Procesy czarownic.pdf

Robert Surma, Procesy czarownic

Procesy czarownic

Informacje ogólne

Nazwa „ barok ” propagowana jest w celu zamaskowania istoty epoki historycznej. Jej istotą bowiem były

wojny religijne i procesy czarownic, a „ barok ” jest jedynie nazwą stylu występującego w architekturze.

Lepszym określeniem będzie więc „ kontrreformacja ”, jeśli będziemy pamiętać, co kryje się za tym słowem.

Inaczej powinniśmy także rozumieć tzw. „ Potop Szwedzki ”. Nie była to wojna Szwedów z Polakami (jak

próbuje się to przedstawiać w podręcznikach historii), lecz wojna katolików z protestantami, którzy przybyli

ze Szwecji uchronić polskich protestantów przed próbą eksterminacji (takie były plany polskich katolików).

W wielu przypadkach sprawcami pogromów byli studenci katolickiej Akademii Krakowskiej, np. 10

października 1574. Kardynał Hozjusz chwalił pogrom przeciwko protestantom: „ Czego nie śmiał ani król, ani

biskup, to zrobić ośmielili się studenci Akademii Krakowskiej, godni wiekuistej pamięci, których chwałę cały

Kościół sławić będzie ”. Napady miały również miejsce w 1575, 1578, 1587, 1610: profanacja cmentarzy

protestanckich, włóczenie trupów po ulicach, rabunki sklepów protestanckich, niszczenie szpitali i przytułków

dla starców 1 . Obowiązywała zasada, iż połowa majątku oskarżonego była konfiskowana przez donosiciel a 2 .

Zakazał tego sam Stefan Batory, ale na nic to się zdało. Również Władysław IV był bardziej przychylnie

nastawiony do protestantów. Z powodu pogromów, protestanci popierali więc „ Potop Szwedzki ” i byli

przeciwni katolickiemu Janowi Kazimierzowi.

Historia

II w. n. e. pierwsza wzmianka o „smarowaniu się maścią diabelską” i „lataniu” pochodzi od Lucjusza

Apulejusza z książki „ Metamorfozy ” 3 .

785 synod zwołany przez Karola Wielkiego w Paderbornie nałożył karę śmierci na tych, którzy palą na

stosie czarownice wzorem pogan.

906 Regino z Prüm w publikacji „ Canon Episcopi ” nakazuje jedynie wygnać czarownicę z miasta; mówi, że

wiara w latające czarownice jest pogańsk a 4 .

1176 Piotr Waldo zakłada w Lyonie gminę waldensów, dla których najwyższym autorytetem jest Biblia , a

nie Kościół i jego księż a 5 .

12091229 procesy heretyków albigensów (odmiana katarów, czyli „czystych” od gr. „ katharoi ”, którzy

uważali, że świat doczesny jest piekłem; nie uznawali papieża) w bogatej i wykształconej Prowansji (język

prowansalski był wtedy drugim, po łacinie, językiem międzynarodowym). Procesy te przerodziły się potem w

procesy czarownic. Czarownicami mogły zostać jedynie chrześcijanki, kobiety innych wyznań nie podlegały

procesom 6 . Legat papieski, Piotr z Castelnau, bezskutecznie zachęcał władców Prowansji do likwidacji

albingensów. Został zamordowany przez jednego z rycerzy. W odwecie, papież Innocenty II ogłosił krucjatę

(miesiąc służby u krzyżowców odpuszczał wszystkie grzechy). Następnym legatem został bernardyn, Arnald

Amalrich, który starał się wybić wszystkich mieszkańców: „ Wybijcie ich wszystkich, Pan Bóg rozpozna już

swoich ” 7 . Po zrujnowaniu Prowansji, znaczenie zyskała we Francji Północ (Paryż).

1231 powołanie do życia inkwizycji przez papieża Grzegorza IX do walki z herezją i schizmą (pozwolił na

stosowanie tortur i palenie na stosie). Inkwizytorami zostawali z reguły dominikanie.

