Wpływ choroby na życie psychiczne dzieci ujmuje się globalnie, traktując chorobę jako zjawisko biologiczne, które w każdej postaci może powodować określone skutki psychiczne. Ujmuje się więc chorobę jako stres, który powoduje istotne zmiany w psychicznym funkcjonowaniu człowieka. Zmiany te mają charakter dezadaptacyyjny tzn. polegają na znacznym pogorszeniu zdolności jednostki do radzenia sobie w danej sytuacji. Choroba traktowana jest także jako źródło frustracji i deprawacji potrzeb. Z.Skórny (1986) wiąże deprywację potrzeb dziecka chorego głównie z jego pobytem w szpitalu, w czasie, którego pozbawione zostaje ono kontaktów interpersonalnych z rodziną i z kolegami (deprywacja społeczna), nie może uczestniczyć w różnych czynnościach zabawowych i związanych z wypełnianiem obowiązków (deprywacja czynnościowa) narażone jest na ubóstwo bodźców wzrokowych i słuchowych (deprywacja sensoryczna). Długotrwająca deprywacja potrzeb dziecka może wyzwalać u niego zaburzenia różnych sfer (np. sprawności umysłowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, równowagi emocjonalnej), jak również może poprowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, przyjmujących formę depresji, halucynacji i urojeń.

W przebiegu wielu chorób występuje okresowo obniżenie sprawności intelektualnej dzieci, pogorszenie ich samopoczucia (apatia, rozdrażnienie) i spadek aktywności. Dziecko w czasie trwania tych zaburzeń nie jest w stanie sprawnie funkcjonować w szkole, współuczestniczyć

w zajęciach rówieśników i wypełniać obowiązków powierzonych mu przez rodziców. Okresowe pogorszenie się samopoczucia i sprawności intelektualnej dziecka może być spowodowane zmianami fizjologicznymi związanymi z chorobą, np. niedocukrzeniem dziecka chorego na cukrzycę, aurą padaczkowa bądź stanem zmęczenia po napadzie padaczkowym czy napadzie astmy oskrzelowej.

Do trwałych zmian psychicznych w wyniku choroby dochodzi najczęściej w przypadku chorób długotrwałych i trudnych w leczeniu. Zmiany te mogą obejmować sferę intelektualńo-percepcyjną, motoryczna. neurodynamiki i emocji. Wymienić tu można np. chorobę reumatyczną, astmę oskrzelową wrodzone i nabyte wady serca, cukrzyce.

Wiele chorób stanowi dla dzieci nimi dotkniętych źródło lęku. Wywołują go różne czynniki związane z chorobą (planowana operacja, bolesne zabiegi, obawa przed powikłaniami, kalectwem, śmiercią) bądź z sytuacją w jakiej znajduje się dziecko chore (brak kontaktu z rodzicami, oschły stosunek personelu medycznego, obserwacja ciężkiego stanu dzieci leżących w sąsiedztwie i inne czynniki). Sama świadomość, że choruje się na daną chorobę może stanowić źródło dręczącego niepokoju. Wyobraźnia podsuwa zwykle dziecku wszystko to. co łączy się z obrazem choroby, np. niewydolność, ból, kalectwo. Negatywny obraz choroby, jej przebieg i skutki mogą nasilać lęk dziecka. Jak pisze W. Pilecka [1987], lęk może spełniać rolę pozytywnego mechanizmu sygnalizacyjno-obronnego, czyli może mieć ostrzegawczy charakter, ale przy dużym nasileniu staje się czynnikiem dezorganizującym działanie człowieka i dezorganizującym strukturę jego osobowości.

Niewłaściwe postępowanie lekarza wobec chorego (wpływające ujemnie na stan psychiczny chorego i pośrednio na stan organizmu) nosi nazwę jatrogenii. Urazy jatrogenne wywołują lęk, wpływający szkodliwie na stan psychiczny i somatyczny chorego, powodują nasilenie objawów chorobowych i zmniejszenie lub załamanie przez personel:

-używanie niezrozumiałych określeń, których znaczenia chory się domyśla i subiektywnie interpretuje

-posługiwanie się określeniami, które wydają się zrozumiałe, ale chory interpretuje je w sposób nieprawidłowy,

-zwłaszcza gdy jest zalękniony i sfrustrowany

-straszenie chorego,

-ostre lub tajemnicze zachowanie się lekarza i personelu, pomocniczego podczas obchodu lekarskiego.

Klimat szpitala wyzwala w pacjentach niepokój, dlatego też ważne jest, aby słowa lekarza budziły zaufanie i napełniały otuchą. Duży wpływ na samopoczucie chorego maja także różnie przez niego interpretowane - uwagi lekarza kierowane do studentów i kolegów lekarzy, np. "to ciekawy przypadek", "rokowanie niewyraźne". Taki sam skutek odnoszą różne błędy postępowania z chorym, jak np. zbędne badanie dodatkowe, wstrzykniecie bez widocznej potrzeby jakiegoś leku, przerwanie choremu snu dla zmierzenia temperatury, zlecenie bez wyraźnej potrzeby środków nasennych itp.

Choroba niesie wiele negatywnych konsekwencji dla rozwoju dzieci wiążą się one z takimi właściwościami tej roli, jak: unieruchomienie, regres aktywności, izolacja społeczna, ograniczenia doświadczeń poznawczych, naruszenie więzi emocjonalnej z najbliższymi osobami.

Leczenie prawie każdej choroby wymaga unieruchomienia człowieka, od krócej lub dłużej trwającego leżenia w łóżku aż do sztucznego unieruchomienia, w gipsie czy na wyciągu. Unieruchomienie jest bardzo przykre dla człowieka w każdym wieku, zwłaszcza jeśli trwa ono długo lub w wysokim stopniu ogranicza jego możność poruszania się. Jest ono szczególnie przykre dla dzieci w młodszych u których potrzeba ruchu jest bardzo silna. W okresie unieruchomienia nie maja one możności rozwijania sprawności lokomocyjnej i manualnej oraz zdobywania doświadczeń poznawczych droga zmysłowego kontaktu z otoczeniem i działania na przedmiotach. Unieruchomienie powoduje uzależnienie dziecka od innych osób. Dziecko unieruchomione nie może wykonywać wielu czynności, np. samoobsługowych, higienicznych, porządkowych, i zdane jest na wyręczanie go przez inne osoby. W wyniku uzależnienia ulega zahamowaniu proces usamodzielniania się dziecka. Dzieci będące długo w sytuacji nadmiernego uzależnienia staja się bierne, mało przedsiębiorcze, mało zaradne i są skłonne do zachowań roszczeńiowych. Ponadto unieruchomienie może wyzwalać negatywne emocje, takie jak przygnębienie, rozdrażnienie, złość poczucie krzywdy rozpacz. Z chorobą wiąże się często regres aktywności dziecka. Spowodowany jest on wyłączaniem dziecka z normalnych zajęć domowych i szkolnych. Stopień ograniczenia aktywności nie zawsze jest adekwatny do wskazań zdrowotnych. Często rodzice chronią dziecko przed wszelkim wysiłkiem, w konsekwencji takiego postępowania rodziców dziecko nie ma możliwości uczenia się pokonywania trudności, podejmowania decyzji i sprawdzania swoich możliwości w różnych sytuacjach zadaniowych. Bezczynność sprawia również, że dziecko koncentruje swoją uwagę na chorobie, snuje różne wyobrażenia na jej temat i w konsekwencji wpada w stany depresyjne. Po zakończeniu kuracji i powrocie do szkoły dziecko takie ma zwykle duże trudności adaptacyjne.

Bardzo niekorzystnym zjawiskiem związanym z chorobą jest izolacja dziecka od środowiska społecznego i przyrodniczego. Brak zabarwionych emocjonalnie kontaktów z bliskimi osobami powoduje nasilenie się leków chorego dziecka związanych z chorobą.

Izolacja dziecka chorego powoduje także ograniczenie doświadczeń poznawczych.

Ma to szczegóinie ujemne skutki dla rozwoju dzieci w młodszym wieku. Czytanie lektur i organizowanie w sali szpitalnej nawet najbardziej urozmaiconych zajęć nie wystarcza, by kompensować tym dzieciom brak doświadczeń w naturalnym środowisku. Dla ich prawidłowego rozwoju niezbędne bowiem jest bezpośrednie poznawanie świata. Ograniczenie doświadczeń poznawczych zubaża także proces socjalizacji. Dziecko chore, wielokrotnie hospitalizowane, nadmiernie chronione przez rodziców, często izolowane przez rówieśników i wyłączane z różnego rodzaju zajęć pozalekcyjnych staje się dzieckiem niedojrzałym i źle przystosowanym społecznie.

Konsekwencją izolacji dziecka w warunkach szpitala jest także naruszenie więzi emocjonalnej z innymi. Długo trwająca izolacja społeczna dziecka od osób najbliższych, jego osamotnienie i niepełne zaspokojenie potrzeb psychicznych może prowadzić do podwyższenia bądź
obniżenia jego wrażliwości emocjonalnej.       Podstawowy cel pracy pedagogicznej w szkole szpitalnej to cel leczniczy, który nadaje całej pracy swoisty charakter. Szkoła ma przygotować chore dziecko do zadań, jakie czekają je po wyzdrowieniu.

Nauczyciel w szkole szpitalnej jest dla dziecka symbolem zdrowia i jak gdyby gwarancją szybkiego powrotu do normalnych warunków.

Dzieci przebywające w szpitalu dzielą się na trzv grupy:

l/dzieci wydolne do nauki szkolnej

2/dzieci ze zmniejszoną wydolnością

3/dzieci niewydolne do nauki szkolnej

Grupa pierwsza, to dzieci w okresie zdrowia, które w niedługim czasie opuszczą szpital, udając się do domu lub sanatorium. Tylko w odniesieniu do tej grupy można realizować normalny program / z pewnymi niezbędnymi skrótami/.

W   stosunku   do   dzieci   ze  zmniejszoną wydolnością,   stosuje   się  zmniejszone wymagania, zachęca do pracy, zmienia się rodzaj zajęć w zależności od samopoczucia. Opieka pedagogiczna nad dziećmi niewydolnymi do nauki szkolnej ma na celu podtrzymywanie dobrego samopoczucia chorego dziecka, gdy jest ono załamane i niewydolne do jakiejkolwiek pracy. W takim przypadku lekcje zastępuje się swobodną rozmową, opowiadaniem, lekturą. W stosunku do tych dzieci nie stawia się żadnych wymagań, stwarza się im jedynie pozory pracy.

Poziom wysiłkowy - inaczej wydolność. Pojęcie to jest bardzo istotne ponieważ, stanowi podstawę wszelkiej pracy pedagogicznej. Pozwala nauczycielowi dobrać odpowiedni dla danego dziecka przewlekle chorego rodzaj terapii. Poziom wysiłkowy wyznaczają różne czynniki, głównie stan zdrowia i układu nerwowego.

W zależności od poziomu wysiłkowego stosujemy dwie podstawowe formy terapii wychowawczej:

-spoczynkową (odciążeniową)

-czynnościową (uczynniajacą)

Według J. Doroszewskiej zadaniem terapii odciażeniowej (spoczynkowej) jest dostarczenie choremu warunków do jak najmniejszego wydatkowania wysiłku związanego ze środowiskiem zewnętrznym, w celu gromadzenia energii ustroju do walki   z   przyczyną  chorobotwórczą.   W  skład  tej   terapii   wchodzą następujące elementy:

-zapewnienie warunków dobrego i spokojnego snu (w okresie przed i po zabiegu podawanie    środków nasennych i przeciwbólowych);

-obecność pielęgniarki przy chorym po zabiegu;

-terapia słowna;

-zapewnienie warunków zewnętrznych, wpływających kojąco na system nerwowy

-kontakt z rodzina jako czynnik odciążający (odwiedziny w oddziale).

Terapia czynnościowa opiera się na organizowaniu wszelkich form aktywności mających na celu dynamizowanie, usprawnienie wyższej czynności nerwowej i procesów kinestetycznych. Terapia ta ma różne formy, które zasadniczo wyróżniamy według skali wysiłkowej, (liczba elementów obciążeniowych) i według swoistości samych czynności. Zależnie od zdolności wysiłkowej pacjenta stosuje się:

-terapie ruchową:

-terapie rozrywkowa (zabawowa);   

-terapie zajęciową;             

-terapię pracy.             

Metody nauczania

Praca nauczyciela na oddziale szpitalnym musi być bardziej wszechstronna niż w szkole powszechnej i wymaga niezmiernie dużego i twórczego  wysiłku od nauczyciela. Zagadnienie metodyki prowadzenia zajęć nie nastręcza trudności znanych w innych działach pedagogiki specjalnej, natomiast cała trudność polega na jednoczesnym organizowaniu zajęć na różnych poziomach wysiłkowych. W jednej sali przebywają dzieci o dużej rozpiętości wieku od 7 do 13-14 lat. W szkole szpitalnej zaleca się stosowanie metody ośrodków pracy, technik Freineta, lekcji wspólnotematowych. W klasach wyższych wskazane jest kontynuowanie metod szkoły powszechnej.

Program nauczania: W szkołach dla przewlekle chorych realizowany jest program szkoły powszechnej ze zmianami wynikającymi z czasowego ograniczenia psychicznej i fizycznej wydolności uczniów. Program kultury fizycznej realizowany jest w ramach leczniczego usprawniania. W nauczaniu pozostałych przedmiotów wprowadza się pewne modyfikacje (w zależności od potrzeb):

-czasowe ograniczenie wiadomości do treści zasadniczych; eliminowanie treści stanowiących szczegółową obudowę tematyki przedmiotu.

-ograniczenie bądź eliminowanie treści, których realizacja jest niemożliwa lub
utrudniona przez chorobę.

Dokonywane zmiany w materiale nauczania nie mogą naruszać ogólnej struktury przedmiotu.

Plan nauczania placówek dla przewlekle chorych jest w zasadzie taki sam jak w szkołach powszechnych. Plany te mogą jednak ulegać zmianom w zależności od stanu zdrowia uczniów. Zmiany te dotyczą w szczególności:

-okresowego zmniejszenia liczby godzin lekcyjnych,

-okresowego stosowania skróconych jednostek.

-okresowego wyłączenia niektórych przedmiotów ż planu nauczania (plastyki, muzyki, fizyki, chemii, pracy-techniki).

Wybrane treści tych przedmiotów można realizować na zajęciach pozalekcyjnych.

Na wniosek lekarza można wprowadzić dla dzieci ciężko chorych indywidualne plany nauczania z pominięciem niektórych przedmiotów.

Braki w wiadomościach ucznia powstałe w czasie choroby, uzupełnia się w okresie...