Symbolika wczesnochrześcijańska.pdf

(1438 KB) Pobierz

(Microsoft Word - Symbolika wczesnochrze\234cija\361ska.doc)

Barbara Ostrowska

Symbolika wczesnochrześcijańska

referat

Spis treści:

Zarys sztuki wczesnochrześcijańskiej 2

Symbolika wczesnochrześcijańska 3

Elementy bukoliczne

3

Dobry Pasterz

6

Wizerunki Chrystusa

8

Ryba

11

KrzyŜ

12

Historia Jonasza

14

Scena Chrztu Jezusa

16

Bibliografia 17

Spis ilustracji 17

1

Orant

5

ZARYS SZTUKI WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ

Chrześcijaństwo rozwinęło się w I wieku naszej ery najpierw w rzymskiej Palestynie,

a następnie w II i III, zaś w IV wieku szybko rozprzestrzeniło się na terenie całego Cesarstwa

Rzymskiego. Czas rozwoju sztuki wczesnochrześcijańskiej dzielony jest na dwa okresy: przed

wydaniem edyktu mediolańskiego w 313 roku i po jego wydaniu. Przed 313 rokiem rozwój

sztuki był utrudniony i dokonywał się w ukryciu, gdyŜ religia chrześcijańska była wtedy

nielegalna.

Pierwsze znane zabytki pochodzą z przełomu II i III wieku. Tak późne pojawienie się

pierwszych dzieł wynikało częściowo z ideowych zastrzeŜeń wobec kultowych przedstawień

figuralnych, po części zaś z chęci odcięcia się od pogańskiego zbytku.

Miejscami kultu były przewaŜnie domy wyznawców, które nie róŜniły się od

pozostałych budynków mieszkalnych. Dopiero po wydaniu edyktu mediolańskiego nastąpił

rozwój architektury i rozkwit twórczości plastycznej. Religia została objęta patronatem

cesarza. Powstały wówczas podstawowe formy architektoniczne i ikonograficzne sztuki

chrześcijańskiej, wykorzystywane przez kolejne epoki, jak choćby typ bazyliki oraz budowli

centralnej.

Sztuka wczesnochrześcijańska powstała i rozwijała się na terenie wielokulturowego

Imperium Rzymskiego, co wywarło na niej znaczące piętno. Sztuka staroŜytna nie umarła, by

dać początek chrześcijańskiej, lecz zyskała nową inspirację. Formy i techniki pozostały te

same, a po legalizacji chrześcijaństwa w 313 roku pracowali dla chrześcijan pogańscy artyści.

Tak więc początkowo sztuka chrześcijańska nie wykształciła własnego języka artystycznego.

Wiele motywów pogańskich przetrwało w ikonografii chrześcijańskiej. Jak pisze

Jastrzębowska, „cała kultura Ŝycia, a zwłaszcza wykształcenie obywateli rzymskich z IV

wieku, były związane bardzo głęboko ze starymi antycznymi wzorami, wywodzącymi się w

duŜej części właśnie z mitologii, a postacie mitologiczne pozostawały nadal bliskie

pierwszym chrześcijanom”. 1

Mimo wielu cech wspólnych, nieco odmiennie przebiegał jej rozwój w oddalonych na

siebie oddziałujących prowincjach cesarstwa Wschodu i Zachodu. Na sztukę

wczesnochrześcijańską nałoŜyły się istniejące na danym obszarze osiągnięcia artystyczne.

Twórcami byli często ci sami artyści, którzy tworzyli na zamówienie osób nie związanych z

chrześcijaństwem albo wyrośli na gruncie istniejącej kultury.

Zachowane zabytki sztuki wczesochrześcijańskiej:

malarstwo katakumbowe,

rzeźba (głównie sarkofagi, pojedyncze figurki, rzeźba z kości słoniowej),

mozaiki,

wyroby rzemiosła,

architektura.

Ogólna wymowa ikonografii wczesnochrześcijańskiej, zwłaszcza malowideł

katakumbowych, jest dość podobna: ratunek, uwolnienie od grzechów i obietnica zbawienia.

Tematyka przedstawień jest połączeniem motywów typowo chrześcijańskich z pogańskimi

(mitologicznymi). Odnosi się to zarówno do malarstwa, jak i rzeźby. Spośród scen biblijnych

popularne były m.in. historia Noego, Jonasza, ofiara Abrahama, Daniel wśród lwów, MojŜesz

uderzający w skałę, z której wytryska woda, chrzest i cuda Jezusa. Sąsiadowały z nimi

elementy zaczerpnięte z mitologii antycznej, wśród nich Orfeusz grający na lirze albo Jonasz,

1 E. Jastrzębowska, Sztuka wczesnochrześcijańska, WAM, Kraków 2008, s. 80

2

przedstawiany w pozie śpiącego Endymiona oraz elementy bukoliczne: amorki, pory roku,

zwierzęta, kwiaty, pasterze, pejzaŜe.

SYMBOLIKA WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA

Sztuka pierwszych chrześcijan była symboliczna, co wynikało z tego, iŜ religia chrześcijańska

u początków swojego istnienia była nielegalna, a jej wyznawcy prześladowani. Symbolika

chrześcijańska była językiem, za pomocą którego chrześcijanie mogli się identyfikować.

Wśród popularnych symboli był na przykład okręt, w którym „wierni płyną przez wzburzone

ale Ŝycia”. 2 Symbole pogańskie zostały obdarzone nowymi znaczeniami: paw, dotychczas

symbol Junony, zaczął oznaczać nieśmiertelność, Orfeusz z lirą stał się symbolem Chrystusa.

Wprowadzono zaczerpniętą z antyku zasade personifikacji. Zamiast skomplikowanego tematu

wystarczyło przedstawić ludzką postać. Za przykład niech posłuŜy scena Traditio Legis, w

której Chrystus siedzący między Piotrem a Pawłem opiera nogę na wszechświecie ,

uosobionym przez starca trzymającego chustę, zaczerpniętego z pogańskiej ikonografii boŜka

Caelusa, symbolizującego firmament. Inne symbole, które zostaną po krótce opisane w

poniŜszym referacie, to m. in.:

elementy bukoliczne,

oranci,

dobry pasterz,

α i ,

ryba,

krzyŜ.

Znaczenie symboliczne miały równieŜ historie biblijne, a jedną z najczęściej ilustrowanych w

sztuce wczesnochrześcijańskiej historii były dzieje Jonasza. Wielu symbolicznych

przedstawień doczekała się scena chrztu Chrystusa, a takŜe sam wizerunek Zbawiciela.

Elementy bukoliczne

Elementy bukoliczne zaczerpnięte zostały z ikonografii pogańskiej. Do najczęściej

pojawiających się w sztyce pierwszych chrześcijan elementów bukolicznych naleŜą:

pasterze i rybacy,

tańczące amorki,

personifikacje pór roku,

filozofowie i oranci,

najrozmaitsze gatunki zwierząt, ptaków, drzew i kwiatów.

„Tematy bukoliczne symbolizowały dla chrześcijan, podobnie jak dla ich pogańskiego

otoczenia, ideał pełni Ŝycia z poboŜnym oddaniem się Bogu (pietas) w szczęściu i pokoju

(securitas)”. 3

Program ten jest najbardziej widoczny w sklepieniach cubiculów katakumbowych.

Centrycznie skomponowane okręgi, trapezy, prostokąty i elipsy tworzą sieć ornamentalną

niewiele róŜniącą się od wcześniejszych kompozycji sklepień grobowych. Rodzaj motywów

wypełniających tę sieć ilustrują bardzo dobrze dwa następujące przykłady:

2 K. Estreicher, Historia sztuki w zarysie, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Kraków 1986, s. 171

3 E. Jastrzębowska, Sztuka wczesnochrześcijańska, WAM, Kraków 2008, s. 48

3

Cubiculum Y w Krypcie Lucyny (katakumby Kaliksta), gdzie postać Daniela między

lwami otaczona jest personifikacjami pór roku, tańczącymi amorkami, wizerunkami

orantek i pasterzy niosących owieczki na ramionach.

Cubiculum Dobrego Pasterza (katakumby Domitylli) z lat trzydziestych III wieku.

Pośrodku sklepienia przedstawiony jest pasterz niosący owieczkę w bukolicznym

kontekście roślin, ptaków oraz ziemskich i morskich zwierząt. Czy symbolizuje on juŜ

Dobrego Pasterza – Chrystusa, czy jedynie bogactwo natury – nie moŜna

jednoznacznie osądzić.

Sarkofag z kościoła Santa Maria Antiqua w Rzymie z trzeciej ćwierci III wieku.

Odpoczynek Jonasza jest częścią bukolicznego kontekstu dekoracji. Przedstawione są

kozy na pergoli, drzewa, owce, pasterz i rybak.

Obejście mauzoleum Konstancji w Rzymie z połowa IV wieku. Po wydaniu edyktu

mediolańskiego artyści mogli bez przeszkód pracować dla chrześcijan. Dekoracyjność

i rodzajowość kompozycji wynika z sięgania do wzorów pogańskich.

1. Mozaika na sklepieniu mauzoleum Konstancji w Rzymie,

połowa IV wieku.

