Surowce naturalne i ziołolecznictwo.doc

KOSMETOLOGIA

Surowce naturalne i ziołolecznictwo

substPodstawowe wiadomości na temat surowców naturalnych

i ziołolecznictwa

Historia ziołolecznictwa

              Pierwsze zapiski dotyczące roślin leczniczych znajdujemy w zapiskach

kapłanów sumeryjskich (przed 5 000 lat). Znajdują się one na receptach i dotyczą m.in.

takich roślin jak: lulek czarny, rumianek pospolity, bylica piołun, figa, babka lancetowata,

koper włoski, nagietek i inne.

Spadkobiercy kultury sumeryjskiej – mieszkańcy Babilonii i Asyrii w swoich działaniach

leczniczych stosowali: korzeń lukrecji, pestki dyni, liść bielunia dziędzierzawy.

Wiedzę o zastosowaniu roślin zielarskich przejęli i doskonalili Egipcjanie.

Wykorzystywali rośliny nie tylko dla celów leczniczych, ale poprzez odpowiednie

mieszanki przygotowanych odpowiednio roślin wraz  minerałami z powodzeniem

prowadzili mumifikacje zwłok. Spisując swa wiedzę tworzyli swoiste spisy roślin - leków.

Wymieniane są z tego okresu m.in. aloes, ryż, mak, mięta, rycynus, tymianek, „cebula

morska”, sezam, wierzba i szereg innych.

Pierwszą poważną rozprawę dotyczącą zastosowania ziołolecznictwa Korpus

Hipporaticum przedstawił Hipokrates  (460 r. p.n.e do 370 r. p.n.e). W swoich metodach

leczenia stosował ponad 200 gatunków ziół. Zalecał podawanie ziół bez podawania

wcześniejszej obróbce. Uważał bowiem, że znajdujące się w przyrodzie środki lecznicze,

doskonale są wykorzystywane przez organizm człowieka, co miało wynikać z jego

dostosowań do środowiska.

Fot. 1                       Fot. 2

Hipokrates (460 r. - 370 r. p.n.e.)                             Klaudiusz Galen (130 – 210 r. n.e.)

wg Rubensa                           

Opisane i bogato ilustrowane przez  Dioskrydesa w monumentalnej pracy - Perihiules iatrices, 600 gatunków roślin o zastosowaniu leczniczym, zapoczątkowało dość szybki wzrost zainteresowania ziołolecznictwem.

Medycyna starorzymska miała swego przedstawiciela w osobie Klaudiusza Galena. Uzupełniając wiedzę o gatunkach roślin wskazał on również preparaty pochodzenia roślinnego. Zwrócił również uwagę na występowanie w surowcach naturalnych obok substancji korzystnych substancji balastowych a nawet niepożądanych, które próbował usunąć poprzez wytwarzanie nalewek, odwarów, wyciągów i innych.

Kultury starożytnej Grecji i Rzymu nie były jedynymi  z zasługami w dziedzinie ziołolecznictwa. Równolegle ten rodzaj lecznictwa rozwijał się na Daleki Wschodzie.

Jednym z ważniejszych dokumentów dotyczących ziołolecznictwa jest Syn-Lin Pensao, zawierająca opis blisko 850 leków roślinnych. W XVI w. w Pensao-Hang-Mu przedstawiono  niespełna 1 900 środków leczniczych, głównie pochodzenia roślinnego.

Również w tradycji Indii odnajdujemy zapiski sprzed tysiąca lat p.n.e. dotyczące leczenia za pomocą ziół. Opisuje to ajurweda – nauka o życiu. W nauce tej odnajdujemy nawiązania nie tylko do zastosowania ziół jako leków, ale również ich powiązania z typologią człowieka stosowaną przez starożytnych Greków. Opiera się ona na tzw. doshe: vatta, pitta, kapha. Wśród proponowanych stosowanych do dziś ziół znajdujemy przedstawione w tabeli poniżej gatunki, wraz ze wskazaniem ich zastosowania.

Tabela 1

Przykłady roślin leczniczych o zastosowaniu wg zaleceń ajurwedy

Nie sposób pominąć wkładu uczonych arabskich, którzy zajmując się handlem ziołami wprowadzili szereg nowych surowców (m.in. nasiona kulczyby), a także zastosowali szereg nowych postaci leków – syropy, soki.

Przełomem w badaniach nad zastosowaniem surowców i produktów zielarskich były działania szwajcarskiego lekarza zwanego Paracelsusem. Jego właściwe nazwisko to Phillippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hohenheim. Znane jest jego stwierdzenie: "Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną" wprowadzone zostało na stałe do kanonów medycyny. Jego założenie, że „Bóg dał lek na każdą chorobę, problemem jest tylko wyizolowanie substancji leczniczej” - spowodowało, ze uważany jest za ojca fitochemii i farmakognozji.

Fot. 3                                                                                                  Fot. 4

Paracelsus (1493 lub 1494  - 1541)                          Herbarz Polski Marcina z Urzędowa, 1595

Odkrycia geograficzne, eksploracje nowo poznanych kontynentów w XV i XVI w. pozwoliły na poznanie i zastosowanie w ziołolecznictwie nowych surowców (krzew koki, drzewo chinowe). Rozwój laboratoriów aptecznych zapoczątkował rozwój badań nad chemicznym składem roślin. Zaowocowało to wyodrębnieniem w czystej postaci alkaloidów, glikozydów, kwasów organicznych.

Uczestniczyli w tym również Polacy. Stanisław Kostanecki prowadził badania nad związkami flawinowymi, a Kazimierz Funk wsławił się wprowadzeniem pojęcia - witamina.

Odkrycia współczesnej nauki , a szczególnie odkrycie antybiotyków, skierowało działania właśnie pod kątem tego sposobu działania naturalnych preparatów bakteriobójczych.

Roślinne substancje czynne

Rośliny lecznicze swoje działanie zawdzięczają obecności niektórych związków chemicznych. Substancje te możemy podzielić na dwie grupy:

- substancje o silnym działaniu fizjologicznym (zwykle toksyczne)

- substancje o działaniu słabszym (nietoksyczne ale o istotnym działaniu na organizm).

Należą do nic:.

·  alkaloidy

·  glikozydy

·  saponiny

·  olejek eteryczny

· gorycze

·  garbniki

·  śluzy

·  flawonoidy

Alkaloidy – są produkty metabolizmu zawierające azot. Są silnie działającymi truciznami. Alkaloidy należą do najskuteczniej działających substancji czynnych. Należą do nich m.in.: morfina, atropina, nikotyna, hyoscyjamina, kolchicyna. Zazwyczaj są substancjami krystalicznymi, rzadziej cieczami.

Tabela 2

Działanie alkaloidów.

Fot. 5                                                                                    ...