AstroNautilus.an05.pdf

Vol. 5 (5/2003)

internetowy magazyn astronautyczny

CHINY

Autografy astronautów Misja SMAR T

Kosmiczne obserwatoria astrofizyczne

w Kosmosie

DMC e-Bird InSat 3E Galaxy XIII

/Horizons 1 ResourceSat 1 DMSP

5D3 F-16 Cbres 1 Chuang Xin 1

Servis 1

Ÿ Ÿ

http://www.astronautilus.com

...siêgnij gwiazd...

Shenzou -

Ÿ Ÿ Ÿ

To juz ostatni numer AstroNautilus w tym roku. Pomimo wielu trudow i

przeciwnosci natury technicznej magazyn dzielnie trwa. Do jednoosobowego grona

redakcyjnego (czyli nizej podpisanego) dol aczyly dwie nowe osoby: Michal Moroz

i Waldemar Zwierzchlejski, wielu internautom zapewne juz dobrze znani z ich

indywidualnej dzialalnosci oraz wspoltworzenia ’Astronautyki’. Mamy nadziej e, ze

uzyskana przez to wi eksza fachowosc i wi eksze zroznicowanie tematyczne zaspokoi

oczekiwania Czytelnikow.

Numer otwiera szczegolowy opis chinskiego programu lotow zalogowych, co

oczywiscie wi aze si e z historycznym wydarzeniem, jakie mielismy okazj e sledzic w

ostatnich tygodniach – bezposrednich przygotowaniach i samym locie pierwszego

chinskiego lotu zalogowego.

Dla wszystkich kolekcjonerow kosmicznych i astronautycznych pami atek pole-

camy artykul na temat zbierania autografow astronautow. Prawdopodobnie wielu

z Czytelnikow chcialoby takowy posiadac – podajemy wszystko co trzeba wiedziec,

aby zdobyc pierwszy wymarzony podpis z dedykacj a.

Naturalnie sporo informacji o ciekawszych programach badan kosmicznych.

Przede wszystkim misja SMART, pierwszy europejski (ESA) orbiter ksi ezycowy,

jego jonowy nap ed i program badan. Dla milosnikow satelitow astroﬁzycznych (w

tym kosmicznych teleskopow) artykul o falach elektromagnetychnych – nosniku

kosmicznej i ziemskiej informacji (to teoretyczne tlo przed opisem samych orbital-

nych teleskopow).

Na ostatnich stronach tradycyjnie szybki przegl ad najnowszych misji satelitarnych:

teledetykcyjnych, telekomunikacyjnych i pozostalych.

Zach ecamy do lektury! Ale takze do si egni ecia po piora (klawiatury) i wspol-

redagowania AN. S a jeszcze setki tematow, o ktorych sporo mozna napisac... Jak

zawsze czekamy na wszelkie uwagi i zastrzezenia, sugesti e.

Internetowy dwumiesiêcznik popular-

nonaukowy poœwiêcony astronautyce

i badaniom Kosmosu

Andrzej Kotarba

Vol. 5 ( 5/2003 )

Redakcja

Redaktor naczelny, sk³ad, grafika

Andrzej Kotarba

andrzejkotarba poczta.onet.pl

Redaguj¹

Micha³ Moroz

velo lexx.eu.org

Waldemar Zwierzchlejski

astro zeto.czest.pl

Magazyn jest dostêpny przede wszystkim

w internecie. Kolejne jak i poprzednie numery

mo¿na œci¹gn¹æ ze strony AN:

http://www.astronautilus.com

Jednak¿e, w szczególnych przypadkach, prze-

sy³amy zamówione numery poczt¹ (w formie

wydruku b¹dŸ na p³ycie CD).

Sk³ad systemem LaTeX

L T X

Na okladce: tajemnice kosmosu podgl adane przez Teleskop Hubblea

vol.5 · 5/2003

Trzecie kosmiczne mocarstwo?

Waldemar Zwierzchlejski

Pi etnasty pazdziernika 2003 roku wszedl do historii astronautyki. Tego dnia za spraw a

podpulkownika Chinskiej Armii Ludowo-Wyzwolenczej, 38-letniego Yang Liweia Chinska Re-

publika Ludowa zdobyla ”br azowy medal”w jakze prestizowej dziedzinie, jak a s a zalogowe loty

kosmiczne. Choc dystans pomi edzy pierwsz a dwojk a a Chinami wydaje si e ogromny (wszak od

pierwszych lotow kosmonautow radzieckich i amerykanskich astronautow min elo ponad 40 lat),

to nie sposob w tym miejscu nie zauwazyc, ze po wielu chlubnych dokonaniach w pilotowanej

astronautyce oba mocarstwa kosmiczne znajduj a si e ’na zakr ecie’.

Powr ot do lot ow bezzałgowych?

Bohater ChRL: Yang Liwei

Jak wszyscy pami etamy, jedyny tegoroczny zalogowy lot kosmiczny USA zakonczyl si e

katastrof a Columbii podczas wejscia w atmosfer e na krotko przed l adowaniem. Postawilo to

pod znakiem zapytania nie tylko termin, w ktorym wahadlowce powroc a do lotow, czy dalsz a ek-

sploatacj e tych statkow – wiele osob zacz elo glosno pytac o cel i sens dalszej, jakze kosztownej ek-

sploracji kosmosu przy pomocy statkow zalogowych. Choc powrot do sluzby pozostalych trzech

orbiterow wydaje si e nieunikniony (bez nich nie uda si e dokonczyc budowy Mi edzynarodowej

Stacji Kosmicznej, a poniewaz w jej budow e zainwestowano juz blisko 100 miliardow dolarow, to

nie wydaje si e prawdopodobnym, by ktos zdecydowal si e zamkn ac projekt ISS na takim etapie

zaawansowania), to nie brakuje glosow mowi acych, ze zalogowa astronautyka jest za droga i

malo efektywna.

Pojawiaj a si e koncepcje powrotu do statkow jednokrotnego uzycia, jako tanszych, a przede

wszystkim bezpieczniejszych, b adz nawet zupelnej rezygnacji z obecnosci czlowieka na orbicie.

Na drugim biegunie jest Rosja – kraj, ktory zapocz atkowal wyscig kosmiczny. Po wielu latach,

gdy porazki i sukcesy wzajemnie si e ze sob a przeplataly, dorobila si e ona niezawodnego statku

transportuj acego Sojuz, na pokladzie ktorego lataj a na orbit e i powracaj a z niej kolejne zalogi

Salutow, Mira, a obecnie ISS.

Niestety, zapasc gospodarcza, w ktorej znalazla si e Rosja przed kilkunastoma laty sprawila,

ze choc statek jest dobry, to pieni edzy wystarcza tylko na dwa starty rocznie. Aby z lotu

Sojuza uzyskac jak najwi ekszy zysk (inaczej mowi ac, aby pomniejszyc straty i jakos zalatac

katastrofalnie niski budzet kosmiczny) Rosja zdecydowala si e sprzedawac za okolo 20 milionow

dolarow jedno miejsce rocznie dla turystow kosmicznych. Jej rola zostala w zasadzie ograniczona

do funkcji taksowkarza. W dodatku po zawieszeniu na ponad pol roku lotow wahadlowcow

to wlasnie Rosja zmuszona zostala do wzi ecia na swoje barki ci ezaru utrzymania ISS, a inni

partnerzy nie kwapi a si e do przyjscia jej z pomoc a ﬁnansow a.

Jakie w tej sytuacji jest obecnie miejsce Chin w astronautyce? Mozna zaryzykowac twierdze-

nie, ze w wyniku kilku dziesi atek lat pracy oraz splotu okolicznosci i panuj acych we wspolczesnej

astronautyce tendencji, u boku USA i Rosji nie tyle powstala, co juz osi agn ela wiek dojrzaly

trzecia pot ega kosmiczna. Przypomnijmy pokrotce, jak wygl adalo powstanie i rozwoj chinskiego

potencjalu kosmicznego.