2. Mozaika na sklepieniu Konstancji w Rzymie, połowa IV

wieku. Paw, element bukoliczny, a zarazem pogański

symbol Junony, w sztuce chrześcijańskiej staje się

symbolem nieśmiertelności.

4

212674782.051.png

212674782.062.png

212674782.073.png

212674782.084.png

212674782.001.png

212674782.002.png

212674782.003.png

212674782.004.png

212674782.005.png

212674782.006.png

212674782.007.png

212674782.008.png

212674782.009.png

212674782.010.png

212674782.011.png

212674782.012.png

212674782.013.png

212674782.014.png

212674782.015.png

212674782.016.png

212674782.017.png

212674782.018.png

212674782.019.png

212674782.020.png

212674782.021.png

212674782.022.png

212674782.023.png

212674782.024.png

212674782.025.png

212674782.026.png

212674782.027.png

212674782.028.png

212674782.029.png

212674782.030.png

212674782.031.png

212674782.032.png

212674782.033.png

212674782.034.png

212674782.035.png

212674782.036.png

212674782.037.png

212674782.038.png

212674782.039.png

212674782.040.png

212674782.041.png

212674782.042.png

212674782.043.png

212674782.044.png

212674782.045.png

212674782.046.png

212674782.047.png

212674782.048.png

212674782.049.png

212674782.050.png

212674782.052.png

212674782.053.png

212674782.054.png

212674782.055.png

212674782.056.png

212674782.057.png

212674782.058.png

212674782.059.png

212674782.060.png

212674782.061.png

212674782.063.png

212674782.064.png

212674782.065.png

212674782.066.png

212674782.067.png

212674782.068.png

212674782.069.png

212674782.070.png

212674782.071.png

212674782.072.png

212674782.074.png

212674782.075.png

212674782.076.png

212674782.077.png

212674782.078.png

212674782.079.png

212674782.080.png

212674782.081.png

212674782.082.png

212674782.083.png

212674782.085.png

212674782.086.png

212674782.087.png

212674782.088.png

212674782.089.png

212674782.090.png

Orant

„Postacie orantów i orantek naleŜały do najczęstszych przedstawień w sztuce

wczesnochrześcijańskiej. RozłoŜone na boki lub wzniesione ku górze ręce z dłońmi

ukazanymi od strony wewnętrznej były jednym z najbardziej rozpowszechnionych gestów

modlitewnych całej staroŜytności. Jego interpretacja w sztuce chrześcijańskiej nie jest

jednoznaczna: poczynając od dekoracyjnego traktowania układu rąk, poprzez uwaŜanie

postaci orantów za personifikacje modlitw za zmarłych, aŜ po widzenie w nich bytujących w

raju zbawionych wiernych. W późniejszym okresie oranci są wizerunkami zmarłych, jak na

sarkofagu Orantek z końca IV wieku, być moŜe wykonanego w Kartaginie”. 4

Przedstawienia orantów w ikonografii wczesnochrześcijańskiej wywodziły się z

elementów bukolicznych sztuki pogańskiej i rzeczywiście szybko stały się bardzo często

spotykanym motywem ikonograficznym wczesnego chrześcijaństwa, o czym świadczą licne

zachowane przykłady, a wśród nich:

malowidła z cubiculum Velato w katakumbach Pryscylli w Rzymie, ukazujące sceny z

Ŝycia nieznanej z imienia chrześcijanki. Raz przedstawiona jest z welonem na głowie,

jako orantka, obok zaś jako karmiąca dziecko matka, w której niektórzy uczeni

skłonni byli kiedyś widzieć wizerunek Matki Boskiej.

3. Malowidła z cubiculum Velato w katakumbach Pryscylli, Rzym, koniec III wieku

Fragment cyklu malowideł z Capella Greca w tych samych katakumbach.

Sarkofag Sabinusa z pierwszej ćwierci IV wieku , gdzie orantka między dwoma

męŜczyznami typu filozofów to wizerunek zmarłej, dla której wykonano trumnę.

Pochowano w niej jednak jej męŜa, być moŜe wcześniej zmarłego.

Sztuka Świata, t. III, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1993, s. 46

5

4

212674782.091.png

212674782.092.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Fundacje architektoniczne Konstantyna Wielkiego.doc (76 KB)
HISTORIA SZTUKI POLSKIEJ ŚREDNIOWIECZNEJ - wykłady.rtf (38 KB)
Miasto średniowieczne i jego kultura – architektura municypalna.doc (55 KB)
Fundacje architektoniczne Konstantyna Wielkiego.doc (76 KB)
Architektura gotycka we Francji.doc (9508 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin