„Moja miejscowość w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości”

Położenie

Gmina Morawica leży w centralnej części województwa świętokrzyskiego, po 1 stycznia 1999 roku weszła w skład powiatu kieleckiego. Swoim obszarem obejmuje północną część Niecki Nidziańskiej. Bezpośrednio graniczy z miastem Kielce oraz gminami Sitkówka-Nowiny, Daleszyce, Pierzchnica, Chmielnik, Kije, Sobków, Chęciny.

Omawiany obszar (wg J. Kondrackiego, 1994) w dziesiętnym układzie fizyczno-geograficznym Polski został zaliczony do prowincji Wyżyny Małopolskiej, podprowincji Wyżyny Srodkowomałopolskiej i makroregionu Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.

Gmina Morawica zajmuje powierzchnię 140,45 km2. Z czego 37,3 km stanowią lasy i grunty leśne (około 27%). Sąsiaduje z parkami krajobrazowymi na Ponidziu i w Górach Świętokrzyskich. Na terenie gminy znajduje się rezerwat przyrody "Radomice" z kompleksem lasów cisowych oraz podziemne źródła wód mineralnych. W skład gminy wchodzą 23 sołectwa z 24 wsiami: Bieleckie Młyny, Bilcza, Brudzów, Brzeziny, Chałupki, Chmielowice, Dębska Wola, Drochów Dolny, Drochów Górny, Dyminy-Granice, Kawczyn, Kuby Młyny, Lisów, Łabędziów, Morawica, Nida, Obice, Piaseczna Górka, Podwole, Radomice I, Radomice II, Wola Morawicka, Zaborze i Zbrza. Miejscowości Piaseczna Górka i Bieleckie Młyny stanowią jedno sołectwo.

Przez Morawicę przechodzi droga prowadząca z Kielc do Buska-Zdroju. Odległość Morawicy od Kielc wynosi 12,5 km. Sieć komunikacyjna gminy zależna jest od przebiegu form morfologicznych, które wyznaczają naturalną drożność poszczególnych obszarów ułatwiając wytyczanie linii komunikacyjnych, a te z kolei, obudowane tkanką osiedleńczą, stały się kośćcem przestrzennego układu gospodarki.

Układ rzeźby terenu stworzył węzeł naturalny szlaków drożnych we wsi Morawica. Dysponuje ona dogodnymi warunkami komunikacyjnymi. Krzyżują się tu drogi do Kielc, Tarnowa, Buska-Zdroju, Pińczowa i Kazimierzy Wielkiej. Obszar gminy przecina droga kolejowa nr 73. komunikacja samochodowa obsługiwana jest przez Miejski Zakład Komunikacji, Państwowoą Komunikację Samochodową oraz prywatne BUS-y. Wsie położone na północ od Morawicy oraz Wola Morawicka posiadają połączenia MZK Kielce, natomiast pozostałe wsie – połączenie PKS. W zachodniej części gminy biegną linie kolejowe łączące Kielce z Buskiem oraz linia Kielce-Kraków. Stacje kolejowe znajdują się w Brzezinach, Nidzie i Dębskiej Woli.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa na terenie Gminy Morawica sięgają epoki prehistorycznej (około 6,5 tysiąca lat p.n.e.). Badacze stwierdzili, że wykopane w miejscowościach Wola Morawicka i Nida topory kamienne i żarna zostały wyprodukowane w neolicie. Kolejne znaleziska archeologiczne pochodzące z epoki łużyckiej (Nida, Łabędziów – ślady cmentarzysk urn prochowych) świadczą o istnieniu na tym terenie rozbudowanej formy zwartej społeczności. W okresie wpływów rzymskich tędy przechodził szlak bursztynowy. Dowodem na to są m.in. przedmioty i środki płatnicze z Imperium Rzymskiego, a największe znalezisko (kilka sztuk denarów rzymskich) odnotowano w roku 1974 w Brzezinach. Pierwsze wzmianki archiwalne o obecnym terenie gminy Morawica znajdują się w kronice „Liber Beneficjum” Jana Długosza. Bardzo niewiele wiadomo o rozwoju gminy w okresie 1450–1700 – nie zachowały się żadne dokumenty z tamtych lat. Wiadomo jedynie, że teren – wraz z Kielcami – należał do biskupów krakowskich, natomiast posiadłości ziemskie Lisów i Brudzów były dobrami prywatnymi, własnością rodziny Krasińskich – fundatorów kościoła barokowego w Lisowie. Jako ciekawostkę można dodać, że z tego właśnie rodu pochodziła Franciszka Krasińska (prochy jej dziada i ojca spoczywają w krypcie lisowskiej świątyni), której wnuk – Wiktor Emanuel I – zjednoczył w XIX wieku pod panowaniem dynastii sabaudzkiej rozdrobnione państwo włoskie.

W XVIII wieku badania na tym terenie prowadził królewski geolog Carossi, pozostawia­jąc dość dokładny opis złóż mineralnych. Szczególnie cenne były i są marmury oraz wciąż eksploatowane wapienie. Glinka ceramiczna wystę­pująca w okolicach Chałupek stała się podstawą rozwoju garncarstwa.

Z historią gminy Morawica związana jest bardzo mocno postać Piotra Ściegiennego. Późniejszy działacz niepodległo­ściowy, ksiądz, a nade wszystko społecznik wywodził się z rodziny chłopskiej z Bilczy. Wrażliwość na niedolę ludu wiejskiego, jak twierdzą biografowie, skłoniła go ku rewolucji. „To my prości chłopi wywodzący się z kieleckich wiosek poprowadzimy naród do walki”. Datę wybuchu powstania wyznaczył na 27 października 1844 roku, ale wcześniej – w tymże roku 1844 – został uwięziony, pozbawiony godności kapłańskiej i zesłany na Syberię. W rodzinne strony wrócił po 27 latach.

Usytuowanie Morawicy nad Czarną Nidą, w pobliżu miasta wojewódzkiego (wcześniej gubernialnego), przy trakcie komunikacyjnym stało się impulsem nie tylko rozwoju przemysłu, pozwalało też mieszkańcom mimowolnie brać udział w ważnych wydarzeniach historycznych. I tak, w 1702 roku odpoczywał tutaj w drodze pod Kliszów król szwedzki Karol XII, w 1848 roku przechodziły rosyjskie dywizje w marszu na zachód, w 1863 roku powstańcy Langiewicza szykowali się do ataku na Kielce. W czasie I wojny światowej gościły w Morawicy Legiony Józefa Piłsudskiego i wojska austriackie. W pamięci jednak najtrwalej zapisała się Armia Czerwona, która w 1945 roku przy okazji pancernej bitwy z Niemcami kompletnie zniszczyła okolicę.

Lata 1865–1914 to okres rozwoju majątków ziemskich. Dziedzicem wsi Morawica był Edward Oraczewski. Dzięki niemu Morawica zaczęła rozwijać się gospodarczo i społecznie. Przeprowadził uwłaszczenie chłopów, a uzyskane pieniądze przeznaczył na „cele ogólnorozwojowe”. Za jego życia powstał dwór wraz z parkiem w stylu włoskim, neogotycka kaplica, szkoła powszechna, a także wielki młyn wodny ze spichlerzem, który był najnowocześniejszy w regionie. Za życia Oraczewskiego w Morawicy powstała także karczma i gorzelnia. Po odzyskaniu niepodległości i przeprowadzeniu reformy, w wyniku której powołano gminy, Morawica zaczęła się ponownie rozwijać pod względem społecznym i gospodarczym. Wójtem gminy został Władysław Herod. Za jego kadencji na tym terenie powstało sześć Ochotniczych Straży Pożarnych (1927), powołano cztery Koła Gospodyń Wiejskich zajmujące się krzewieniem kultury i oświaty. A po II wojnie światowej dopiero połowa lat 60-tych i socjalistyczny plan uprzemysłowienia kraju przyniosły nowe zmiany. Uruchomiono Kopalnię Wapienia „Morawica”, a następnie Kopalnię Dolomitu „Radkowice” oraz dwie kopalnie marmurów pińczowskich – w Woli Morawickiej i Łabędziowie. Również wtedy władze wojewódzkie postanowiły zlokalizować tutaj jedną z największych inwestycji w dziedzinie służby zdrowia – Wojewódzki Specjalistyczny Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych, którego organizację rozpoczęto na bazie dawnego majątku ziemskiego w Morawicy.

Rok 1990 otworzył nowy rozdział w historii gminy. Od momentu powstania samorządu lokalnego Morawica wskoczyła na zupełnie nowe tory szybkiego rozwoju społecznego i gospodarczego.

Przeszłość i teraźniejszość poszczególnych wsi Gminy Morawica

BIELECKIE MŁYNY – wieś zamieszkuje 146 mieszkańców. Duża atrakcyjność terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe (ze względu na bliskość Kielc), powoduje, że mieszkańców w Bieleckich Młynach stale przybywa. Obecnie powstaje na terenie wsi nowe osiedle domków jednorodzinnych, sąsiadujące z Piaseczną Górką. Jesienią 2003 roku w tej właśnie miejscowości wydobyto z rzeki Czarna Nida niemiecki czołg Pz KpfwV „Panther”. Ten cenny eksponat spoczywał w rzece od 1945 roku, a obecnie znajduje się w Muzeum im. Orł...