Enzymy wspomagające trawienie.pdf

ŻYWIENIE I ZDROWIE

NUTRITION & HEALTH

ROCZNIK 9, NR 4 (35) • CALIVITA ® INTERNATIONAL-POLSKA • Wrzesień 2006

Prof. dr n. med. Valeria Szedlak-Vadocz

Przewodnicząca Zespołu Doradców Medycznych CaliVita ® International

Specjalista biochemii klinicznej, medycyny nuklearnej i patoﬁzjologii klinicznej

ENZYMY WSPOMAGAJĄCE TRAWIENIE

Każda komórka naszego organizmu jest niezwykłą

fabryką metaboliczną, w której przebiega tysiące

miliardów reakcji chemicznych. Nasz organizm

składa się z 70 trylionów komórek; stąd zachodzące

codziennie reakcje chemiczne są praktycznie nie-

zliczone. Każda myśl, każdy ruch, przepływ krwi,

proces wzrostu, trawienie… są wynikiem licznych

procesów chemicznych, katalizowanych przez en-

zymy. Enzymy są kontrolowane przez hormony

– podczas gdy procesy biologiczne są poprzedzane

zjawiskami bioﬁzycznymi (elektromagnetycznymi).

Aby uniknąć zaburzeń metabolicznych, natura

stworzyła setki układów (zwanych przez bio-

chemików „sprzężeniem zwrotnym” lub przez bio-

ﬁzyków „biologicznym sprzężeniem zwrotnym”),

które regulują funkcje enzymów i hormonów.

Nasz organizm musi rozłożyć, przyswoić i prze-

słać składniki odżywcze do komórek, w przeciw-

nym razie nie mogą być one wykorzystane.

BUDOWA I FUNKCJE

UKŁADU POKARMOWEGO

Jeśli zapoznamy się z funkcjonowaniem naszego

przewodu pokarmowego, wkrótce uświadomimy

sobie, jak niewiele o nim wiemy. Przekonamy się,

kiedy, gdzie i w jaki sposób mogą rozwinąć się

zaburzenia wpływające negatywnie na nasze zdro-

wie, dlaczego nie jest jednoznaczne co, kiedy i jak

dużo zjemy, która żywność jest dla nas korzystna,

a która nie. Dowiemy się również, które składniki

odżywcze, uwalniane podczas prawidłowego pro-

cesu trawienia, pomogą nam zachować zdrowie

oraz w jaki sposób nie strawiona żywność, a

konkretnie, uboczne lub końcowe produkty zabu-

rzonego trawienia uszkadzają nasz organizm.

Układ pokarmowy jest zespołem narządów, które

pełnią różne, jednak ściśle powiązane ze sobą

zadania.

Krótko mówiąc: pożywienie, podczas pasażu

przez przewód pokarmowy, zostaje rozłożone

na składniki proste, które mogą być wchłaniane

do krwioobiegu, rozprowadzane do wszystkich

W JAKI SPOSÓB DZIAŁAJĄ

SUBSTANCJE ODŻYWCZE?

Stosowane w starożytności powiedzenie: „Jesteś

tym, co jesz” , obecnie, w czasach współczesnej

cywilizacji należałoby zmienić na: „Jesteś tym,

co Twój organizm jest w stanie wykorzystać” ,

ponieważ istnieją liczne zaburzenia i choroby spo-

wodowane niewłaściwą dietą. Najpierw jednak

powinien być spełniony warunek wstępny:

NUTRITION & HEALTH

Wrzesień 2006

komórek i wykorzystane w procesach komórko-

wych, niezbędnych do życia. Kiedy nasze komór-

ki mogą wykorzystać poszczególne elementy

pożywienia? Tylko w przypadku, gdy ich metabo-

lizm również nie jest zaburzony. Tak więc muszą

prawidłowo przebiegać inne, podstawowe funk-

cje ﬁzjologiczne, takie jak: odpowiedni dopływ

krwi, dostateczna podaż tlenu, nie zaburzona

gospodarka wodno-elektrolitowa oraz równowaga

kwasowo-zasadowa. Nie mniej ważny jest stały,

prawidłowy przepływ informacji, poprzedzający

reakcje biochemiczne, jak również wymiana infor-

macji pomiędzy światem zewnętrznym i naszym

organizmem, co umożliwia porozumiewanie się

i współpracę pomiędzy komórkami. Tak więc, aby

nasz organizm mógł prawidłowo funkcjonować,

nie wystarczy tylko przyjmować pokarm. Jednym

z najważniejszych warunków zachowania zdrowia

jest spożywanie żywności naturalnej o wysokiej

jakości, a nie jej „podróbek”, czyli po prostu „anty-

żywności” (obecnie powszechnie nazywanej „junk

food”). Jeśli wszystkie wyżej wymienione warun-

ki zostaną spełnione, jesteśmy na dobrej drodze,

by zachować zdrowie.

Dr Howard Loomis, który prawie całe życie

zajmował się zagadnieniem enzymów, ujął kwestię

odżywiania w następujący sposób:

„Zdrowie człowieka zależy nie tylko od jakości

przyjmowanego pożywienia, ale od zdolności or-

ganizmu do właściwego rozłożenia, wchłonięcia

i wykorzystania składników pokarmowych.

Jeśli organizm posiada, oprócz niezbędnych

substancji odżywczych, także odpowiednią ilość

enzymów, wówczas może czynić cuda.”

Jama ustna i przełyk

Proces trawienia rozpoczyna się w jamie ustnej,

gdzie spożyty pokarm zostaje wymieszany ze śliną,

rozdrobniony przez zęby do prawie płynnej papki

- oczywiście tylko wtedy, gdy żujemy kawałki

pożywienia przynajmniej 30-40 razy. Ślina - w

ilości prawie 1,5 litra dziennie - jest wytwarzana

przez sześć ślinianek. Jej skład ułatwia nie tylko

połykanie żywności, ale również wzmacnia smak.

Ślina pełni inną ważną rolę: z pomocą obecnych w

niej enzymów już w jamie ustnej rozpoczyna się

wstępne trawienie i przemiana pokarmu.

Pod wpływem ptialiny (ustnej amylazy) następuje

początkowy rozkład skrobi , przygotowując ją do

dalszego trawienia, które jest kontynuowane w jeli-

tach z przekształceniem do cukrów prostych. Z ja-

my ustnej bezpośrednio wchłania się tylko alkohol.

Gdy pokarm zostaje pogryziony i wymieszany

ze śliną, wtedy język formuje nadający się do

połknięcia kęs i popycha go w kierunku przełyku.

W tym momencie podniebienie miękkie uszczel-

nia jamę nosowo-gardłową, a nagłośnia natych-

miast zamyka dojście do krtani, co zapobiega

przedostawaniu się pożywienia do dróg odde-

chowych. Zdrowa osoba dorosła połyka około

2400 razy dziennie, głównie podczas posiłków,

lecz także niezależnie. Za pomocą tzw. ruchów

perystaltycznych przełyku rozpoczyna się prze-

suwanie treści pokarmowej do żołądka. Perystal-

tyka oznacza rytmiczne, wężowate ruchy mięśni

przewodu pokarmowego, dzięki którym pokarm

przesuwa się wzdłuż całego układu trawiennego.

Pomiędzy najważniejszymi odcinkami przewodu

pokarmowego znajdują się specjalne pierścienie

mięśniowe, tzw. zwieracze , natomiast w jelitach

występują zastawki . Taka budowa pozwala sub-

stancjom odżywczym pozostać w każdym odcinku

przewodu pokarmowego przez odpowiedni okres

czasu, potrzebny do strawienia przez właściwe

enzymy. Zabezpiecza także przed cofaniem treści

pokarmowej do poprzednich odcinków.

