Eliade Mircea - Sacrum-Mit-Historia - streszczenie 2.doc

Eliade: Sacrum, mit, historia

Podstawowe pojęcia, przedmiot rozważań

Symbolizm a psychologia

·         myślenie ludzkie jest u swoich podstaw symboliczne, pokazuje to też psychologia przebadanie snów, wizji itp.

·         symbol jest zawsze splotem znaczeń, złączeniem przeciwieństw nie możliwych do pogodzenia na drodze „terminologicznej”

·         obraz symbolu prawdziwy jest tylko jako zespół (wszystkich) znaczeń, choć czasem objawia się tylko jako jedno ze znaczeń (np. u dziecka obraz Wielkiej Matki a kompleks Edypa – Eliade pokazuje słabość Freuda, który wszystko sprowadzał do jednego znaczenia)

·         wiecznotrwałość obrazów – symbole nie tylko w pod/nadświadomości, ale w zwykłym myśleniu – człowiek zawsze żyje obrazami, mitami – myśli trudne do wyrażania bez głębokiej analizy – tęsknoty za czymś dalekim, innym, niedostępnym – za rajem (nostalgia)

·         wyobraźnia – łac. imaginatio – naśladuje, obrazuje wzorce, obszary, powtarza je bez końca

Symbolizm „środka” – psychologia a historia religii

·         Van der Leeuw – fenomenolog religii

·         Jung – zwrócił uwagę na powiązanie elementów historii religii z psychicznymi elementami indywidualnymi i zbiorowymi

·         świadomość – nie zawsze jest historyczna (bycie tu i teraz – w swoich czasach i swoich warunkach), często wykracza poza historię, jest wiele innych dróg świadomości, np. czas skondensowany – sen, teatr, miłość…

Historia i archetypy

[…]

Archetypy i powtarzanie

Dla umysłowości pierwotnej lub archaicznej przedmioty świata zew. nie mają wartości samoistnej – jakaś cecha (np. twardość dla skał), zdarzenie, etc… dopiero nadają im tą wartość

Każde działanie mające wartość oparte jest na powtarzaniu wzorca mitycznego, powtarzaniu czegoś, co „już się stało” (jedzenie – komunia, małżeństwo; nie wiem o co tu chodzi) – działanie pierwotne, transcendencja = archaiczna ontologia, charakteryzowana przez następujące kategorie faktów:

1.       elementy, których realność wiąże się z funkcją powtarzania i naśladowania archetypu niebiańskiego

2.       elementy: miasta, świątynie, domy, których realność wiąże się z symbolizmem „centrum ponadziemskiego”, utożsamiającego je ze sobą i przeistaczającego w „środki świata”

3.       rytuały, znaczące gesty świeckie, które realność swą zawdzięczają temu, iż świadomie powtarzają pewne akty, ustanowione „ab origine” przez bogów, bohaterów, przodków.

Elementy rzeczywistości mitycznej

Święty obszar i sakralizacja świata

Jednorodność przestrzeni a hierofania (objawienie)

Dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna dzieli się:

przestrzeń zwykła – bezkształt, teren nieoznaczony

przestrzeń                                          ↕opozycja, dzięki której ukonstytuował się świat

obszar święty- jedyny właściwy

obszar święty – każda religia posiada podstawę ontologiczną (objawioną – hierofania); każdy człowiek religijny wydziela tę podstawę od reszty przestrzeni – miejsca święte, które jednoczą świat. Nawet człowiek świecki – ustanawia sobie miejsca święte (dom rodzinny, miejsce dzieciństwa, miłości, etc.)

Teofania i znaki

·         progi miejsc świętych – miejsca przerwania ciągłości przestrzennej

·         miejsca święte jako punkty kontaktu, „brama niebios”

·         znak – pochodzi spoza świata świeckiego, jest świadectwem kontaktu, a więc wskazuje też na miejsce święte – znak orientuje człowieka w przestrzeni;

Chaos (świat zewnętrzny, nieznany, obcy) i Kosmos (miejsce zamieszkania, dom, obszar zagospodarowany) → przekształcenie Chaosu w Kosmos polega na odprawianiu na nim działań uświęconych znaczących teren (np. uprawa roli – zagarnianie dla siebie) – powtórzenie czynu archaicznego: Konsekracja miejsca: powtórzenie kosmogonii

Kolumna kosmiczna – miejsce święte, punkt przerwania ciągłości świata

- otwarcie umożliwia kontakt między światami

- axis mundi – znaczy otwarcie (np. słup, drabina, liana, góra, drzewo

- wokół osi rozciąga się świat (oś w środku)

„Środek świata”

axis mundi – oś świata

słup obrzędowy – oznacza granicę, łączy

niebo i ziemię, etc.

Zikkurat – „góra kosmiczna”

apsu (babil.), tehom (hebr.), chaos (gr.)

= początek i brama śmierci

„Nasz świat” znajduje się zawsze w środku

·         stwarzanie zawsze zaczynało się od środka;

·         ludzie zakładający miasto, osadę, itp. zawsze ustalają środek i osiedlają się w nim (lub osiedlanie się równa się położeniu podwalin nowego świata)

·         świat rozchodzi się na 4 strony

Miasto – kosmos - jest miejscem odgraniczonym od chaosu i musi przed nim bronić

Pojęcie stworzenia świata – osiedlenie to stworzenie świata, oznaczanie świata:

a)      przez ustalenie środka, ustanowienie axis mundi

b)      przez naśladowanie prastworzenia – często krwawa ofiara na początku – zabicie prademona przez boga

Stwarzanie świata czyli ustanowienie Kosmosu – polegało na zwycięstwie boga nad prademonem Chaosu (swoiste uporządkowanie)

Kosmogonia i ofiara związana z budowaniem – ustanowienie nowego świata na wzór praustanowienia – musi też więc pojawić się ofiara

Świątynia, bazylika, katedra – jest imago mundi, przedstawieniem całego świata (zwykle 3 warstwy) a zarazem miejscem transcendencji (dom boży uświęca świat – przedstawia go i obejmuje)

E. opisuje nałożenie cech miejsca świętego na bazylikę bizantyjską, np. ołtarz to raj, a brama wschodnia – rama raju, przez cały wielki tydzień jest otwarta.

Parę wniosków

Świat daje się ująć jako świat, jako kosmos, o tyle, o ile objawia się jako świat święty,

Wszelki świat jest dziełem bogów

Chęć życia w kosmosie czystym i świętym, takim jaki był na początku, gdy wyszedł z rąk stwórcy.

Świat – czyli to, co istnieje naprawdę (podstawy ontologiczne)

Czas święty i mity

Trwanie świeckie i czas święty – czas dla człowieka religijnego nie jest czymś ciągłym

·         czas świecki – jest historyczny, ale przerywany okresami świętymi

·         czas święty – jest odwracalny i w tym sensie podobny do wieczności, cechy:

¾     wykracza poza bieg historii aktualnej, jest stałym powracaniem do czasu mitycznego – powtarzaniem jakiegoś prawydarzenia

¾     nie zmienia się, ciągle powraca – cykliczny

¾     jest to czas bogów, ustanowiony w czasie ich działania na ziemi, na początku, kiedy stwarzali rzeczywistość

Chrześcijaństwo (judaizm?) wprowadziło nową jakość stwierdzając, że objawienie dzieje się w czasie historycznym

Templum, tempus – zależność między czasem i przestrzenią jest widoczna. Dla wielu plemion Am. Pn. Kosmos co roku odradza się, mają jedno określenie na świat i na rok; rok – zamknięte koło, które co cykl (rok) odnawia się przez nastanie czasu świętego.

Czas i istnienie zaczyna się równocześnie, bo wszelkie istnienie dzieje się w czasie.

Doroczne powtarzanie kosmogonii – mit kosmiczny opowiada stworzenie świata; powtarza się go co roku aby świat mógł się odrodzić i aby unicestwić stary, zużyty czas.

Babilon: Marduk stworzył świat zabijając i ćwiartując potwora Tiamat, a człowieka z krwi demona Kingu; co rok na przełomie lat powtarza się ten ceremoniał

Regeneracja przez powrót do początków – świat nie jest upamiętnieniem, jest powrotem do początku czasu

- regeneracja sił witalnych człowieka na przełomie lat i w ważnym czasie (np. zbiory plonów, koronacja, początek wojny, choroba, zasiedlenie nowego terenu etc.)

Czas świąteczny i struktura świąt – czas początku jest wzorem stworzenia, każde święto odbywa się w czasie początku

·         człowiek staje się współczesny bogom

·         powtarzanie czynności wykonanych „na początku”

·         towarzyszące tabu + czynności sakralne

·         mogą to być czynności zupełnie podobne do świeckich, ale chodzi o świadomość uczestniczenia – celem jest powtórzenie, odrodzenie i przypomnienie

·         przedmioty sakralne (np. łódź u Polinezyjczyków) nie są zwykłymi przedmiotami, ale stają się archetypami

·         okresowe wyjście z czasu – oddanie wolności, powrót do źródeł;

Stawać się okresowo współczesnym bogiem

- powrót do czasu bogów, obcowanie w ich towarzystwie

- tęsknota za doskonałością początku

- człowiek wchodząc w czas święty odsuwa się od życia codziennego i bierze na siebie stworzenie – odpowiedzialność za istnienie świata, za życie (ważniejsze dla niego niż odpowiedzialność moralna, społeczne, historyczna, etc.) – pragnie odnowy i musi jej dokonać: ”obsesja ontologiczna”, przywiązanie do bytu

Wszystko to dzięki praobjawieniu – na sumę praobjawień składają się mity

„Zasadniczą funkcją mitu jest więc ustalenie wzorców wszelkich obrzędów i wszelkich znaczących czynności ludzkich: odżywiania się, seksualności, pracy, nauki, etc.”

Mit - wzorzec

·         opowiada historię sakralną – prawydarzenie

·         objawienie tajemnicy początku

·         są to czyny bogów albo bohaterów kultury, które zostały objawione

·         opowiada o początku, o tym co rzeczywiście się stało – co jest sacrum (tylko to jest prawdziwe)

·         wszystko co zostało objawione (i tylko to) ma udział w bycie (np. uprawa, kowalstwo)

·         opisuje całość wydarzenia i wskazuje na jego dramatyzm – dramatyzm wkroczenia w świat sfery sacrum

·         każdy mit opisuje wejście czegoś w świat, jakiejś czynności, rekwizytu

·         mówi, jak coś się stało i dlaczego

·         dzięki niemu człowiek utrzymuje się w sferze sacrum i świat uświęca się

Reaktualizowanie mitów

·         człowiek religijny uważa się za człowieka dopiero, kiedy naśladuje bogów, przekracza doświadczenie świeckie – stosuje się do mitów (nauk)

·         poprzez takie działanie naprawia pragrzech, który oddzielił go od bogów i spowodował jego śmiertelność oraz konieczność odżywiania i seksualności jako sposobu na przeżycie

·         odnawianie mitu to pamiętanie początku – jest konieczny dla zbiorowości, przechowuje historię człowieka – zasady, paradygmaty postępowania – odnawianie mitu jest konieczne dla utrzymania Kosmosu

Eliade

·         Historia świata, historia, historyzm – „praperspektywa uległa całkowitej zmianie, gdy sens religijności kosmicznej traci na jasności” – kiedy ludzie (elity intelektualne) odchodzą od tradycyjnej religijności, powtarzania traci sens, świat staje się pusty [coś jak egzystencjalizm]

·         Indie – cykle kosmiczne „juga” – doktryna, która zaprzeczała zwykłemu cyklowi, opracowana została przez elity intelektualne, doprowadziła do uczucia rozpaczy, zagubienia

·         Grecja – koncepcja koła, które po zatoczeniu cyklu wraca w dokładnie to samo miejsce – wszystko (szczegółowe wydarzenia) powtarza się w nieskończoność

·         Judaizm – czas ma początek i koniec – Bóg działa w historii i każde jego działanie jest jednorazowe – historia staje się teofanią

·         Chrześcijaństwo – uświęca historię przez ustalenie czasu świętego (życie i śmierć Chrystusa) w konkretnym momencie i miejscu dziejowym

·         Hegel – historia stała się teofanią, sama dla siebie, bez boskiej interwencji – ubóstwił historię

·         religia to ontologia – to wypadkowa świata pojęciowego i symbolicznego, generuje matrycę rzeczywistości

·         religia – system znaków, który łączy rzeczywistość ze światem archetypów

·         hierofania – objawienie się świętości

·         teofania – objawienie się boga

·         archetypy (boskie wzorce) – objawiają się w rzeczywistości w znakach, symbolach

·         rzeczywistość – to chaos, nie ma porządku i struktury

·         człowiek porządkuje świat w oparciu o znaki

·         znaki wyzwalają środek jego świata (np. kamień węgielny)

·         człowiek potrzebuje porządku a ten zapewnia mu religia

·         „sacrum” jest bardziej pierwotne niż pojęcie „religia”, wyprzeda ono także problematykę bóstw

·         w przeżyciu sacrum podmiot doświadcza transcendencji, zawiera aspekt ostatecznej tajemnicy i najwyższej wartości.

·         sacrum objawia się człowiekowi w opozycji do profanum, ale zawsze za jego pośrednictwem

·         magia jest formą zinstrumentalizowanego sacrum

·         współczesna cywilizacja europejska wytworzyła szereg imitacji sacrum

·         myślenie symboliczne wyprzedza mowę i rozum dyskursywny

·         w podświadomości współczesnego człowieka krzewi się nadal mitologia

·         nieustająca desakralizacja człowieka współczesnego wypaczyła treść jego życia duchowego nie niszcząc jednak wzorców jego wyobraźni: w sferach wymykających się kontroli trwa i żyje cała zdegradowana mitologia

·         mieć wyobraźnię – tzn. korzystać z bogactwa wewnętrznego, z nieustającego, spontanicznego potoku obrazów, widzieć świat w jego pełni, gdyż moc i zadanie obrazów polega na tym, aby ukazywać to wszystko co wymyka się konceptualizacji

·         ciągle podejmowane są próby ustanowienia samodzielnej naukowej historii religii – w dalszym ciągu religia nie może odciąć się od związków z antropologią, etnografią, socjologią, psychologią religii, orientalistyką

·         większy akcent powinien być kładziony na „religię” a...