1 Zob. „ Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII w. ”, red. D. Mieczkowska, wyd. „Książka i Wiedza”, Warszawa 1987, ss. 11

32.

2 Ibidem, s. 54.

3 K. B a s c h w i t z , Czarownice. Dzieje procesów , wyd. Cyklady, Warszawa 1999, s. 46.

4 Ibidem, s. 47. Marvin Harris pisze: „ W 1000 roku nie wolno było wierzyć, że takie loty rzeczywiście się zdarzają; później, po roku

1480, nie wolno było wierzyć, że się nie zdarzają. W 1000 roku Kościół utrzymywał oficjalnie, że loty czarownic to złudzenie

wywołane przez diabła. Pięćset lat później Kościół utrzymywał oficjalnie, że ci, którzy twierdzą, iż taki lot to tylko złudzenie, sami

zawarli pakt z diabłem. [...] Canon Episcopi ostrzegał: „Umysł niewierzących myśli, że takie rzeczy zdarzają się nie duchem, lecz

ciałem ”. Zob. M. H a r r i s , Krowy, świnie, wojny i czarownice , wyd. Książnica, Olsztyn 2007, s. 204.

5 K. B a s c h w i t z , op. cit. , s. 55.

6 Ibidem, s. 54.

7 Ibidem, s. 56.

Robert Surma, Procesy czarownic

1232 papież Grzegorz IX wydaje krucjatę przeciwko sztedyngom, bo nie chcieli płacić mu dziesięcin y 8 .

1270 papież Grzegorz X przeprowadza badanie opinii publicznej na temat krucjat. Pod wpływem jej

wyników, rezygnuje z krucjat (na zawsze) i wprowadza Inkwizycję, jako lepsze narzędzi e 9 .

13071313 Król Francji, Filip IV, był w konflikcie z papieżem Bonifacym, myślał nawet nad założeniem

własnego kościoła państwowego. Uwolnił wielu więźniów z Prowansji i rozpoczął proces zakonu

templariuszy (podlegali papieżowi) za pomocą swojej własnej Inkwizycji. Papież Bonifacy obłożył go klątwą.

Po śmierci Bonifacego, papieżem został zależny od Filipa Klemens V, który przeniósł siedzibę papieską do

Avinionu i dokończył proces templariuszy oskarżonych o: bałwochwalstwo, orgie, satanizm. Wielu spalono

na stosie w Paryż u 10 . Następny papież, Jan XXII, ma obsesję na punkcie czarów, napędza spiralę obłędu w

Prowansji, szczególnie w Tuluzie. Oskarża ludzi o orgie szatańskie, czczenie czarnego kozła, latanie w

powietrzu.

1350 wytępienie sekty biczowników przez Klemensa VI. Powstała ona po tym, jak nastąpiła w Niemczech

epidemia dżumy (wymarła 1/3 Europy); nie uznawali papieża oraz odpustów i spowiedzi; mordowali żydów

oskarżając ich o zatruwanie studn i 11 .

1374 powstanie nienawidzącej księży sekty tancerzy (podczas tańca jednoczą się z Bogiem). Ponoć jeden

z diabłów wyjawił im, że zamierza opętać także szlachtę i księży, więc uknuli plan wymordowania wszystkich

księży w Leodium. Spisek został odkryty; księża odprawili nad nimi skuteczne egzorcyzm y 12 .

1419 po raz pierwszy użyto słowa „ Hexe ” (w Szwajcarii); inne funkcjonujące określenia: Druden (wiedźmy

karlice), Unholden (jędze), „dziwki diabelskie”. Męska forma „ Hexer ” nie przyjęła się; już bardziej słowo

„ Hexenmeister ” (mistrz). W Biblii także nie ma słowa „czarownik” 13 .

1431 spalenie na stosie Dziewicy Orleańskiej, Joanny d'Arc, przez angielską inkwizycję (bo nie uznawała

papieża). W 1920 została uznana świętą 14 .

1453 proces benedyktyna Edelina, który twierdził, że rzekome „czary” są urojeniami. Po torturach wyznał,

że diabeł kazał mu tak mówić, aby uśpić czujnoś ć 15 .

1459 Alfons de Spina wydaje przeciwko innowiercom „ Twierdzę wiary ” sugerując, że profanują hostię... w

szczególności robią to stare kobiety (hisz. bruxae ). Wynalazek druku sprzyjał więc procesom 16 .

5 września 1484 papież Innocenty VIII wydaje bullę „ Summis desiderantes ” nakazującą surowo karać

czarownice, jako członkinie nowej heretyckiej sekty. Była to pierwsza bulla wydana drukiem. Wspomaga w

ten sposób Sprengera i Institorisa, którzy napotkali niechęć w Niemczech.

1489 (1487) niemieccy dominikanie, Jacob Sprenger i Heinrich Krämer (Institoris), wydają w Kolonii „ Młot

na czarownice ” (niem. „ Hexenhammer ”, łac. „ Malleus Maleficarum ”; swoim autorytetem wzmocnił je

Uniwersytet w Kolonii, który dwa lata wcześniej potępił postawę Sprengera jako niegodną duchownego).

Polskie wydanie: Stanisław Ząbkowic, Kraków 1614. Do czasu wydania tej książki o czary oskarżano po

równi zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Od tej pory podejrzane są „te wesołe, ale też i smutne; te, co nie

chodzą do kościoła, ale także te, co cały czas tam przesiadują” (maskują się). Matki oddają już swoje

niemowlęta diabłu lub je pożerają. Już bowiem Ewa została skuszona przez diabła 17 .

1505 pewien franciszkanin w Mediolanie wydaje publikację „ Question de la Strie ”, w której nazywa

inkwizytorów heretykami, bo wierzą w pogańskie zabobony (np. w latanie czarownic) 18 .

1508 Johann Heidenberg (14621516) alias opat Trithemius wydaje w wieku 21 lat „ Antipalus maleficiorum ”

(„ Przeciwnik Czarów ”), która to pozycja była zwrócona tylko przeciwko kobietom, nowej sekcie czarownic

(sam był magiem) 19 . Książka jest odpowiedzią na pytanie cesarza Maksymiliana I: „ Dlaczego Bóg pozwala,

aby czarownice czyniły zło? ”. Innym jego dziełem były kroniki historyczne, które okazały się fałszerstwem

8 Ibidem, s. 60.

9 Ibidem, s. 61.

10 Ibidem, ss. 6263.

11 Ibidem, s. 65.

12 Ibidem, s. 67.

13 Ibidem, s. 45.

14 Ibidem, s. 69.

15 Ibidem, s. 72.

16 Ibidem, s. 70.

17 Ibidem, ss. 76, 82, 85.

18 Ibidem, s. 86.

19 Ibidem, ss. 1011, 18.

Robert Surma, Procesy czarownic

(wymyślił je).

1519 Agrippa von Nettesheim stanął w obronie czarownicy i wykazał sprzeczność i heretyckość poglądów

inkwizytora (miał jednakże potężnych przyjaciół, także wśród biskupów). Był na tyle inteligentny, że

zasłużenie przywłaszczył sobie tytuł doktora prawa, medycyny i teologii. Dawał korepetycje m. in. Johannowi

Wierow i 20 .

1520 prawnik Gianfrancesco Ponzinibio pisze w „ Tractatus de Lamiis ”, że procesy sprzeczne są z prawem,

a przyznanie się do winy oskarżonych nie jest wystarczającym dowodem 21 .

1534 w Münster powstaje ośrodek anabaptystów (Nowa Jerozolima); wygnano wszystkich katolików i

protestantów oraz zniesiono własność prywatn ą 22 .

1611 arianin, Jan Tyszkowic, został skazany na śmierć za odmowę przysięgi na Trójcę Świętą oraz na

drewniany krzyż 23 .

1637 szlachcic, Samuel Bolestraszycki, wydał drukiem książkę protestanckiego teologa, Piotra de Moulina,

„ Heraklit albo o próżności ”. Biskup przemyski, Achacy Grochowski, wytoczył mu proces i wygrał go. Na

szczęście Sejm unieważnił wyrok 24 .

1658 nakazano arianom opuścić granice Rzeczypospolitej zgodnie z uchwałą Sejmu „ Volumina Legum ”, t.

IV, s. 51 5 25 .

1717 ograniczono prawa protestantów, m. in.: nie mogą budować nowych zborów, spotykać się mogą tylko

w domach bez kazań i śpiewów (uchwała Sejmu „ Volumina Legum ”, t. VI, ss. 253254).

24 sierpnia 1729 pogrom protestantów przez dominikanina Grużdza; król August potępił to wydarzenie w

1731 roku 26 .

1776 Sejm Rzeczypospolitej znosi procesy o czary oraz znosi stosowanie tortur (odbywały się jednak nadal

samosądy).

Zwolennicy i przeciwnicy procesów

Zwolennicy

Paracelsus (ur. 1493) uważał, że kobiety mają silny związek z diabłem i pociąg do czarów. Pochwalał

palenie na stosac h 27 .

Johann Faust z Knittlingen (14901540) współczesny Kopernikowi i Lutrowi, pochodził z ludu, lubił wino,

podobno studiował w Krakowie, niczego nie napisa ł 28 .

Tomasz z Akwinu .

Jakub I król Anglii.

Marcin Luter .

Jan Kalwin .

Przeciwnicy

Jako że tytuł doktora teologii uprawniał do publikowania prac teologicznych bez przedstawiania ich cenzurze,

pojawiały się prace przeciwne procesom czarowni c 29 .

Johannes Wier /Wierus/Weyer (15151588) pisze w 1564 roku dzieło „ Szalbierstwa i oszustwa diabłów ”

(przeciwko „ Młotowi na Czarownice ”). Uważał, że tzw. czarownice to w najlepszym przypadku chore

umysłowo kobiety. Był uczniem Corneliusa Agryppy, który miał czarnego pudla (mówiono, że ten pudel to

diabeł) 30 .

20 Ibidem, s. 92.

21 Ibidem, s. 86.

22 M. H a r r i s , Krowy, świnie, wojny i czarownice , wyd. Książnica, Olsztyn 2007, s. 221.

23 Zob. „ Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII w. ”, red. D. Mieczkowska, wyd. „Książka i Wiedza”, Warszawa 1987, s. 63.

24 Ibidem, ss. 5354.

25 Ibidem, ss. 1314.

26 Ibidem, ss. 4851.

27 K. B a s c h w i t z , Czarownice. Dzieje procesów , wyd. Cyklady, Warszawa 1999, s. 12. Tytuł oryginału: „ Hexen und

Hexenprozesse. Die Geschichte eines Massenwahns und seiner Bekämpfung ”, 1963.

28 Ibidem, s. 31.

29 Ibidem, s. 338.

30 Ibidem, s. 108.

Robert Surma, Procesy czarownic

Cornelis Loos ksiądz katolicki.

Fryderyk Spee jezuita, który pisze „ Cautio criminalis ”, książkę przeciwko logice procesów, którą ktoś niby

wydał bez jego pozwolenia (tak się tłumaczył zwierzchnościom kościelnym). Stwierdza w niej, że książę

ponosi całą odpowiedzialność za zabijanie ludzi, bowiem to on mianuje urzędników. Zauważa, że tortury

powodują przyznanie się do wszystkiego. To raczej kaci są w sojuszu z diabłem 31 .

Adam Tanner jezuita (przyjaciel Fryderyka Spee) pisze w 1629 „ Theologia Scholastica ” przeciw procesom.