Chi nscy pionierzy astronautyki

Pierwszy chiñski astronauta

Wan Hu (wiek XVI)

Wszyscy wiemy, ze to wlasnie Chinczycy wymyslili proch. Niemniej jednak przez stulecia

stosowali go wyl acznie do konstrukcji ogni sztucznych. Legenda mowi, ze w pocz atkach XVI

wieku niejaki Wan Hu chcial zostac pierwszym astronaut a swiata. Jak zakonczyla si e proba

startu smialka, siedz acego na fotelu wyposazonym w 47 najwi ekszych dost epnych wowczas rac

nie do konca wiadomo, gdyz po opadni eciu dymu nie znaleziono sladu ani fotela, ani samego

niedoszlego astronauty. Jednak ziomkow Wan Hu fakt jego znikni ecia musial niezle wystraszyc,

skoro przez blisko pi ecset kolejnych lat nie probowali powtorzyc jego wyczynu.

AstroNautilus

http://www.astronautilus.com

vol.5 · 5/2003

Tsien Hsue-Shen,

ojciec chiñskiej astronautyki

Za pioniera rakietnictwa chinskiego uwazany jest Tsien Hsue-Shen (Qian Xuesen). Urodzil

si e w roku 1911, a w 1935, po Powstaniu Bokserow wyjechal do USA, gdzie ksztalcil si e w Mas-

sachusetts Institute of Technology. Jako protegowany samego Theodora von Karmana wkrotce

zostal wiod acym amerykanskim naukowcem zajmuj acym si e teori a lotow z duzymi pr edkosciami

i konstrukcj a rakiet. Byl jednym z zalozycieli Jet Propulsion Laboratory oraz wspolpracowal

przy zalozeniu Aerojet Corporation, ﬁrmy, ktora skonstruowala pierwsze amerykanskie raki-

ety sondazowe. Bral udzial w ewakuacji personelu i dokumentacji niemieckich osrodkow raki-

etowych pod koniec drugiej wojny swiatowej, osobiscie przesluchiwal m. in. Wernhera von

Brauna. Byl tworc a koncepcji, dzi eki ktorej powstal uskrzydlony samolot kosmiczny Dyna

Soar, przodek Space Shuttle.

W roku 1950 zostal uwi eziony i oskarzony o przynaleznosc do partii komunistycznej. W pi ec

lat pozniej zostal wymieniony na amerykanskich jencow schwytanych podczas wojny w Korei

i powrocil do Chin. Po kilku miesi acach zaproponowano mu kierownictwo prac nad rakietami.

Pod jego kierunkiem powstaj a chinskie wersje radzieckich rakiet R-2 (Dong Fang-1, DF-1, pier-

wszy start w 1960 roku) i R-12 – DF-2 (1962 rok). Rakiety startuj a z kosmodromu Jiuquan,

ktorego budow e rozpocz eto w 1956 roku (jako poligonu rakietowego), a pierwszy start z niego

mial miejsce w roku 1960.

W roku 1960 pomi edzy ZSRR a Chinami powstaje ostry spor ideologiczny i od tego

czasu wszystkie prace nad rakietami (a takze bombami j adrowymi) tocz a si e przy pomocy

wlasnych sil i srodkow. Powstaje cala rodzina rakiet balistycznych, w tym DF-3, zdolna do

przenoszenia glowic j adrowych. Rownoczesnie Tsien pracuje nad rakiet a, przeznaczon a do

umieszczenia na orbicie sztucznego satelity Ziemi. Osi aga to, dol aczaj ac do DF-3 trzeci czlon

na paliwo stale. Powstaje Chang Zheng-1 (CZ-1, bardziej znana jako LM-1, Long March-1),

czyli Wielki Marsz-1. W swoim pierwszym starcie wynosi ona 24 kwietnia 1970 roku na orbit e

satelit e Dongfanghong-1 (DFH-1, Wschod jest czerwony). Transmituje on przez dwa tygodnie

hymn ChRL i przekazuje dane telemetryczne. Chiny staj a si e pi atym panstwem swiata, ktore

wlasnymi srodkami dokonalo satelizacji obiektu na orbicie okoloziemskiej. Wczesniej zrobily to

ZSRR (1957), USA (1958), Francja (1966) i Japonia (1970, zaledwie dziesi ec tygodni wczesniej).

Projekt-714

Powstaje Projekt-714, statek otrzymuje nieoﬁcjaln a nazw e Shuguang-1 (Swit-1). Ma on

miec mas e 1800 kg, w zwi azku z czym do jego wynoszenia uzywano by rakiety CZ-2. Kon-

strukcja statku byla dosyc oryginalna: podczas startu, patrz ac od gory w sklad statku wchodzily

kolejno: oslona ablacyjna, systemy podtrzymywania zycia, fotel kosmonauty, spadochron i silnik

hamuj acy na paliwo stale (pelni acy jednoczesnie funkcj e silnika awaryjnego, maj acego oderwac

statek od rakiety, gdyby ta ulegla awarii podczas wzlotu). Co ciekawe, po wejsciu na or-

bit e fotel kosmonauty zostalby obrocony o 180, aby zarowno podczas startu, jak i podczas

powrotu przeci azenia dzialaly na kosmonaut e w najbardziej poz adanym kierunku (piers-plecy).

Statek mial byc zdolny do pi eciodniowego lotu po orbicie okoloziemskiej, lot zakonczyl by si e

wodowaniem. Przeci azenia podczas startu i l adowania byly dosyc znaczne, si egaly odpowiednio

6-11 i 8-20 G.

Pierwsi taikonauci

Rakieta noœna CZ 2 F

W ramach przygotowan do lotu w 1971 roku wybrano 19-osobow a grup e kandydatow.

Procesowi selekcji (rozpocz al si e 5 pazdziernika 1970 roku) poddano okolo tysi aca pilotow

samolotow mysliwskich. Nie od rzeczy b edzie zwrocenie uwagi na to, jak a hierarchi e kryteriow

stosowano podczas wyboru: po pierwsze pilot musial miec niezlomnie komunistyczne pogl ady,

po drugie musial miec odpowiednie”pochodzenie (oczywiscie najlepiej robotniczo-chlopskie), po

trzecie dopiero musial posiadac odpowiednie cechy psychoﬁzyczne. Dopiero na dalszych miejs-

cach znalazly si e takie kryteria jak wyksztalcenie i ogolny nalot na samolotach odrzutowych, ze

szczegolnym uwzgl ednieniem lotow w trudnych warunkach atmosferycznych.

Przygotowania kosmonautow do lotu (rozpocz eto je w listopadzie 1971) przebiegaly w

skrajnie trudnych warunkach: do ich dyspozycji byl jeden motocykl, jeden aparat telefoniczny,

AstroNautilus

http://www.astronautilus.com

vol.5 · 5/2003

Jednak znacznie wczesniej, bo juz w roku 1966 rozpocz eto prace nad budow a odzyskiwal-

nego satelity Ziemi o nazwie FSW (Fanhui Shei Weixing, Testowy satelita odzyskiwalny). Jego

zadaniem bylo oczywiscie dostarczanie zdj ec zwiadowczych. Prace opoznialy si e, niemniej jed-

nak w koncu 1975 roku Chiny jako trzecie panstwo na swiecie moglo poszczycic si e opanowaniem

techniki sprowadzania satelitow na powierzchni e Ziemi. Rownoczesnie z rozpocz eciem prac nad

FSW w glowie Tsiena rodzi si e pomysl, by tak przebudowac satelit e zwiadowczego, aby w jego

wn etrzu pojedynczy kosmonauta mogl odbyc lot orbitalny.

trenazer statku wykonany byl z drewna i tektury. Tygodniami jedynym pozywieniem kandy-

datow byl ryz i chleb z konserw wojskowych. No coz, w Chinach trwala wowczas rewolucja

kulturalna...

Pierwszy lot statku zaplanowano na koniec 1973 roku, jednak juz w maju 1972 zade-

cydowano o rozwi azaniu oddzialu astronautow z przyczyn politycznych. Doszlo wowczas do

’wypadku’ samolotowego, w ktorym zgin al oponent Mao Tse Tunga, minister obrony Lin Biao.

Rozpocz ela si e wowczas kolejna czystka w kr egach wladzy, ktora nie omin ela tez uczestnikow

Projektu 714. Wszystkich czlonkow korpusu astronautow odeslano do jednostek macierzystych.

Do dzisiaj znamy z nazwiska jedynie czterech z dziewi etnastu kandydatow na pierwszego chinskiego

kosmonaut e. Byli to: Lu Xiangxiao, Wang Zhiyue, Dong Xiaohai i Fang Guojun.

Drugie podej scie

Jeden z taikonautów

Choc w projekcie nie bylo juz astronautow, to kilkudziesi eciu naukowcow nadal pracowalo

nad podstawami chinskiej medycyny kosmicznej. W lutym 1978 roku, krotko po powrocie z

orbity trzeciego satelity FSW Chinczycy po raz pierwszy oﬁcjalnie podali, ze w ich kraju istnieje

program zalogowego lotu kosmicznego. W listopadzie tegoz roku dyrektor Chinskiej Agencji

Kosmicznej Jen Hsinmin konkretyzuje, ze prace dotycz a zarowno statku zalogowego, jak i stacji

kosmicznej.

W styczniu 1980 roku prasa chinska drukuje reportaz z przygotowan astronautow. Na

trzech zdj eciach widac ich kolejno podczas spozywania posilku z tub, prob w komorze cisnienio-

wej (w skafandrach) oraz w symulatorze statku, ktorego kokpit zblizony jest raczej do samolotu

kosmicznego, anizeli do ’zwyklego’ statku kosmicznego. Nazwiska tych kandydatow nie s a do

dzisiaj znane, bo choc w maju 1980 roku przeprowadzono test kapsuly na trajektorii balistycznej

(zostala ona wylowiona z wody przez ﬂotyll e specjalnie do tego celu zbudowanych statkow), to w

grudniu caly program zostaje ze wzgl edu na koszty deﬁnitywnie zamkni ety. Priorytet otrzymuje

budowa podstaw nowej chinskiej gospodarki.

Wbrew pozorom nie rosyjski

Sojuz lecz chiñski Shenzou 1

Chinski osrodek medycyny kosmicznej zostaje odtajniony, jako pierwszy przedstawiciel

Zachodu odwiedza go amerykanski astronauta Ch. G. Fullerton w grudniu 1982 roku, potem

wizyty naukowcow z wielu krajow swiata staj a si e w nim rzecz a normaln a. W ci agu nast epnych

dziesi eciu lat w Chinach powstaj a nowe rakiety nosne (w tym z kriogenicznymi stopniami

gornymi), nowe kosmodromy, serie satelitow telekomunikacyjnych, meteorologicznych, telede-

tekcyjnych i naukowych. Chiny oferuj a cal a gam e swoich rakiet, ktore dzi eki niskim cenom

s a konkurencyjne w stosunku do ofert zachodnich. Skrajne utajnienie wszystkiego, co jest

zwi azane z przemyslem kosmicznym pomalu opada, co jednak nie oznacza, ze Chiny mowi a

wiele na temat swoich planow i zamierzen. Sam Tsien Hsue-Shen w pazdzierniku 1991 roku

przechodzi na emerytur e. Krotko potem, w kwietniu 1992 roku powstaje nowy plan zalogowych

lotow kosmicznych - Projekt 921.

Projekt 921

Sklada si e on z trzech faz – 921-1 (zalogowy statek kosmiczny), 921-2 (stacja kosmiczna)

i 921-3 (wahadlowiec). Stacja kosmiczna pocz atkowo miala byc zbudowana ze stosunkowo

niewielkich modulow, stanowi acych kabin e orbitaln a statku zalogowego, l aczonych w kolejnych

jego lotach w cos w rodzaju poci agu. Jednak wkrotce stwierdzono, ze nie jest to najlepsze

rozwi azanie i skloniono si e do wyniesienia jednego duzego (15-20 ton) modulu przy pomocy

nowej generacji rakiet CZ-5, ktore jednak do eksploatacji wejd a dopiero okolo roku 2010.

Plan pojazdu Shenzou

wg encyklopedii Marka Wade’a

AstroNautilus

http://www.astronautilus.com

vol.5 · 5/2003

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: