I. Opis i analiza przypadku edukacyjno-wychowawczego-
dziecko odrzucone w klasie
1. Identyfikacja problemu
Jestem wychowawczynią Zuzi od września 2008 roku. Wcześniej dziewczynka uczęszczała do przedszkola znajdującego się w budynku szkoły. Rozpoczynając więc naukę w klasie pierwszej znała już większość kolegów i koleżanek , znała również środowisko szkoły. Niestety pierwsze dni września były dla niej i mojego zespoły klasowego bardzo trudne. Zuzia chciała zatrzymać mamę na zajęciach, na próby opuszczenia przez nią sali reagowała płaczem. Okres ten trwał jednak bardzo krótko. Gdy uczennica poczuła się bezpieczna zaczęła samodzielnie uczęszczać na zajęcia. Pojawiły się jednak inne problemy.
Obserwując Zuzię na zajęciach zauważyłam, że nie radzi sobie z zadaniami jakie nałożyła na nią szkoła. Nie wykonywała i nie rozumiała najprostszych poleceń nauczyciela. Pojawiły się również problemy w nawiązywaniu kontaktów z dziećmi, panowaniem nad emocjami i problem z komunikacją. Dziewczynka rzadko wypowiadała się na lekcjach, za to bardzo często oceniała innych. W jej ocenach dało się wyczuć krytykę i wyśmiewanie się z innych. Dodatkowym obciążeniem był brak dojrzałości emocjonalnej, który wiązał się z ciągłymi zmianami nastrojów. Jeśli Zuzia nie otrzymywała tego co chciała, wybuchała płaczem i reagowała agresywnie. Przejawiało się to w impulsywności, czasami dochodziło do przemocy
i okaleczenia innych. Zauważyłam, że w czasie przerw dziewczynka chodzi sama, szuka towarzystwa wśród rówieśników, ale oni ją odtrącają. Chętnie rozmawiała z dyżurującymi na przerwach nauczycielami i uskarżała się na samotne powroty do domu, ponieważ jej rówieśnicy z klasy celowo chowają się przed nią, uciekają, by uniemożliwić jej dołączenie do grupy.. Powodem izolacji i odrzucenia dziewczynki były duże trudności w przyswajaniu wiedzy i umiejętności szkolnych oraz brak dojrzałości emocjonalnej. Stało się to wystarczającą przyczyną do okazywania nietolerancji, odrzucenia i braku akceptacji przez klasę. Wszystko to sprawiało, że dziewczynka nie potrafiła opanować złości, gniewu i agresji w stosunku do kolegów
i koleżanek z klasy. Problem ten nasilał się i należało podjąć zdecydowane działania, aby pomóc dziewczynce.
II. Geneza i dynamika zjawiska
Po przeprowadzeniu wywiadu z nauczycielką przedszkola ustaliłam, iż Zuzia podobne problemy miała uczęszczając do przedszkola. Na skutek podjętych działań pedagogicznych udało się uspokoić dziewczynkę, przestała reagować tak impulsywnie i agresywnie. Niestety był to sukces przejściowy, gdyż za przyzwoleniem rodziców dziewczynka opuszczała bardzo dużo zajęć. Wychowawczyni zauważyła również niedobory intelektualne i poprosiła rodziców o przebadanie córki w poradni.
Z momentem rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej problemy powróciły i pogłębiły się. Dziewczynka samodzielnie nie podejmowała żadnej aktywności, nie rozumiała prostych poleceń. Wymagała stałej pomocy ze strony nauczyciela. Wszystko co robiła przychodziło jej z wielkim trudem, było niechlujne i niestaranne.
Postanowiłam przeprowadzić test badający dojrzałość szkolną i porozmawiać
z rodzicami. Uczennica prezentowała mały zakres wiedzy o sobie i najbliższym otoczeniu, ubogi słownik czynny, wypowiedzi nielogiczne, jednowyrazowe, często wymagała dodatkowych pytań i wskazówek, miała duże trudności ze zrozumieniem poleceń. Podczas rozmowy z ojcem dziewczynki dowiedziałam się, że Zuzia miała duże problemy przystosowawcze i edukacyjne w przedszkolu . Na prośbę nauczycielki córka została przebadana w poradni. Rodzice jednak ukrywali opinię i nie wyrazili zgody na odroczenie córki od obowiązku szkolnego ( wynik punktowy w górnej granicy upośledzenia w stopniu lekkim). Na znak buntu przez dwa miesiące nie posyłali córki do przedszkola. Dostrzegłam również, że rodzice nie akceptują swojej córki taką jaką jest. Ukrywali w środowisku wszystkie problemy. Wypierali informację o upośledzeniu córki tłumacząc trudności przebytymi chorobami
i lenistwem dziecka. Nie potrafili pogodzić się z zaistniałą sytuacją, z tym, że córka nie potrafi sprostać ich oczekiwaniom. Stawiali jej wysoką poprzeczkę, nie licząc się z jej możliwościami. Obiecywali nagrody, jednak nie zdawali sobie sprawy, że Zuzia nie sprosta ich wymaganiom. Dziewczynka uskarżała się, że rodzice na nią krzyczą, karzą i obiecują nagrody, jeśli tylko będzie się dobrze uczyć. Odnosili się również wrogo do koleżanek Zuzi, złoszcząc się na brak akceptacji ze strony rówieśników. Często dokonywali porównań Zuzi ze starszą córką akcentując jej braki i wyrażając swoje niezadowolenie. To znacznie zaniżało samoocenę uczennicy. Zdałam sobie sprawę, że w obecnej sytuacji Zuzia nie może liczyć ani na pomoc ze strony rodziców, ani ze strony nauczycieli. Wszyscy nie byliśmy przygotowani do pracy z dzieckiem o obniżonym poziomie intelektualnym. Chcąc pomóc rodzicom i dziecku
w październiku 2008 roku podjęłam studia podyplomowe z zakresu oligofrenopedagogiki.
Problemy dziewczynki stale się pogłębiały. Materiał klasy pierwszej znacznie przewyższał możliwości dziecka. Uczniowie odrzucali ją coraz bardziej, wyśmiewali się, gdy odpowiadała na pytania. Żadne dziecko nie chciało się z nią bawić, siedzieć
w ławce, wracać ze szkoły, niechętnie wybierano ją do zabaw. Wyśmiewano się nawet z tych uczniów, którzy z obowiązku musieli siedzieć z nią w ławce.
Zjawisko nasiliło się z końcem klasy I. Postanowiłam je bardzo szczegółowo zbadać
i fachowo ustalić drogę postępowania naprawczego. Wybrałam temat mojej pracy dyplomowej- „Pozycja uczni niepełnosprawnego intelektualnie w szkole masowej”
i rozpoczęłam lekturę odpowiedniej literatury: m.in. D. Grabowska – „ Dziecko nieakceptowane w klasie szkolnej”, M. Pilkiewicz- „ Charakterystyka klasy szkolnej jako grupy społecznej”, H. Sowińska- „ Klasa szkolna jako zespół wychowawczy”.
Na podstawie przeprowadzonych przez mnie badań socjometrycznych- (technika J. L. Moreno, technika „Zgadnij kto”), ustaliłam, że dziecko jest odrzucone ze względu na słabe wyniki w nauce i agresywne zachowanie. Badania i uważna obserwacja pozwoliły mi dokładnie poznać strukturę oraz pozycję społeczną poszczególnych uczniów w klasie. Zaobserwowałam, że dużą popularnością cieszą się osoby osiągające bardzo dobre wyniki w nauce, one są gwiazdami, którym podporządkowuje się reszta uczniów w klasie. Ich decyzje są zawsze akceptowane
i wykonywane. Ogólną akceptacją cieszą się również osoby ładnie ubrane
i występujące w akademiach i uroczystościach szkolnych. Wykorzystując te informacje ustaliłam plan działania.
III. Znaczenie problemu
Izolacja dziewczynki i niesprostanie wymaganiom stawianym przez rodziców spowodowała, że Zuzia stała się lękliwa, niepewna siebie, nie miała oparcia wśród swoich rówieśników i rodziny. Dało się zauważyć niepokojące nastroje dziewczynki: przygnębienie, rezygnacja, niewiara w siebie, niechęć do kontaktów z rówieśnikami, płaczliwość. Na lekcjach się nie odzywała, nadal była agresywna i nieżyczliwa wobec kolegów i koleżanek. Jednak jej stosunek do nauczycieli pozostawał miły. Często podchodziła do mnie z uśmiechem na ustach, oczekiwała serdecznego słowa i gestu. Potrzebowała akceptacji i pochwały za swoje minimalne sukcesy. Zuzia powoli zamykała się w sobie , mówiła coraz ciszej i nie kończyła swojej wypowiedzi. Jako dziecko odrzucone pozostawała na uboczu życia klasowego. Nie miała więc warunków do zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa i akceptacji. Złe traktowanie przez grupę wpłynęło na obniżenie samooceny, nie dawało satysfakcji przebywanie
z grupą. Wpłynęło również na niechętny stosunek dziecka do szkoły i nauki. Dziewczynka zaczęła wycofywać się z życia szkolnego, czuła się niepotrzebna, bała się ośmieszenia. Utrudniało to jej kontakty interpersonalne, nie sprzyjało przyjaznej atmosferze w klasie i zgraniu zespołu klasowego.
IV. Prognoza
a) negatywna
Brak podjęcia zdecydowanych działań mógłby doprowadzić do sytuacji, w której dziewczynka zatrzyma się w rozwoju, nie pokona trudności i niczego nie osiągnie. Zawsze będzie miała problemy z komunikowaniem się i nawiązywaniem znajomości. Jej rozwój emocjonalny pozostanie na obecnym poziomie, a może nawet uwsteczni się. Brak prawidłowych relacji z rówieśnikami doprowadzi do wycofania się
i zamknięcia się w sobie. Pogłębi się niechęć do szkoły, uczennica może zacząć opuszczać lekcje, a w przyszłości nawet wagarować. Będzie postępowała wulgaryzacja słownictwa, straci motywacje do pokonywania trudności. Z pewnością takie zachowania nie będą sprzyjać osiąganiu wyników w nauce, a brak tych sukcesów może doprowadzić do większych zaburzeń.
b) pozytywna
Rodzice pogodzą się z upośledzeniem córki, podejmą trud, by rozwinąć w dziecku to, co nie zostało zahamowane. Stawiając dziecku wymagania na miarę jego możliwości psychofizycznych zapewnią mu możliwość osiągnięcia sukcesów, zachęci to Zuzię do podejmowania dalszych wysiłków w pokonywaniu trudności. Świadomość, że rodzice są z niej zadowoleni, że jest tak samo traktowana i zajmuje równie ważną pozycję
w rodzinie, co jej siostra, ugruntuje wiarę we własne możliwości i zaspokoi najważniejsze potrzeby dziecka: akceptacji i bezpieczeństwa. Poprawna sytuacja rodzinna ułatwi dziecku nawiązywanie i utrzymanie znajomości. Rodzice zwrócą uwagę na rozwój słownictwa oraz sposób radzenia sobie z agresją poprzez wspólną lekturę i rozmowy. Poprzez odpowiednio prowadzoną rewalidację i dostosowanie wymagań do możliwości uczennicy, zdobędzie niezbędną wiedzę i poradzi sobie
z wymaganiami szkoły. Wprowadzone działania sprawią, że uczennica zostanie zaakceptowana przez grupę, taka jaka jest, będzie przestrzegała podstawowych norm społecznych, zacznie nawiązywać poprawne kontakty z rówieśnikami, nauczy się pracować w grupie, nauczy się kontrolować swoje emocje, zminimalizują się sytuacje, w których Zuzia reagowała nerwowo, nabierze pewności siebie i wzrośnie jej samoocena.
IV. Propozycje rozwiązań.
Aby rozwiązać zaistniały problem postawiłam sobie do realizacji następujące cele:
· Dążenie do likwidacji niewłaściwych zachowań i postaw uczniów wobec dziewczynki i na odwrót poprzez odpowiednią literaturę i rozmowy.
· Odpowiednie ukierunkowanie uczniów na sytuację w klasie, dokładne określenie sposobu oceniania i oczekiwań w stosunku do Zuzi.
· Zauważanie i nagradzanie nawet najmniejszych sukcesów Zuzi, naświetlenie dobrych stron Zuzi na forum klasy.
· Nauczenie uczniów postawy wspierania i pomocy koleżance w pokonywaniu trudności i dążeniu do celu.
· Wzmocnienie poczucia pewności siebie i stopniowe przywrócenie wiary we własne możliwości, zachęcanie do częstego wypowiadania się i branie udziału w życiu klasy.
· Określenie mocnych stron Zuzi i przydzielanie jej funkcji, w której będzie mogła się wykazać i zyska uznanie grupy.
· Zaakceptowanie Zuzi i jej upośledzenia przez rodziców poprzez poszerzenie ich wiedzy na ten temat, odnoszenie radości z sukcesów córki, branie udziału
w różnych konkursach i uroczystościach szkolnych, podczas których Zuzia wyrazi swoją miłość do rodziców i zareklamuje swoje dobre strony.
· Dążenie do zaspokojenia potrzeby akceptacji i bezpieczeństwa poprzez uczestnictwo rodziców we wspólnych wycieczkach i zajęciach otwartych.
· Uświadomienie uczniom skutków ich negatywnego zachowania i wrogiego nastawienia wobec koleżanki.
· Pogadanka o uczuciach, sprawianiu radości i krzywdzeniu innych podczas lekcji religii.
· Pokazywanie wzorów właściwego zachowania , przekonywanie uczniów o potrzebie wzajemnej tolerancji i akceptacji.
· Objęcie uczennicy pracą indywidualną – zajęcia z pedagogiem szkolnym
i lekcje rewalidacji.
· Czynne zaangażowanie uczennicy w życie klasy, sprostanie obowiązkom ucznia.
V. Zadania
· Stworzenie pomocy koleżeńskiej podczas lekcji i po lekcjach, zaangażowanie rodziców w systematyczną pracę w kierunku doskonalenia umiejętności szkolnych.
· Poszerzenie własnej wiedzy na temat dzieci o różnej niepełnosprawności
i sposobach zachowań rodziców tychże dzieci- podjęcie studiów podyplomowych z zakresu oligofrenopedagogiki.
· Przekonanie rodziców o konieczności ponownego przebadania córki w poradni, ewentualne wydanie przez poradnię orzeczenia o niepełnosprawności,
w konsekwencji napisanie indywidualnego programu edukacyjnego i zmiana podręczników, które będą dostosowane do jej możliwości.
· Przeprowadzenie na forum klasy dyskusji dotyczącej oceny ich zachowania, objaśnienie sposobu oceniania i przedstawienie wymagań w stosunku do ich koleżanki.
· Współpraca z nauczycielem religii-przeprowadzenie zajęć na temat wartości człowieka, jego odmienności, zalet i wad.
· odgrywanie podczas lekcji scen improwizowanych w celu wskazywania postaw właściwych i niewłaściwych z uwzględnieniem problemy braku akceptacji
i nietolerancji.
· odgrywanie scen dramowych, wczuwanie się w rolę dziecka odrzuconego
i wyśmiewanego. Odczuwanie jego stanów, emocji i przeżyć.
· Zaaranżowanie spotkań indywidualnych z rodzicami, poszerzenie ich wiedzy na temat rodzaju i poziomu zaburzeń rozwojowych u dzieci z upośledzeniem
w stopniu lekkim, etiologii i sposobów zachowań.
· Przywrócenie zachwianej równowagi rodziny, doprowadzenie do uznania
i zaakceptowania obiektywnej rzeczywistości przez rodziców, uświadomienie im szczęścia z faktu bycia rodzicami Zuzi.
· Poszerzenie wiedzy na temat dzieci odrzuconych i izolowanych w klasie poprzez czytanie odpowiedniej literatury.
· Zwrócenie uwagi uczniów na zalety koleżanki i ukierunkowanie ich działań na wykorzystywanie jej pozytywów (dobrze skacze, szybko biega, ładnie się ubiera, recytuje wiersze, śpiewa piosenki).
· Zorganizowanie konkursów recytatorskiego, śpiewania piosenek, podczas których Zuzia się wykaże.
· Zorganizowanie zajęć otwartych, imprez szkolnych i wycieczek z udziałem rodziców.
· Okazywanie Zuzi przyjaznego stosunku, koncentrowanie się na jej mocnych stronach – udział w apelach i uroczystościach szkolnych.
· Udzielanie pochwał na forum klasy, podkreślanie jej małych sukcesów i zasług.
VI. Wdrażanie oddziaływań.
Postanowiłam zgłębić wiedzę przede wszystkim na temat dzieci
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, ...
brutus4