Terapia z wykorzystaniem przewodnictwa cieplnego- fragment.pdf

Terapia

z wykorzystaniem

przewodnictwa

cieplnego

Rozdział

Ogrze wa nie po wierzch ni cia ła sta no wi chy ba naj star szy i naj prost szy spo -

sób zmniej sza nia do le gli wo ści bó lo wych. Te ma tem ni niej sze go roz dzia łu

jest za sto so wa nie te ra peu tycz ne od dzia ły wa nia cie płem bez po śred nio przez

po wło ki skór ne.

Jak wska zu je ty tuł roz dzia łu, cia ło ludz kie po bie ra cie pło przede wszyst -

kim na dro dze prze wod nic twa. Do dat ko wo część ener gii ciepl nej jest od -

bie ra na na dro dze pro mie nio wa nia – ra dia cji; w związ ku z tym ota cza ją ca

nas ma te ria wła śnie w po sta ci ra dia cji emi tu je część swo jej ener gii ciepl nej.

Cho ciaż skut ki od dzia ły wa nia cie pła w po sta ci pod czer wie ni są po dob ne do

od dzia ły wa nia cie pła przed sta wio ne go w tym roz dzia le, wła ści wo ści te ra -

peu tycz ne pro mie nio wa nia pod czer wo ne go przed sta wio no od dziel nie –

w roz dzia le 16.

Wstęp nie na le ży przed sta wić me cha ni zmy kil ku pod sta wo wych zja wisk

za cho dzą cych w tkan kach pod wpły wem po wierz chow ne go od dzia ły wa nia

cie pła. Na po czą tek w tab. 10.4 przed sta wio no me to dy ogrze wa nia po wierz -

chow ne go wraz ze spo so ba mi ich apli ka cji.

W koń co wej czę ści roz dzia łu przed sta wio no roz wa ża nia na te mat te ra -

peu tycz ne go za sto so wa nia po wierz chow ne go od dzia ły wa nia cie pła.

W niniejszym rozdziale przedstawiono

następujące metody ciepłolecznictwa

powierzchownego: okłady lub kąpiele

parafinowe, wirowe kąpiele

rozgrzewające.

EFEKTY PRZEWODNICTWA CIEPLNEGO

Pod czas po wierz chow nej apli ka cji ener gii ciepl nej nie do cho dzi do wzro stu

tem pe ra tu ry we wnętrz nej cia ła. Jak to opi sa no w po przed nim roz dzia le,

miej sco wo prze ka za ne cie pło jest roz prze strze nia ne po ca łym cie le – w ce lu

uzy ska nia rów no wa gi ciepl nej – po przez zja wi sko prze wo dze nia i ra dia cji.

Dla te go też miej sco wy wzrost tem pe ra tu ry jest w rów no wa dze mię dzy tem -

pe ra tu rą źró dła cie pła a ener gią roz pro szo ną. Jak już wspo mnia no w po -

przed nich roz dzia łach, od dzia ły wa nie źró dła cie pła o tem pe ra tu rze po wy żej

45°C mo że wy wo łać uszko dze nie tka nek; im wyż sza jest tem pe ra tu ra źró dła,

tym więk sze jest tem po szko dli we go od dzia ły wa nia. W przy pad ku te ra peu -

tycz ne go za sto so wa nia cie pła sto so wa na tem pe ra tu ra czyn ni ka ciepl ne go

nie jest zbyt wy so ka. Umoż li wia to utrzy ma nie pra wi dło we go tem pa ogrze -

351

352

11. TERAPIA Z WYKORZYSTANIEM PRZEWODNICTWA CIEPLNEGO

W razie stosowania ogrzewania

powierzchownego warstwa skóry

i naskórka w większym stopniu

pochłania energię cieplną w stosunku

do tkanek położonych głębiej.

wa nia, po zwa la tak że na dłu go trwa łe ogrze wa nie da nej oko li cy bez ry zy ka

uszko dze nia tka nek.

Tem po miej sco we go wzro stu tem pe ra tu ry tka nek pod wpły wem bodź -

ca ciepl ne go jest za leż ne od kil ku na stę pu ją cych czyn ni ków:

l od tem pe ra tu ry po cząt ko wej bodź ca ciepl ne go i oko li cy pod da wa nej

ogrze wa niu,

l od ro dza ju źró dła cie pła – czy je go tem pe ra tu ra pod czas za bie gu ule ga

zmianie, czy utrzymuje się na stałym poziomie,

l od zewnętrznych (np. ręczniki) lub wewnętrznych (np. warstwa tkanki

tłusz czo wej) ba rier prze wod nic twa cie pła,

l od roz mia ru ogrze wa nej po wierzch ni,

l od zdol no ści prze wod nic twa ciepl ne go ogrze wa nych tka nek oraz ma te -

ria łu, z ja kie go zro bio ne jest źró dło cie pła (me to dy, w któ rych uży wa się

pa ra ny, ma ją wła ści wo ści ciepl ne in ne niż me to dy z wy ko rzy sta niem

wo dy ja ko czyn ni ka ogrze wa ją ce go),

l od ro dza ju wy bra nej me to dy,

l od cza su eks po zy cji na czyn nik ciepl ny.

Tkan ki na błon ko wa i tłusz czo wa ce chu ją się prze wod nic twem ciepl nym

mniej szym niż tkan ki za wie ra ją ce więk szą ilość wo dy, np. mię śnie lub krew.

Dla te go też ener gia ciepl na jest sku tecz niej prze wo dzo na przez tkan ki po ło żo -

ne głę biej w sto sun ku do skó ry i pod skór nej tkan ki tłusz czo wej (Se kins i Eme -

ry, 1982). Jednakże ciepło przewodzone przez tkankę tłuszczową jest przez nią

gro ma dzo ne, co wpły wa na utrzy my wa nie się lo kal nie pod wyż szo nej miej sco -

wo tem pe ra tu ry w ob rę bie skó ry. Zja wi sko to jest bar dziej za uwa żal ne, im grub -

sza jest war stwa tkan ki tłusz czo wej; dla te go też tem pe ra tu ra skó ry u ko biet wy -

ka zu je nie znacz nie wyż szą war tość przy tem pe ra tu rze oto cze nia po wy żej 30°C.

Na ry ci nie 11.1 przed sta wio no ocze ki wa ny wzrost tem pe ra tu ry po za sto -

so wa niu po wierz chow ne go bodź ca ciepl ne go. Ja sno z nie go wy ni ka, że naj -

więk sze go efek tu ciepl ne go moż na się spo dzie wać na po zio mie niż szym niż

1–2 mm.

Rycina 11.1 Gradient temperatury tkanek.

powierzchowny

bodziec cieplny,

np. gorący termofor

komfortowa

temperatura zewnętrzna

odczuwana niska

temperatura zewnętrzna

w przypadku chłodnej skóry

1 2 3 4 5

głębokość liczona od powierzchni skóry (cm)

EFEKTY PRZEWODNICTWA CIEPLNEGO

353

Na uwa gę za słu gu je to, że skó ra ma bar dzo du żo re cep to rów czu cio wych

i za koń czeń ner wo wych. W wy ni ku po wierz chow ne go od dzia ły wa nia bodź -

ca ciepl ne go na stę pu je szyb kie po bu dze nie re cep to rów, głów nie re cep to rów

czu cia cie pła.

Więk szość re ak cji zjo lo gicz nych po ja wia ją cych się pod wpły wem po -

wierz chow ne go ogrze wa nia – je że li nie wszyst kie – jest wy ni kiem po bu dze -

nia za koń czeń ner wów czu cio wych. Jak już wcze śniej wspo mnia no, sty mu -

la cja włó kien czu cio wych ty pu A - β wy wo łu je zja wi sko bram ko wa nia, co czę -

ścio wo blo ku je prze wod nic two włó kien czu cio wych ty pu C, od po wie dzial -

nych za czu cie bó lu. Pro ces ogrze wa nia po wierz chow ne go wy ka zu je dzia ła -

nie se da tyw ne, cha rak te ry zu ją ce się m.in. zmniej sze niem od czu wa nia do le -

gli wo ści bó lo wych.

Po za wspo mnia ny mi wy żej re ak cja mi po wierz chow ne bodź ce ciepl ne

wy wo łu ją rów nież roz sze rze nie na czyń krwio no śnych, co istot nie wpły wa

na zwięk sze nie prze pły wu krwi w ob rę bie skó ry.

Głów ną dro gą prze no sze nia ener gii ciepl nej w ob rę bie tka nek pod skór -

nych jest kon wek cja cie pła na sku tek krą że nia krwi. Od ru cho we roz sze rze -

nie na czyń krwio no śnych na sku tek bodź ca ciepl ne go chro ni tkan ki przed

ich nad mier nym ogrza niem. Krew krą żą ca w na czy niach krwio no śnych skó -

ry od bie ra prze ka za ne cie pło, na stęp nie prze no si je w głęb sze war stwy tka -

nek, aby po przez ka pi la ry, drob ne żył ki i ży ły po wró cić do ło ży ska skór ne -

go. Dla te go też roz sze rze nie na czyń skór nych istot nie wpły wa na sto pień

ogrza nia tka nek po ło żo nych w głęb szych war stwach (ryc. 10.3 w po przed -

nim roz dzia le). Jed nak że ener gia ciepl na trans por to wa na do głęb szych jam

cia ła jest w du żej mie rze roz pra sza na na sku tek krą że nia krwi; za tem tkan -

kom po ło żo nym pod skór nie do pew ne go stop nia nie gro zi prze grza nie dzię -

ki me cha ni zmo wi od pro wa dza nia ener gii ciepl nej przez krą żą cą krew.

Zwiększony przepływ krwi może mieć również wpływ na przebieg niektó-

rych prze wle kłych scho rzeń; zwięk sze nie krą że nia krwi sku tecz niej od pro -

wa dza na gro ma dzo ne me ta bo li ty ko mór ko we, co istot nie zwięk sza tem po

re ge ne ra cji tka nek. Po mi mo że nie wie le jest do wo dów na uko wych po twier -

dza ją cych tę te zę, sko ja rze nie sto so wa nia po wierz chow ne go cie pło lecz nic -

twa z od po wied nio do sto so wa ną ak tyw no ścią zycz ną mo że sprzy jać le cze -

niu nie któ rych cho rób prze wle kłych.

Na tu ral nym zja wi skiem jest to, że miej sco we ogrze wa nie po wierzch ni

cia ła współ gra z gra dien tem tem pe ra tu ry skó ry da nej oko li cy. Za gad nie nie

to przed sta wio no w roz dzia le 10 (ryc. 10.1). Sto so wa nie miej sco we go ogrze -

wa nia da nej oko li cy cia ła wy wo łu je lo kal ne od wró ce nie gra dien tu tem pe -

ra tu ry do głę bo ko ści po cząt ko wych 1–2 cm (ryc. 11.1).

Wzrost tem pe ra tu ry tka nek na sku tek ogrze wa nia nie prze bie ga w spo -

sób cią gły oraz uza leż nio ny jest od ro dza ju i po ło że nia war stwy tka nek.

Zgod nie z za ło że nia mi po cząt ko wo na stę pu je wzrost tem pe ra tu ry w ob rę -

bie skó ry, na stęp nie ob ser wu je się po wol ny wzrost tem pe ra tu ry tka nek po -

ło żo nych pod skór nie. Z ko lei zmia ny tem pe ra tu ry w ob rę bie po wierzch nio -

wo po ło żo nych mię śni za cho dzą jesz cze wol niej: na zwięk sze nie tem pe ra tu -

ry mię śnia o 1°C po trze ba 20–25 mi nut pro ce su ogrze wa nia. Prze bieg tych

pro ce sów przed sta wio no na ryc. 11.2, uka zu ją cej zmia ny tem pe ra tu ry w ob -

rę bie róż nych tka nek w funk cji cza su. Przed sta wio ne wy ni ki opie ra ją się na

Zjawisko konwekcji ciepła występuje

wówczas, gdy transport energii ciepl-

nej z jednego regionu do innego

zachodzi na skutek przekazywania

energii kinetycznej bezładnego ruchu

cząsteczek w wyniku ich zderzeń.

Istotą fizyczną tego procesu jest to,

że ciepło jest przenoszone na skutek

ruchu cząsteczek.

354

11. TERAPIA Z WYKORZYSTANIEM PRZEWODNICTWA CIEPLNEGO

Rycina 11.2 Zmiany temperatury

w zależności od położenia (głębokości)

warstwy tkanek.

rozkurcz naczyń powoduje

obniżenie temperatury

temperatura skóry

warstwa tkanek

na głębokości 1 cm

warstwa tkanek

na głębokości 2 cm

czas (min)

W jednym z eksperymentalnych badań

na zwierzętach (psach) w wyniku przez-

skórnego oddziaływania bodźca ciepl-

nego uzyskano wzrost temperatury

w obrębie mięśni o 4,7 ° C. Bezpośred-

nie jednak odniesienie tego wyniku do

ludzi jest nie do końca możliwe, ze

względu na inne rozmiary kończyn oraz

grubość warstwy tkanek podskórnych.

Poza tym psy w trakcie eksperymentu

były znieczulane, nie było więc możli-

wości obserwacji reakcji obronnej na

nadmierne ogrzewanie skóry lub ból.

ba da niach Leh man na i współ pra cow ni ków (1966), któ rzy sto so wa li okła dy

ciepl ne. Przed sta wio na za leż ność ma za sto so wa nie do mo men tu, w któ rym

tem pe ra tu ra po wierz chow ne go bodź ca ciepl ne go po zo sta je wyż sza od tem -

pe ra tu ry skó ry i tka nek po ło żo nych głę biej. Leh mann i współ pra cow ni cy,

chcąc utrzy mać pod wyż szo ną tem pe ra tu rę bodź ca ciepl ne go przez 30 mi -

nut, co 10 mi nut zmie nia li okład na no wy. W prak ty ce kli nicz nej – w więk -

szo ści me tod cie pło lecz nic twa po wierz chow ne go nie jest moż li we utrzy ma -

nie sta le pod wyż szo nej tem pe ra tu ry źró dła cie pła. Tem pe ra tu ra źró dła za -

wsze ma le je od mo men tu apli ka cji, co przy czy nia się do stop nia uzy ska ne -

go wzro stu tem pe ra tu ry oko li cy pod da wa nej za bie go wi.

Znacz ny wzrost tem pe ra tu ry po wierzch ni skó ry mniej wię cej o 10°C (ryc.

11.2) zde cy do wa nie kon tra stu je z nie znacz nym wzro stem tem pe ra tu ry –

w przy bli że niu o 1°C – w ob rę bie tka nek po ło żo nych głę biej, np. mię śni.

Po pew nym cza sie tem pe ra tu ra skó ry mo że się ob ni żyć w na stęp stwie

wzro stu prze pły wu krwi na sku tek roz sze rze nia się na czyń krwio no śnych.

In ną waż ną kwe stią jest wy chła dza nie się źró dła cie pła (je że li nie sto su je się

źró dła o sta łej tem pe ra tu rze) po pew nym cza sie od roz po czę cia apli ka cji.

W cią gu 15–20 mi nut do cho dzi do sta bi li za cji i wy rów na nia tem pe ra tu ry

mię dzy źró dłem cie pła a ogrze wa ną po wierzch nią. W kon se kwen cji nie wy -

wo łu je to dal sze go wzro stu tem pe ra tu ry tka nek. Dla te go też po wierzch nio -

we za bie gi cie pło lecz ni cze zwy kle nie trwa ją dłu żej niż 20–30 mi nut. Po za -

koń cze niu za bie gu tem pe ra tu ra skó ry po wra ca do war to ści sprzed za bie gu

zde cy do wa nie szyb ciej niż tem pe ra tu ra tka nek po ło żo nych głę biej.

ZABIEGI CIEPŁOLECZNICZE Z WYKORZYSTANIEM KĄPIELI PARAFINOWYCH

355

Podsumowanie

Miejscowe, powierzchniowo stosowane zabiegi ciepłolecznicze

prowadzą do:

l znacznego i gwałtownego wzrostu temperatury skóry (czasami

poprzedzonego jej delikatnym spadkiem), pojawiającego się

kilka minut od rozpoczęcia zabiegu — następnie podwyższona

temperatura skóry utrzymuje się na stałym poziomie,

gdy stosowane jest źródło ciepła o stałej temperaturze,

w przeciwnym razie temperatura skóry

po osiągnięciu wartości maksymalnej będzie powoli spadać

w miarę obniżania się temperatury źródła ciepła,

l wazodylatacji naczyń krwionośnych skóry, objawiającej się

powstaniem rumienia cieplnego,

l łagodnego wzrostu temperatury tkanek położonych głębiej

(jego stabilizacja następuje w ciągu 15—20 minut),

l rozproszenia nagromadzonego miejscowo ciepła w inne rejony

ciała w celu utrzymania równowagi cieplnej organizmu.

ZABIEGI CIEPŁOLECZNICZE

Z WYKORZYSTANIEM KĄPIELI PARAFINOWYCH

Tem pe ra tu ra top nie nia pa ra ny wy no si oko ło 54°C, moż na ją jed nak zmniej -

szyć przez do da nie do pa ra ny ole ju mi ne ral ne go (płyn nej pa ra ny).

W więk szo ści za bie gów pa ra no wych sto su je się okła dy o tem pe ra tu rze w za -

kre sie 42–52°C. Okła dy o wyż szej tem pe ra tu rze ma ją za sto so wa nie w te ra -

pii scho rzeń rę ki, na to miast o niż szej tem pe ra tu rze – w te ra pii scho rzeń stóp.

Pa ra na jest prze trzy my wa na w na czy niach ze sta li nie rdzew nej lub w na czy -

niach ema lio wa nych, któ re są jed no cze śnie elek trycz nie pod grze wa ne, zwa -

nych pod grze wa cza mi lub kuch nia mi pa ra no wy mi. Sta ła tem pe ra tu ra pa ra -

ny utrzy mu je się dzię ki za sto so wa niu w urzą dze niach ter mo sta tów. Kon -

struk cja nie któ rych pod grze wa czy opie ra się na za sto so wa niu go rą cej wo dy

ja ko ze wnętrz ne go czyn ni ka bez po śred nio roz grze wa ją ce go pa ra nę. Tem -

pe ra tu ra wo dy jest usta wia na i kon tro lo wa na przez za in sta lo wa ne ter mo sta -

ty i ter mo me try. W ra zie użyt ko wa nia kuch ni pa ra no wej bez zin te gro wa ne -

go ter mo me tru ko niecz ne jest kon tro lo wa nie tem pe ra tu ry pa ra ny.

Now sze mo de le pod grze wa czy pa ra no wych są bar dziej er go no micz ne;

moż li we jest do sto so wa nie wy so ko ści kuch ni do po trzeb pa cjen ta. Po za tym

kon struk cja jest lżej sza; po jem ni ki na pa ra nę są wy ko na ne ze sta li nie -

rdzew nej, obu do wa ze wnętrz na zaś z włók na szkla ne go. W urzą dze niach te -

go ro dza ju brak zbior ni ka z wo dą przy spie sza pro ces roz grze wa nia pa ra ny.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: