiowe naświetlić w oparciu o Słowo Boże.
Katecheza wg R. Murawskiego jest pogłębionym przekazem orędzia zbawienia. Zawiera 3 elementy harmonijnie powiązane ze sobą:
• element biblijny – katecheza jest przekazem orędzia zbawienia;
• element teologiczny – katecheza jest przekazem pogłębionym;
• element egzystencjalny – przekaz katechetyczny jest skierowany do człowieka.
Podstawowy jest element biblijny; katecheza realizuje również 3 funkcje: wtajemniczenia, nauczania i wychowania.
Jan Paweł II w adhortacji Catechesi tradendae następująco definiuje katechezę:
Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego. (CT18) Definicję tę powtarza KKK w numerze 5. Nie jest to definicja w sensie ścisłym – katecheza jest szerszym nurtem, który wymyka się ścisłej definicji.
Adresatami katechezy są: dzieci, młodzież i dorośli, którzy są wierzący.
Funkcje katechezy to:
• wychowanie w wierze;
• nauczanie doktryny chrześcijańskiej;
• wprowadzenie w pełnię życia chrześcijańskiego;
lub inaczej:
• wtajemniczenie;
• nauczanie;
• wychowanie.
Cele katechezy:
• zażyłość z Jezusem Chrystusem;
• kształtowanie wiary- wiara dojrzała- konkretna pomoc w żywym, bezpośrednim i czynnym wyznawaniu wiary (DOK66);
• kształtowanie sumienia;
• urzeczywistnianie Kościoła jako wspólnoty zbawczej;
• budowanie świadomości eklezjalnej.
Cele katechetyczne są formułowane odrębnie dla poszczególnych form katechetycznych i zależą od specyfiki adresatów katechezy.
Źródła katechezy:
• Pismo Święte;
• Tradycja;
• liturgia;
• życie Kościoła;
• refleksja teologiczna;
• dokumenty Magisterium Kościoła;
• wytwory kultury;
• doświadczenie życia katechety.
Zadania katechezy:
• budzenie pewności wiary - prowadzenie do wiary dojrzałej;
• wychowanie liturgiczne;
• formacja moralna;
• wychowanie do życia wspólnotowego i wprowadzenie do misji.
5. Inkulturacja w katechezie.
Relacje między kulturą a katechezą nie są dla Kościoła nową kwestią. Zasadność tego twierdzenia znajduje swoje potwierdzenie w przepowiadaniu czasów apostolskich i patrystycznych, w którym głoszący Dobrą Nowinę uwzględniali szeroko rozumiany kontekst kulturowy, dostosowując głoszone orędzie do poszczególnego odbiorcy. Dialog ten jest bowiem możliwy tylko wtedy, gdy w działaniu katechetycznym dotrze się do samej istoty egzystencji ludzkiej, do konkretnych problemów, niepokojów i nadziei człowieka, do jego środowiska kulturowego. Katecheza pozostałaby czymś martwym, gdyby doskonaląc siebie, straciła z perspektywy człowieka zanurzonego w historię, w kulturę, w świat. Inkulturację rozumie się jako wzajemną wymianę wszelkiego bogactwa narodów i wartości tkwiących w wierze. Chodzi w niej „z jednej strony o przyjęcie bogactw kulturowych, które są zgodne z wiarą, z drugiej natomiast o pomoc w uzdrawianiu i przekształcaniu tych kryteriów, sposobów myślenia lub stylów życia, jakie są sprzeczne z Królestwem Bożym” (DOK 109). Tak rozumiana, pozwala na wyciągnięcie wniosku, że świat i kultura są nie tylko terenem do uzdrawiania, ale i nosicielami wartości uznanych przez Kościół za ważne, a dla katechezy wręcz istotne, aby mogła efektywnie spełnić swoją funkcję. W ten sposób odchodzi się do wcześniejszego, dość jednostronnego rozumienia inkulturacji jako działalności pozwalającej włączać katechezę w kulturę, której zadanie zasadniczo miało polegać na doskonaleniu świata i ludzkiej kultury poprzez wartości tkwiące w wierze. Jakkolwiek mówiło się o dawaniu i otrzymywaniu, to jednak sama kultura, obecne w niej wartości i rola w procesie inkulturacji wiary, nie były zbyt mocno eksponowane. Dokładnej analizy wymagałaby kwestia inkulturacji treści i metod katechetycznych, rozumienie inkulturacji jako ewangelizacji, czy także ukazanie ograniczeń, które niewątpliwie w procesie tym występują. Podobnie i sama kultura winna być dokładniej określona, aby dokonujący się w niej proces inkulturacyjny mógł efektywnie spełnić swoje zadania.
6. Charakterystyka dokumentów katechetycznych (DOK, CT, KKK, DCG)
Ogólna Instrukcja Katechetyczna - 1971
Directorium Catechisticum Generale (DCG) jest owocem decyzji Ojców Soborowych. Z rozproszonego materiału wydobyto myśli zwarte, które stanowią drogowskaz dla odnowy katechezy. Dokumenty nie są pisane dla danego Kościoła lokalnego ale dla całego świata; maja zawiera wskazówki. Jest tu wiele ciekawego materiału katechetycznego. Składa się z sześciu części – 130 numerów. Ten dokument z 1971 r. został skierowany do konferencji biskupów by wyznaczyć kierunek pracy poszczególnym Kościołom partykularnym. Mówi o objawionej naturze katechezy, czym jest katecheza jej natura jako treść – katechezy do opracowania w środowisku krajowym.
Część 1
Aktualna sytuacja życia religii w świecie; o tradycyjnych formach wiary; różnorodność kultu, ateizm, stan faktyczny Kościoła; poszukiwanie nowych form posługi Słowa Bożego.
Część 2
Odwołano się do soboru Watykańskiego II - refleksja nad rolą duszpasterstwa; skupiła się na zadaniach i formach.
Część 3
Orędzie chrześcijańskie Normy, kryteria, które trzeba uwzględnić w przekazie orędzia chrześcijańskiego, jego główne elementy.
Część 4
Elementy metodologii, omówiona rola katechety; metody nauczania: indukcyjna, dedukcyjna, ludzkie doświadczenie, formuły, które przekazujemy odbiorcy.
Część 5
Konieczność dostosowania katechezy do wieku, analiza okresów rozwoju; formy i zadania katechezy dorosłych.
Część 6
Działalność duszpasterstwa. Konieczność formacji katechetycznej ( poszukiwanie pomocy katechetycznej, koordynację katechezy, działalność duszpasterską) konieczność prowadzenia badań.
Dodatek
Spowiedź i I Komunia Święta. Odwołanie się do dekretu Piusa X z 1910r. – konieczność spowiedzi przed komunią.
Adhortacja Apostolska o Katechizacji w naszych czasach – 16.10.1979
Catechesi tradendae (CT) podejmuje treści przygotowane jeszcze przez Pawła VI, odwołuje się też do Jana Pawła I, Jan Paweł II potwierdza autorytetem papieskim podjętą refleksję. Składa się z 9 rozdziałów:
Wprowadzenie
Dziełu katechizacji Kościół zawsze poświęci wiele wysiłku.
Chrystus jest jedynym Nauczycielem, który naucza całym swoim życiem.
Katecheza jest ściśle złączona z całym życiem Kościoła, wskazuje na zadanie Kościoła wobec katechezy, odpowiedzialność wspólna i zróżnicowanie. Katecheza jako najważniejsze zadanie Kościoła.
Katecheza w działalności pastoralnej i misji Kościoła wskazuje na ważność katechezy w procesie ewangelizacji; katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje głównie nauczanie całej doktryny chrześcijańskiej. Przekazywanej na ogół w sposób systematyczny i całościowy.
O treści orędzia zbawienia; źródła przekazu katechetycznego: Pismo Święte i Tradycja. Credo –
wyraz doktryny Kościoła: integralność treści, formy: współpracy ekumenicznej; podejmuje problem podręczników i pomocy metodycznych.
Wszyscy potrzebują katechizacji; o zagrożeniach współczesnego świata ( narkotyki, nadużycia); o adresatach katechezy: dzieci młodsze, starsze, dorastające, młodzi, upośledzeni, dorośli. Nikt nie może się uważać za zwolnionego od uczestnictwa w katechezie.
O sposobach i środkach w katechezie
Część 7
Zachęta do stosowania różnych metod odpowiednio dostosowanych: relacje między katechezą i kulturą, o pamięciowym uczeniu się na katechezie – nie można go zupełnie odrzucić.
Część 8
Radość wiary w trudnym świecie – zachęta do wznowienia tożsamości chrześcijańskiej, katecheza ma uczyć pogodnego wyznawania swojej chrześcijańskiej tożsamości; celem katechezy jest poszukiwanie wiary i budowanie jej pewności.
Część 9
Katechizacja obowiązuje wszystkich, skierowanie wezwania do różnych grup osób odpowiedzialnych za katechezę
W zakończeniu:
Dokument kończy się wezwaniem do Ducha Świętego i do Maryi, nazywanej żywym katechizmem oraz matką i Wzorem katechetów.
Katechizm Kościoła Katolickiego - 11.10.1992r.
W 30 rocznicę soboru Watykańskiego II, 14 rok pontyfikatu Jan Paweł II , polskie tłumaczenie 1994r. Napisany na prośbę synodu biskupów, który chciał by Katechizm stanowił kompendium i był punktem odniesienia katechizacji. KKK - wykładnie wiary Kościoła w oparciu o Biblię, tradycję, Magisterium Kościoła. Składa się z 4 części:
Wstęp:
Autorzy określają definicję katechezy, cel adresaci, wskazania, praktyczne cele nauczania (w miłości). I – Credo (wyznanie wiary)
O Objawieniu, o wierze, o symbolu wiary.
II – Celebracja misterium chrześcijańskiego
Jak zbawienie jest uobecnianie w czynnościach liturgii Kościoła, o sakramentach świętych.
III – Życie w Chrystusie
Powołanie człowieka jako życie w Duchu Świętym; analiza Dekalogu: co praktycznie znaczy owo zycie.
IV – Modlitwa chrześcijańska.
Rzeczywistość modlitwy, komentarz do „Modlitwy Pańskiej”
Dyrektorium Ogólne o Katechizacji - 15.08.1997
Zamierzenie podstawowe DOK – podanie refleksji i zasad. Adresaci – głównie biskupi, konferencje episkopatów. Cel – pomoc w opracowaniu dyrektoriów dla danego kraju. Inspiracja do opracowania DOK był sobór Watykański II i pisma Jana Pawła II; troska Kościoła o rozwój katechezy, jej znaczenie.
...
sol2020