Posiadał mikroskop, wynaleziony w 1590 w Holandii i umocowanego w nim komara. Po jego śmierci, ludzie

patrząc przez ten mikroskop na komara, sądzili, że to diabe ł 32 .

Jan Filip Schönborn arcybiskup, przyjaciel Fryderyka Spee, zabronił prowadzenia u siebie procesów 33 .

Baltazar Bekker protestant, pisze w 1691 roku w Amsterdamie „ Świat zaczarowany ”, w którym twierdzi, iż

czarownice nie istnieją i że Bóg nie użyczył diabłu mocy nad tym światem. To raczej „ człowiek jest diabłem

jeden dla drugiego ”. Został za to pozbawiony stanu duchownego. Podobnego zdania był filozof Nicolas

Malebranch e 34 .

Michel de Montaigne filozof.

Christian Thomasius rektor Uniwersytetu w Halle, na początku był zwolennikiem procesów (sprawa w

Koszalinie w 1694 roku), ale po lekturze kilku pism, staje się przeciwnikiem procesów i wydaje w 1703 roku

„ Pisma różne o nieprawości procesu czarownic ” 35 .

Przeciwnicy procesów argumentowali:

– skoro czarownice są tak potężne, iż sprowadzają burze i zamieniają się w koty, to dlaczego nie potrafią

uratować samych siebie podczas procesów lub dlaczego książę nie może je nająć, aby doprowadzić do

klęski obce wojska?;

– skoro potrafią latać, dlaczego żaden kat nie obawiał się, że mu uleci przed egzekucją?;

– dlaczego diabeł nie ostrzegał swoich służebnic, że mają być aresztowane?;

– dlaczego diabeł nie użyczał swoim służebnicom bogactwa i urody (większość z nich to stare i biedne

kobiety)?

Statystyka procesów

W Polsce zamordowano ok. 40 tys. czarownic (w tym samosądy). W Niemczech było takich mordów około

miliona (82% z nich dotyczyło kobiet). Statystyka z lat 15111774:

16261650 7%;

16511675 12%;

16761700 23%;

17011725 32%;

17261750 14%;

17511775 4%.

Rodzaje tortur

Przed torturami, oskarżona była często poddawana tzw. próbie wody (pławieniu). Wierzono, że czarownica

nie może utonąć. Związywano lewą rękę z prawą nogą i prawą rękę z lewą nogą, po czym spuszczano na

linie do wody. Specyficzny obszerny ubiór często sprawiał, że kobieta unosiła się na powierzchni wody.

Następnie golono kobiecie włosy (aby diabeł się w nich nie ukrył i nie brał na siebie jej cierpienia). Potem

osadzano związaną kobietę w beczce i zawieszano w powietrzu (wierzono, że czarownice nabierają mocy,

gdy stykają się z ziemią) 36 .

Zazwyczaj oskarżony poddawany był trzykrotnie torturom (w odstępach kilku dni). Stosowano następujące

metody:

– wyciąganie rąk ze stawów i wkładanie ich spowrotem;

31 Ibidem, ss. 241247.

32 Ibidem, s. 256.

33 Ibidem, s. 259.

34 Ibidem, s. 335.

35 Ibidem, s. 389.

36 Ibidem, ss. 125126.

Robert Surma, Procesy czarownic

– przypalanie ogniem pachwin;

– tzw. „hiszpańskie buty” (rodzaj imadła ściskającego stopy) 37 .

Johann Matthäus Meyfarth, ówczesny krytyk procesów, pisze: „ Widziałem rozdarte członki, oczy

wyłupywane z głowy, stopy odrywane od nóg, ścięgna wyszarpywane ze stawów, łopatki wyrywane z

pleców, nabrzmiałe żyły wewnętrzne, powierzniowe wpychane do środka, ofiary podnoszone wysoko i już to

zrzucane, już to obracane, głową w dół, stopami do góry. Widziałem jak kat chłostał biczem, bił prętami,

zgniatał śrubami, obciążał ciężarami, kłuł igłami, krępował sznurami, parzył siarką, polewał olejem i

przypiekał pochodnią ” 38 .

Rodzaje oskarżeń

Koronnym argumentem na rzecz palenia czarownic było: „ Skoro pali się czarownice na stosie, to znaczy, że

czarownice istnieją ”. Sądzono, że sędziowie i ludzie uczeni nie skazywaliby na stos czarownic, gdyby one

nie istniały. Argument ten ujawnia jak wielkie znaczenie w tamtych czasach miał autorytet 39 . Marvin Harris

stwierdza, że tak naprawdę zadaniem inkwizytorów nie było likwidowanie czarownic; w istocie „ łowcy

czarownic robili, co mogli, aby zwiększyć podaż tychże czarownic i rozpowszechniać wiarę w ich istnienie

oraz w to, że są wszechobecne i niebezpieczne ” 40 . Sądzi on (w duchu marksistowskim zapewne), że

„ głównym efektem tych polowań (poza zwęglonymi zwłokami) było przekonanie biednych, iż stali się ofiarami

czarownic i demonów, nie zaś książąt i papieży. [...] Wręcz widać było, jak władze starają się uczynić życie

choć trochę bezpieczniejszym ” 41 . Kobietom zarzucano także, że:

– zamieniają się w koty (Polska, Francja) lub wilki (Francja);

– wpuszczają diabła do ciała innych ludzi poprzez pożywienie lub napoje: mleko, gorzałkę, piwo, masło,

ser, owoce (niestrawność była dowodem); np. Marianna Karabinka oskarżona była o to, że jej pan

zachorował od rzodkiewki, którą mu podał a 42 ;

– ingres per secessum (wstęp przez odbyt);

– sprowadzają burzę poprzez wykopanie w ziemi dołka, nalanie wody i zamieszanie patykiem;

– smarują się maścią zrobioną z martwych nieochrzczonych niemowląt, co umożliwia latanie, stawanie się

niewidocznym, zamienianie się w zwierzęta; w skład maści mogło wchodzić także: ropucha, smar,

dziewięćsił bezłodygowy, arcydzięgiel litwor;

– posypują pola proszkiem, który otrzymują od diabła, co rodzi szarańczę, gąsienice, stonkę;

– profanują hostię (wyjmowanie jej z ust; całowanie kogoś z hostią w ustach ma nakłonić daną osobę do

miłości) 43 ;

– spisują cyrografy z Lucyferem pismem odwróconym z prawa w lewo;

– mają diabłów za kochanków;

– chrzczą swoje własne niemowlęta w imię Szatana;

– są naznaczone przez Szatana znamionami, w których nie mają czucia (dowodzono tego za pomocą tzw.

„próby igły”);

Trzy species czarostw:

1. Divinatoria (wieszczbiarstwo).

2. Amatoria (miłość nierządna) najczęściej występująca u kobiet.

3. Venefica / Malefica (czarostwo) 44 .

Opętanego można było poznać po:

– jeśliby koźlęciny przez 30 dni jeść nie chciał;

– jeśli nie chce mówić psalmów: „ Misere mei Deus ” („Boże, zmiłuj się nade mną”), „ Qui habitat ” („Kto

przybywa”), „ In principio erat verbum ” („Na początku było słowo”), „ Magnificat anima mea ” („Podnosi się

dusza moja”), Ewangelii św. Jana, etc.

37 Ibidem, s. 84.

38 M. H a r r i s , op. cit., s. 202.

39 K. B a s c h w i t z , op. cit. , ss. 103, 381.

40 M. H a r r i s , op. cit., s. 224.

41 K. B a s c h w i t z , op. cit. , ss. 225, 226.

42 Ibidem, ss. 154156.

43 Ibidem, ss. 89, 137139.

44 Ibidem, s. 142.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: