Metody badań epidemiologicznych:
a) opisowa
b) analityczna: prospektywna, retrospektywna
c) eksperymentalna
Epidemiologia opisowa:
· najstarsza metoda epidemiologiczna, wciąż aktualna
· zastosowanie: jeśli nic nie wiadomo o czynnikach etiologicznych
· opis za pomocą współczynników i wskaźników epidemiologicznych częstości występowania zjawisk pod kątem 3 elementów: osoby, miejsca, czasu
a) Osoba: płeć, wiek, zawód, wykształcenie, stan cywilny, sytuacja ekonomiczna- (kto zachorował?)
b) Miejsce: zakłady przemysłowe, kataklizm, tereny endemiczne, kraj, województwo, powiat, miasto, wieś, gromada ( gdzie zachorował?)
c) Czas: regularność pojawiania się i wygaszania: „zmienność zjawisk epidemiologicznych w czasie”
zmiany chwilowe (dzienne, godzinowe), sezonowe, inne zmiany cykliczne, zmiany długofalowe (kiedy zachorował?)
CHARAKTERYSTYKA OSÓB
WIEK:
•Wiek wykładnikiem stadium rozwojowego organizmu – wady wrodzone powstają tylko w czasie życia płodowego, złamania kości w wieku starczym
• Wiek wykładnikiem pierwszej ekspozycji organizmu na czynnik szkodliwy – choroby zakaźne wieku dziecięcego
• Wiek wyznacznikiem wzrastającego ryzyka zachorowania – choroby przewlekłe
PŁEĆ
PRZYCZYNY RÓŻNICOWANIA CHORÓB W GRUPACH PŁCI:
•Czynniki genetyczne np. hemofilia
•Różnice konstytucjonalne, morfologiczne i fizjologiczne
•Rodzaj aktywności zawodowej i ekspozycji na czynniki środowiskowe
•Stopień, czas trwania i częstość ekspozycji na inne czynniki środowiskowe
GRUPA ETNICZNA
•Zbiorowość wyróżniająca się od innych wspólnym pochodzeniem i dziedzictwem kulturowym w zakresie języka, historii, religii lub pewnych zwyczajów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie
• Wykształcony wspólny styl życia, wpływający na zdrowie
STAN CYWILNY
• osoby o słabszym zdrowiu maja tendencję do pozostawania w stanie wolnym
• osoby, które prowadzą mniej higieniczny tryb życia również pozostają częściej w stanie wolnym
• W stylu życia osób zamężnych/ żonatych występują pewne różnice, które mogą być przyczynowo związane z pewnymi chorobami
ZAWÓD JEST WYZNACZNIKIEM:
· Stanu społeczno – ekonomicznego
• Ryzyka związanego z ekspozycją na chemiczne, fizyczne lub biologiczne
czynniki, swoiste dla określonych grup zawodowych
• Stylu lub trybu życia znamiennego dla poszczególnych zawodów
• warunków społeczno - bytowych ·
ZMIENNOŚĆ CZASOWA
1. ZMIANY DŁUGOFALOWE
· Pojawienie się lub samoistne zniknięcie choroby
· Lepsza wykrywalność choroby przez służbę zdrowia
· Wzrost liczby osób korzystających z opieki zdrowotnej
· Poprawa warunków sanitarno – higienicznych środowiska lub pogorszenie się tych warunków
· Polepszenie warunków społecznych i bytowych ludności
· Wykorzenienie chorób zakaźnych
· Poprawa opieki nad matka i dzieckiem
· Wzrost proporcji osób w podeszłym wieku
· Stopień przystosowania populacji do zmieniających się warunków bytowania
2. ZMIENNOŚĆ SEZONOWA (CYKLICZNA)
Sezonowość zachorowań może wynikać z:
· cyklicznych wahań w świecie roślinnym lub zwierzęcym (np. wpływ pyłków kwiatowych na dychawice oskrzelową)
· aktywności zawodowej i sposobu spędzania czasu wolnego
· efektem opisu jest postawienie co najmniej jednej hipotezy ( punkt wyjścia do epidemiologii analitycznej)
· błędem jest po tym etapie badania podawanie we wnioskach końcowych ostatecznych sądów
Epidemiologia analityczna:
· zastosowanie – przy sformułowanych hipotezach wstępnych
· hipotezy te mają na celu określenie przyczyny tłumaczącej charakterystyczne cechy rozprzestrzeniania się choroby w populacji
· ogólny schemat: określenie różnicy w częstości występowania danej choroby lub innego zjawiska w grupie badanej i kontrolnej
· metody polegają na obserwacji
Badanie retrospektywne (kliniczno-kontrolne) (mamy chorobę- szukamy przyczyny):
Cel – określenie przyczyny; grupy badane-chorzy lub zmarli; koszty-tanie badanie; czas-krótkie; metody badań-karty zgony, dok. medyczna(wtórne); liczba bad. chorób-jedna; mało dokładne; wsp.-umieralność, chorobowość, iloraz szans; stosujemy do badania przyczyn chorób o niskiej zapadalności
Polega na wyborze odpowiedniej grupy przypadków chorobowych dla zbadania jaka część spośród nich była narażona na domniemany czynnik etiologiczny w przeszłości. Uzyskany wynik w grupie chorych porównuje się następnie z obserwacjami w grupie kontrolnej.
Taki rodzaj badań nazywa się retrospektywnym, ponieważ w obu grupach analizuje się przebytą w przeszłości ekspozycja na domniemany czynnik chorobotwórczy. Stwierdzenie w gupie chorych większego odsetka osób eksponowanych na dany czynnik, niż w grupie kontrolnej może wskazywać, że między występowaniem choroby a działaniem tego czynnika istnieje jakieś powiązanie przyczynowo- skutkowe.
Grupa przypadków chorobowych powinna być możliwie najbardziej jednorodna pod względem nozologicznym, ponieważ łatwiej jest rozwiązać jeden splot przyczynowo- skutkowy,
Grupa kontrolna powinna być pod każdym względem porównywalna do gupy przypadków, z wyjątkiem choroby będącej przedmiotem zainteresowania badacza.
Liczba grup kontrolnych
- liczebność przypadków w grupie kontrolnej powinna być taka sama
- jeżeli liczba przypadków dostępnych jest mała lub uzyskanie potrzebnych informacji trudna, wówczas stosunek liczby osób w grupie kontrolnej do liczby przypadków w grupie klinicznej powinien wynosić 2:1, 3:1 lub 4:1.
Miarą choroby jest współczynnik ekspozycji w przeszłości
U chorych: a/a+b u zdrowych: c/c+d
Nie możemy obliczyć ryzyka względnego, a jedynie iloraz szans
OR= c/c+d / a/a+b = axd /bxc
Przykład:
· grupa badana – np. rak płuc
· grupa kontrolna – zdrowi
· weryfikacja: sprawdzenie jaki odsetek w grupie kontrolnej i badanej pali => test istotności Chi 2
· jeśli hipoteza jest słuszna to procent palaczy w grupie B >>niż w grupie K
Badanie prospektywne (kohortowe) (mamy czynnik szukamy choroby):
Cel-sprawdzenie hipotezy; grupa badana-2 kohorty zdrowych ludzi; koszty-drogie; czas trwania-długie; metody badań-wywiad, badanie lekarskie, laboratorium; liczba bad. chorób-kilka,wiele; dosyć dokładne; współczynniki-zapadalność, chorobowość, ryzyko względne; nie wybieramy choroby o niskiej zapadalności; sprawdzenie skuteczności terapii, leku, szczepionek; należy dobierać do obserwacji bardzo duże grupy.
Obserwację prowadzi się na grupach eksponowanych i nieeksponowanych na domniemany czynnik w poszukiwaniu domniemanego skutku (choroby).
Jeśli współczynnik zapadalności na dana chorobę jest wyższy w grupie osób eksponowanych na działanie domniemanego czynnika, to wtedy wynik taki potwierdza hipotezę o związku przyczynowo- skutkowym.
Mogą zmniejszyć błędy w uzyskaniu potrzebnych informacji o badanych o ile kryteria i procedury diagnostyczne zostały ściśle ustalone i wystandaryzowane.
Mogą ustalić relację badanego czynnika także w stosunku do innych chorób.
Grupa kontrolna-podobna do struktury grupy osób eksponowanych z wyjątkiem ekspozycji.
Współczynnik zapadalności-iloraz zachorowań do całej grupy; miara ryzyka.a/a+c; b/b+d
Ryzyko bezwzględne – dana choroba wystąpi po wystąpieniu danego czynnika. To ilość chorych, którą zarejestrowaliśmy w danym czasie. Jest to współczynnik zapadalności w grupie eksponowanej i kontrolnej.
Ryzyko względne - stosunek współczynników choroby (zwykle zapadalności lub chorobowości) w grupie narażonej do współczynników w grupie nienarażonej/nieeksponowanej. Ryzyko względne jest istotne, gdy jest większe od 1; 0,4 i 0,5 hipoteza jest błędna.
· grupa badana – pod wpływem czynnika np. pali papierosy
· grupa kontrolna – nie paląca
· po wieloletniej obserwacji wyznacza się standaryzowane współczynniki zapadalności w grupie eksponowanej porównywalne ze standaryzowanymi współczynnikami zapadalności w grupie nieeksponowanej => wyznaczenie RYZYKA WZGLĘDNEGO
Epidemiologia eksperymentalna (interwencyjne):
Wybór planowanej interwencji, zabiegów profilaktycznych, leczniczych, której spodziewany skutek jest oceniany przez porównanie wyników w grupie (grupach) poddawanej zabiegowi w stosunku do grupy kontrolnej.
Cechy eksperymentu: - grupy jednorodne nozologicznie; -obie grupy obserwujemy w tych samych warunkach; -możliwość manipulacji czynnikiem X
Ślepe próby:
· Potrójnie ślepa próba – pacjent, lekarz, osoba trzecia niewiedzą komu podawany jest lek,
· Podwójnie ślepa próba – pacjent i lekarz niewiedzą komu podawany jest lek osoba 3 wie,
· Pojedynczo ślepa próba – pacjent nie wie komu podawany jest lek lekarz i osoba 3 wiedzą.
· Różnica pomiędzy metodą obserwacyjną i doświadczalną polega na tym, że:
· § W badaniu obserwacyjnym analizuje się zjawisko w takiej postaci, w jakiej ono wystąpiło spontanicznie w przyrodzie
· § W doświadczeniu stwarza się warunki dla wywołania tego procesu
· grupę badaną poddaje się celowo i świadomie czynnikowi eksperymentalnemu
· grupa kontrolna pozostaje bez wpływu czynnika eksperymentalnego
· zastosowanie: kosmetyki, leki , po zakończeniu pewnego etapu badań nad etiologią choroby zachodzi konieczność określenia skuteczności opracowanego programu zapobiegania lub leczenia (ocena programów w eksperymencie epidemiologicznym jest zbędna w przypadku oczywistych korzyści lub zysków np.- wprowadzenie penicyliny/ zapewnienie czystego powietrza/ zapewnienia dobrej jakości wody)
· o Realizuje się wiele programów niesprawdzonych (ocena ich skuteczności jest intuicyjna) np. wielokrotnie w historii entuzjastyczne przyjmowano nowe sposoby leczenie chorób nowotworowych
· o Badania doświadczalne (wg. definicji) polegają na wy...
fizjoterapia11