Proces trawienia

Wpływ substancji odżywczych na nasz organizm

rozpoczyna się wraz z procesem trawienia. Trawie-

nie - w sposób bardzo uproszczony - oznacza rozkład

spożytych składników odżywczych przy pomocy ro-

zmaitych enzymów i innych niezbędnych substancji

do mniejszych i chemicznie prostszych elementów,

które następnie przenikają poprzez ściany przewodu

pokarmowego do krwioobiegu i ostatecznie docierają

do komórek. Jest więc jasne, że tak skomplikowana

i wytrzymała fabryka metaboliczna powinna być

optymalnie zaopatrywana w substancje odżywcze.

Żołądek

Żołądek to podłużny, dobrze umięśniony narząd,

który czynnie dopasowuje swoją pojemność do obję-

tości spożytego pokarmu. Znajduje się w lewym

podżebrzu, poniżej przepony, a powyżej pępka.

Wrzesień 2006

NUTRITION & HEALTH

Dzięki silnemu umięśnieniu, dokładnie rozciera i

miesza treść pokarmową z wydzieliną zawierającą

śluz, kwas solny, enzymy i tzw. czynnik wewnętrzny

(IF) , niezbędny do absorpcji witaminy B 12 poprzez

ściany jelit do krwioobiegu. Brak IF – który może

pojawić się jako konsekwencja zaniku błony

śluzowej żołądka – jest jedną z przyczyn niedoboru

witaminy B 12 , co może prowadzić do zaburzeń

w układzie krwiotwórczym i nerwowym.

Głównym enzymem soku żołądkowego jest

pepsyna , która wstępnie trawi białka . Jest skute-

czna tylko w silnie kwaśnym środowisku. Pod

wpływem działania pepsyny białka rozpadają się

na mniejsze jednostki - polipeptydy , przygotowując

się do następnej fazy trawienia: rozkładu na

mniejsze peptydy, a następnie aminokwasy.

Kolejny enzym żołądkowy - rennina ścina mleko i

umożliwia dalsze trawienie jego białka (kazeiny).

Niezwykle kwaśny odczyn soku żołądkowego

(pH 0,8-2,0) pochodzi od kwasu solnego (HCl),

który jest wytwarzany przez specjalne komórki

okładzinowe błony śluzowej żołądka.

Kwaśne środowisko jest dobrze tolerowane przez

błonę śluzową żołądka, ponieważ w warunkach

ﬁzjologicznych jej komórki są zaopatrzone w

odpowiednie mechanizmy obronne. Silnie kwaśne

środowisko stanowi skuteczną linię obrony przed

rozmaitymi patogenami, w większości przypad-

ków niszcząc je. W sytuacji niewystarczającej ilości

soku żołądkowego, mikroorganizmy wywołują

procesy zapalne w błonie śluzowej żołądka, które

prowadzą do zaburzonej funkcji mięśni zwie-

racza – w efekcie sok żołądkowy „cofa się” do

przełyku. Jednak przełyk z trudnością toleruje

reﬂuks zawartości żołądka (zarzucanie wsteczne),

co wywołuje nieprzyjemny, palący ból, tzw. zgagę.

Zaburzenie to, nazywane skrótowo w literaturze

jako GERD (Gastro-Esophageal Reﬂux Disease

– choroba reﬂuksowa żołądkowo-przełykowa), jest

obecnie bardzo częste i może być spowodowane

niezdrowym stylem życia, jak również złymi

nawykami żywieniowymi, a konkretnie niską

jakością pożywienia.

Z żołądka nie jest absorbowane nic innego poza

alkoholem (około 20%) i niewielką ilością żelaza

(lecz tylko w obecności odpowiedniej ilości wita-

miny C). Wstępnie strawiony pokarm, wysycony

sokiem żołądkowym w wyniku rytmicznych skur-

czów mięśni żołądka, dostaje się do dwunastnicy

- pierwszego odcinka jelita cienkiego.

Zazwyczaj pokarm, zawierający węglowodany,

białka i tłuszcze, opuszcza żołądek w ciągu 3-5

godzin. Pokarm płynny, jak np. zupy, przechodzi

Tabela 1. Jak długo pokarm pozostaje w żołądku?

0,5-2 godziny 2-3 godziny 3-4 godziny 4-5 godzin 5-6 godzin 6-8 godzin

Cukier

Biały chleb

Chleb

pełnoziarnisty

Ser

Tłusta pieczeń

wieprzowa

Sałatka

śledziowa

Miód

Grzanki

Frytki

Soczewica

Bekon

Sardynki

w oleju

Owsianka Surowe jajka

Kalarepa

Groch

Tuńczyk

Ryż

Jaja na twardo

Szpinak

Szczypiorek

Wędzony

węgorz

Kasza manna

Omlet

Rzodkiewka Śledź wędzony

Tłusta pieczona

gęś i kaczka

Kawa, herbata Sos tatarski Jabłka Śledź solony

Kakao Ryba gotowana Gotowana szynka Pieczone mięso

Gotowane

mleko

Kalaﬁor

Gotowana

wołowina

Bulion

Szparagi

Niezbyt tłusta

kiełbasa

Jaja gotowane

na miękko

Ziemniaki

gotowane w os-

olonej wodzie

Gotowana kura

Ziemniaki puree

Kompot

NUTRITION & HEALTH

Wrzesień 2006

przez żołądek o wiele szybciej niż pokarmy stałe.

Z kolei pokarmy tłuste pozostają w nim znacznie

dłużej.

z jelitem grubym) są przyswajane dwie bardzo

ważne substancje - witamina B 12 związana z czyn-

nikiem wewnętrznym oraz sole kwasu żółciowego .

Zachodzi też dalsza resorpcja wody . W końcowym

odcinku jelita cienkiego „pokarm resztkowy”

występuje w postaci płynnej.

Jelito cienkie

To główne miejsce trawienia i wchłaniania sub-

stancji odżywczych. Dociera tu żółć , produkowana

przez wątrobę oraz wydzielane są enzymy trawien-

ne trzustki i sok jelitowy . W przeciwieństwie do

kwaśnego odczynu soku żołądkowego, środowisko

jelita cienkiego jest zasadowe , co jest zapew-

niane przez wydzielaną przez wątrobę żółć, sok

trzustkowy bogaty w wodorowęglany, jak również

wydzielinę jelitową. Alkaliczny odczyn jest

częściowo potrzebny do trawienia składników

odżywczych, a częściowo do ich absorpcji.

Błona śluzowa jelita jest obﬁcie pofałdowaną

tkanką z tysiącami bardzo subtelnych kosmków

jelitowych, przypominającą na wewnętrznej

powierzchni aksamitne włókno. Tak duża liczba

kosmków jest niezbędna, żeby umożliwić jelitom

pobranie, w stosunkowo krótkim czasie, odpowie-

dniej ilości składników odżywczych. Ten „trik”

natury zwiększa powierzchnię wewnętrzną jelit

do prawie 150 m 2 . Za pośrednictwem kosmków

jelitowych miliony nadających się do wchłonięcia

cząsteczek przepływa do krwi, która z kolei regu-

larnie dostarcza prawie 70 trylionom komórek

ludzkiego organizmu wszystkie niezbędne do

życia substancje.

Jelito cienkie, mające długość około 6 metrów,

składa się z trzech części: dwunastnicy, jelita

czczego i krętego . Okrężne mięśnie ściany jelit

przesuwają miazgę pokarmową w dół przewodu

pokarmowego, dzięki stałym, rytmicznym skur-

czom podobnym do ruchu fali.

W dwunastnicy , która ciągnie się od ujścia żołądka

( odźwiernika ), rozpoczyna się dopełniający pro-

ces trawienia. Białka, węglowodany i tłuszcze

zostają rozłożone na części składowe, nadające

się do wchłonięcia i wykorzystania przez orga-

nizm. W dwunastnicy rozpoczyna się też absor-

pcja końcowych produktów rozkładu (wchłaniana

jest też większość żelaza), ale główna część

składników odżywczych przenika do krwioobiegu

poprzez błonę śluzową jelita czczego . W okolicy

krętniczo-kątniczej (gdzie jelito kręte łączy się

Jelito grube

Jelito cienkie przechodzi w jelito grube, mające

przeciętnie 1,5-2,0 metrów długości. Jest ono

podzielone na kątnicę, wyrostek robaczkowy,

okrężnicę wstępującą, poprzeczną i zstępującą,

esicę i odbytnicę . Do początkowego odcinka

okrężnicy dociera dosyć duża ilość rozcieńczonych

resztek pokarmowych. Zastawka krętniczo-

kątnicza zapobiega ich cofaniu się do jelita cien-

kiego. Okrężnica służy głównie jako magazyn

treści jelitowej, z której nadal odbywa się resor-

pcja wody i elektrolitów (lecz już tylko w małych

ilościach). Skurcze jej mięśni są stosunkowo nie-

regularne: szczególną formą aktywności są skur-

cze masowe, występujące zwykle kilka razy w

ciągu dnia. Powodują one obkurczenie ok. 20 cm

jelita, przemieszczając masy kałowe w kierunku

odbytu. Pasaż resztek pokarmowych wzdłuż

okrężnicy zajmuje 10-12 godzin. Ruch w jednym

kierunku zapewniają pierścienie mięśniowe (za-

stawki). Płynna treść w okrężnicy, po absorpcji

wody i soli mineralnych, ma coraz bardziej stałą

konsystencję. Papka pokarmowa po dotarciu do

jelita grubego jest zagęszczana z około 500 ml do

100-200 ml.

Ostatni odcinek przewodu pokarmowego to od-

bytnica , mająca długość prawie 20 cm. Gromadzą

się tutaj wszystkie resztki pokarmowe, które nie

zostały wykorzystane przez organizm, jak również

różne produkty uboczne przemiany materii i sub-

stancje toksyczne. Stolec składa się głównie z tzw.

materiału balastowego (np. celulozy, hemicelulozy,

itd.), bakterii i resztek złuszczonej ściany jelitowej

lub substancji eliminowanych z krwioobiegu.

Ilość bakterii w jelitach zwiększa się w miarę

oddalania od odźwiernika. Odczyny chemiczne

środowisk poszczególnych odcinków okrężnicy

różnią się pomiędzy sobą, co odgrywa znaczącą

rolę w utrzymaniu przy życiu zróżnicowanych

gatunków przyjaznych bakterii, jak również w

regulowaniu procesów ﬁzjologicznych. Z po-

Wrzesień 2006

NUTRITION & HEALTH

wodu wadliwych nawyków żywieniowych, ni-

skiej jakości pożywienia, szkodliwych substancji,

sytuacji stresowych i niewłaściwego stylu życia

charakteryzującego społeczeństwa państw zacho-

dnich, delikatna równowaga chemiczna i ﬁzjolo-

giczna przewodu pokarmowego może zostać łatwo

naruszona, zaburzając prawidłowe funkcje jelita,

trawienie i absorpcję. W takiej sytuacji większość

przyjaznych bakterii jelitowych, mających korzy-

stny wpływ na nasz organizm, ulega zniszczeniu

i zostaje zastąpiona przez agresywne patogeny.

W efekcie naruszona zostaje naturalna równowaga

i rozwija się wiele zaburzeń funkcjonalnych, a w

ich następstwie - choroby organiczne. Procesy te

powszechnie są traktowane jako dysbioza . Za-

burzenia w obrębie dolnego odcinka przewodu po-

karmowego mają szerokie spektrum - od różnych

stanów zapalnych jelita do nowotworów.

Pamiętaj! Trawienie jest jedną z ﬁzjologicznych

funkcji, która potrzebuje najwięcej energii.

Inną ﬁzjologiczną, energochłonną funkcją jest

eliminacja produktów ubocznych i toksycznych

czyli odtruwanie . W sytuacji, gdy odżywiamy się

niewłaściwie, głównie pokarmem przetworzonym,

ubogim w enzymy, błonnik i inne naturalne sub-

stancje, jemy na raz zbyt duże porcje lub regular-

nie spożywamy przekąski, tracimy tak dużo ener-

gii na procesy trawienia, że nie będziemy mieli ani

wystarczająco dużo czasu, ani energii na eliminację

produktów ubocznych i oczyszczanie organizmu.

To dlatego produkty uboczne zalegają w naszym

organizmie, zatrzymując sól i wodę, co prowadzi

do przyrostu masy ciała. Kalorie, nie spalone w

wyniku zwolnionego tempa metabolizmu, prędzej

czy później zgromadzą się w postaci nadmiaru

tkanki tłuszczowej. To wyjaśnia korzystny wpływ

tzw. sokowych głodówek czy innych kuracji post-

nych. Podczas ich trwania spożywamy tylko soki

owocowe i warzywne, wymagające od naszego or-

ganizmu mniej energii potrzebnej do strawienia i

przyswojenia składników odżywczych. Zmniejsza

się również spożycie substancji toksycznych i

jednocześnie pobudzona zostaje eliminacja sub-

stancji szkodliwych z naszego organizmu.

Wątroba jest największym narządem naszego or-

ganizmu - jej masa sięga około 2 kg. To unikalna

przetwórnia chemiczna - w jej komórkach zacho-

dzi ogromna i skomplikowana przemiana sub-

stancji dostarczonych z pożywieniem. Wątroba

jest w stanie przekształcić prawie każdy składnik

i zneutralizować toksyny, dopóki jest zdrowa.

Pełni funkcje magazynu – gromadzi witaminy A,

D, B 12 , żelazo i zapasy węglowodanów (w postaci

glikogenu) . Szybki rozpad glikogenu zapewnia

utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we

krwi w sytuacji jej niedoboru. Wątroba wytwarza

i wydziela do krwi różne białka osoczowe, enzymy

oraz substancje odpowiedzialne za krzepliwość

krwi (na 12 głównych czynników krzepnięcia,

9 jest wytwarzanych w wątrobie). Uczestniczy

w syntezie endogennego cholesterolu, tzn. nie

pochodzącego z pożywienia.

Jednym z głównych zadań wątroby jest produkcja

żółci . Żółć zawiera kwasy żółciowe i ich sole, które

dzięki właściwościom podobnych do detergentów,

emulgują substancje tłuszczopodobne, ułatwiając

ich skuteczne trawienie.

Pęcherzyk żółciowy o długości 7-8 cm, to do-

datkowy narząd trawienny służący za magazyn

żółci. Gromadzi produkowaną przez wątrobę żółć,

modyﬁkując ją chemicznie i zagęszczając.

Już widok pokarmu i poczucie jego smaku może

być wystarczającym bodźcem do opróżnienia

pęcherzyka żółciowego. Jeśli dochodzi do za-

burzenia równowagi składników żółci, może dojść

do tworzenia kamieni żółciowych.

Trzustka

Gruczoł ten, o długości około 15 cm, można

odnaleźć w zagięciu dwunastnicy. Trzustka jest

zarówno gruczołem wydzielania zewnętrznego ,

jak i wewnętrznego . Wytwarza najważniejsze en-

zymy trawienne organizmu, jak również dwa pod-

stawowe hormony ( insulinę i glukagon) , które są

niezbędnymi regulatorami metabolizmu glukozy.

Określone grupy komórek trzustki (wyspy Langer-

hansa) produkują insulinę , która jest wydzielana

bezpośrednio do krwi. Z tego względu, podobne

narządy nazywane są gruczołami wydziela-

nia wewnętrznego. Większa (egzokrynna) część

trzustki wytwarza soki o odczynie zasadowym,

Wątroba i pęcherzyk żółciowy

Nie możemy mówić o trawieniu, nie wspominając

o roli wątroby, pęcherzyka żółciowego i trzustki.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: