Aleksander Berzin - Wprowadzenie do buddyzmu tybetańskiego.pdf - Eywaa

Wykład pierwszy cz. I

Witajcie drodzy przyjaciele!

Cieszę się, że znów jestem w Petersburgu i spotykam się z wami. Kiedy byłem

tu w 1989 roku, rozmawialiśmy o podstawach buddyjskich nauk. Tym razem

naszkicują praktyki różnych tradycji buddyzmu.

Wielu z was zna fragmenty praktyk buddyjskich, wiecie na przykład jak robić

pokłony, znacie techniki therawady, służące rozwijaniu pełnej uważności,

nauki stopniowej ścieżki lamrim czy też medytacje szkoły kagiu. Wielu z was

zna z pewnością techniki medytacji na bóstwo, na przykład Tarę, czy nawet

medytacje wyższych klas tantry, na przykład tantry Wadżrabhajrawy.

Czasami trudno nam zrozumieć, jak to wszystko z sobą współgra. Spróbuję

przedstawić uporządkowany obraz drogi do oświecenia, byście fragmenty

praktyk ujrzeli w kontekście całej drogi - zarówno sutr jak i tantr. Oczywiście,

nie mamy czasu na szczegółowe omawianie wszystkich praktyk, niemniej

spróbuję zapoznać was z tymi, z którymi zapewne zetkniecie się w przyszłości.

Zaczniemy od ogólnych zagadnień dotyczących medytacji, a następnie

omówimy tantryczne praktyki wstępne. Praktyki te dzielimy na zwykłe i

szczególne. Wśród pierwszych można spotkać praktyki wspólne dla therawady

i mahajany oraz właściwe tylko mahajanie. Wszystkie obecne są również w

tantrze, składając się na tzw. stopniową ścieżkę - lamrim. Niektóre z nich

wykorzystuje się również w praktyce lodziong - treningu umysłu. Później

omówimy specjalne praktyki wstępne - praktyki szczególne, wykorzystywane

wyłącznie w tantrze, 100 tys. pokłonów, recytowanie mantry Wadżrasattwy

itd. Porozmawiamy o tantrze, udzielaniu inicjacji, różnicach pomiędzy inicjacją

a "dzienangiem" oraz o ślubowaniach, które przyjmuje się podczas inicjacji.

Omówimy pierwszą klasę tantr, do której należą na przykład praktyki

związane z Tarą i czteroramiennym Awalokiteśwarą. Później porozmawiamy o

praktykach wyższych klas tantry oraz ich specyfice, wyjaśnimy je na

przykładzie Wadżrabhajarawy (Jamantaki). Chciałbym pokazać, co je łączy i

na czym polegają pewne różnice, na przykład w kagiu i gelug; jak wiążą się z

sobą różne systemy bóstw, na przykład Wadżrabhajrawy, Czakrasamwary lub

Kalaczakry. Jest to oczywiście ogromny materiał. Zobaczymy, czy uda nam się

z nim uporać.

Zaczniemy od tego, że Budda był człowiekiem; żył w Indiach 2500 lat temu.

Osiągnął stan buddy, tzn. pokonał wszystkie swoje wady i urzeczywistnił cały

potencjał po to, by być maksymalnie pożytecznym i pomocnym dla wszystkich

istot. To właśnie znaczy stać się buddą, osiągnąć oświecenie. Dosłownie

oznacza to całkowite przebudzenie (słowo przebudzić się, budzić ma ten sam

rdzeń co słowo "budda"). Budda nauczał, że każdy może osiągnąć oświecenie,

ponieważ w każdym z nas tkwi natura buddy. Mówimy tu nie o naturze buddy,

lecz o tym, że natura każdego z nas pozwala osiągnąć stan buddy. Przyjmują

to wszystkie tradycje buddyzmu tybetańskiego. System kagiu kładzie na to

szczególny nacisk - mówi się tu dużo o naturze buddy. Inne szkoły, między

innymi gelug, wprowadzają ten temat później. Wszyscy mamy umysły i dlatego

możemy czegoś doświadczyć, coś wiedzieć i rozumieć. Wszyscy mamy

zdolność kontaktowania się. Wszyscy doświadczamy uczuć. Wszyscy

dysponujemy pewną energią. I chociaż może być ona różna, wszyscy mamy

"materiał roboczy". Nie musimy szukać go gdzieś na zewnątrz, mamy go w

sobie. W szkole ningma, w systemie całkowitej doskonałości - dzogczen - mówi

się, że wszystko jest już wewnętrznie dokonane. Wyjaśnia się to następująco:

wyobraźmy sobie, lustro pokryte brudem. Kiedy oczyści się je, niczego już nie

trzeba do niego dodawać, ponieważ lustro odbija wszystko całkowicie i

doskonale. Ta właściwość jest w nim zawarta i o tym właśnie mówi system

całkowitej doskonałości.

Niezależnie od tego, czy kładzie się na to nacisk czy nie, nie wszyscy są zgodni

co do tego, że tkwi w nas natura buddy. W systemie therawady - gdzie

staramy się osiągnąć nie stan budy, lecz arhata, wyzwolonego - nie wyklucza

się możliwości stania się buddą; therawada, z założenia przeznaczona jest dla

ludzi, którzy mają skromniejsze potrzeby. Budda nauczał, że w naszej epoce

pojawi się tysiąc buddów, którzy staną się nauczycielami wszechświata. I już

wiadomo, kim będą ci buddowie, którzy osiągną swój cel, podążając drogą

bodhisattwów. Tak więc niezbyt praktycznie byłoby kierować swoje wysiłki w

tym kierunku. Ludziom, którzy mają mniejsze aspiracje i uważają, że

najlepsze, co można robić, to uczyć się przezwyciężać własne problemy,

bardziej odpowiada therawada.

Nietrudno umieścić to w ramach zwykłej drogi buddyjskiej. O therawadyjskich

sposobach uwalniania się od problemów Budda mówi w mahajanie, gdzie

przedstawia je o wiele głębiej i dokładniej: "Tak, oczywiście to prawda, że w

naszej epoce tysiąc buddów stanie się nauczycielami świata, ustanawiającymi

zasady wiary buddyjskiej, ale może istnieć także wielu innych buddów, którzy

nie będą tworzyć tak wielu systemów". Dlatego, dążenie do stanu buddy ma

sens i jest o wiele bardziej wartościowe niż sama nirwana - wyzwolenie się od

osobistych problemów. Prawdziwe osiągnięcie to przezwyciężenie własnych

wad i urzeczywistnienie całego potencjału po to, by stać się jak najlepszym

oparciem dla innych.

Jak widać, therawada i mahajana nie wykluczają się wzajemnie, są tylko

przeznaczone dla różnych typów ludzi i rozpatrują możliwość stania się buddą

w dwóch różnych aspektach.

Tę drogę, zarówno do osiągnięcia stanu wyzwolenia, jak i do stanu buddy,

Budda Siakjamuni ujął w tak zwanych "Czterech szlachetnych prawdach". Są

to cztery fakty prawdziwe z punktu widzenia wszystkich istot o wysokim

stopniu urzeczywistnienia.

Po pierwsze, istnieją rzeczywiste problemy: ból, niepowodzenia, starość i

śmierć; cierpimy, doświadczając tego, czego nie chcemy, lub nie dostając

tego, czego pragniemy. Źródłem naszych problemów jest fakt, iż wszystko się

bezustannie zmienia: kiedy jest nam chłodno, wchodzimy do ciepłego pokoju,

gdy robi się gorąco, musimy wyjść z pokoju albo otworzyć okna. Potem robi

się zimno i znów musimy ogrzać pokój. Na głębszym poziomie znajdują się

problemy, które można by nazwać ogólnymi. Na przykład to, że mamy ciało,

które zapada na różne choroby, doświadczamy uczuć i takich stanów

emocjonalnych, które sprawiają, że łatwo nas obrazić lub wyprowadzić z

równowagi. Wszyscy tego doświadczamy.

Po drugie, problemy mają rzeczywiste przyczyny. Jesteśmy pomieszani:

mylimy się co do realności tego, co dzieje się dookoła, mamy niepokojące

przyzwyczajenia, stresy, zmartwienia i lęki, z powodu których działamy

bezmyślnie i impulsywnie, doprowadzając do konfliktów. To powoduje

mimowolne pojawianie się naszych problemów.

Po trzecie, można doprowadzić do autentycznego przerwania tych problemów.

To znaczy, że nie jesteśmy skazani na wieczne zmagania z nimi czy na

godzenie się na nie bez sprzeciwu. Aby jednak udało się nam rzeczywiście

uporać z tymi problemami, musimy wiedzieć o czwartym fakcie - o istnieniu

autentycznej drogi. Powinniśmy aktywnie działać, a nie oczekiwać, że

problemy odejdą same, albo modlić się, by zniknęły. Przede wszystkim

powinniśmy rozpoznać przyczynę problemów i uwolnić się właśnie od niej.

Wówczas problemy przestaną się pojawiać. Idzie tu o zmianę naszych

przyzwyczajeń, postępowania i stosunku do świata.

Budda nauczał wielu technik, dzięki którym możemy zmienić nasz sposób

widzenia świata. Gdy stosujemy jedną z nich, nie powinniśmy przywiązywać

się do niej i uważać za jedynie słuszną metodę, zalecaną przez Buddę. Budda,

podobnie jak lekarz, proponuje różne metody leczenia i lekarstwa na różne

choroby. Naiwnością byłoby sądzić, że lekarstwo na gruźlicę jest najlepszym

lekarstwem na wszystkie inne dolegliwości tylko dlatego, że cierpimy właśnie

na gruźlicę. Dla ludzi, którzy mają kłopoty z wątrobą lub z trawieniem,

najlepsze będą leki na wątrobę i trawienie. Nie należy więc traktować

wybranej linii nauk jak ulubionej drużyny piłkarskiej, która powinna

współzawodniczyć i walczyć z innymi tradycjami jakby były one innymi

klubami. To wielki błąd, wynikający z braku wiedzy i zrozumienia. Mówi się na

przykład, że niektóre tradycje buddyzmu związane są jedynie z intelektualnym

poznaniem, inne zaś wyłącznie z prawdziwą praktyką. To nieprawda,

wszystkie tradycje kładą nacisk na praktykę, niemniej, by praktykować, trzeba

wiedzieć, co robić, rozumieć to, co się robi i robić dopiero wtedy, gdy się

rozumie. Oznacza to, że niezależnie od tradycji każdy powinien zarówno

studiować, jak i praktykować.

Podstawową praktyką jest medytacja. Z reguły podczas przedstawiania zarysu

drogi buddyjskiej mówi się najpierw o prawidłowym widzeniu rzeczywistości,

a dopiero potem o prawidłowej medytacji i właściwym postępowaniu. Przede

wszystkim niezbędne jest więc zrozumienie, co właściwie chcemy osiągnąć, a

następnie pielęgnowanie w sobie pożytecznych nawyków. Na tym właśnie

polega sens medytacji - aby w końcu rzeczywiście wprowadzić je w życie,

zastosować w działaniu. Medytacja to nie jakieś tam ćwiczenie wykonywane

we własnym pokoju, które nie ma związku zżyciem; medytacja to coś, co

pomaga uczynić nasze życie lepszym. Dlatego też, mówiąc o użyteczności

buddyjskiego światopoglądu, powinniśmy mieć na uwadze wszystkie jego

aspekty: naukę, praktykę i skuteczne wcielanie ich w życie.

A więc na proces medytacji składają się trzy aspekty. Przypomina to proces

przyjmowania pożywienia. Kiedy jemy, musimy włożyć pożywienie do ust,

przeżuć je i przełknąć. Podobnie postępujemy, jeżeli chcemy praktykować:

najpierw musimy studiować to, co chcemy praktykować; innymi słowy - włożyć

pożywienie do ust. Później należy myśleć nad tym dopóty, dopóki się tego nie

zrozumie - przeżuć. I wreszcie powinniśmy wyrabiać dobroczynne nawyki, to

znaczy medytować, czyli przełknąć i strawić pokarm. W tym procesie coś się

integruje, staje się częścią nas samych. Oto czym jest medytacja.

Jeżeli spróbujemy jeść, nie otwierając przy tym ust, to jedzenie zostanie na

łyżce. Podobnie, jeśli umysł jest zamknięty, niczego się nie nauczymy. Jeżeli

jedzenie wypada nam z ust, nie nasycimy się nim. Gdy to, czego słuchamy,

jednym uchem wpada, a drugim wypada - nie przynosi nam żadnego pożytku.

Tradycyjny sposób uczenia się - wkuwanie wszystkiego na pamięć - jest jak

jedzenie z ustami pełnymi gumy do żucia, nader nieprzyjemny. Podobnie, jeśli

umysł wypełniają uprzedzenia i przesądy, prowadzi to do poważnych

trudności. Dlatego też należy słuchać bez uprzedzeń i starać się zrozumieć to,

o czym mowa.

Następnie pokarm należy przeżuwać, bo jeśli od razu go połkniemy, nabawimy

się niestrawności. Praktykowanie w taki sposób, bez uprzedniego zapoznania

się z zagadnieniem, prowadzi do wielu problemów. Odnosi się to do każdej

techniki buddyjskiej. Musimy więc przejść drugi etap - przemyśliwanie.

Powinniśmy przekonać się o mądrości zasłyszanych nauk. Musimy zrozumieć,

dlaczego należy praktykować i świadomie podjąć decyzję: "Tak, rzeczywiście

chcę to robić".

Tak właśnie mówił Budda: "Nie wierzcie w to, co mówię, tylko dlatego że mnie

szanujecie, lecz przemyślcie moje słowa i sprawdźcie ich prawdziwość, tak jak

gdybyście kupowali złoto". W buddyzmie nie robi się niczego wyłącznie z

powodu ślepej wiary. Przeciwnie, Budda próbuje nas przekonać, że należy

rozmyślać i rozumieć, co robimy i po co. Wówczas praktyka staje się

rzeczywiście niewzruszona.

A zatem analizujemy otrzymane nauki, porównujemy je ze swoim życiem i

doświadczeniami, sprawdzając, na ile są mądre. Weźmy na przykład nauki o

miłości do czujących istot lub naukę o rzeczywistości. Aby mogły rzeczywiście

działać i przynieść stosowne rezultaty, muszą wytrzymać próbę naszego

rozumu i zgadzać się z naturą rzeczy. Dopiero gdy zrozumiemy nauki i

utwierdzimy się w przekonaniu, że chcemy je stosować, zaczynamy

medytować. Medytacja w gruncie rzeczy oznacza pielęgnowanie określonych,

pozytywnych przyzwyczajeń i przeobrażanie ich w część nas samych.

Przypomina ćwiczenie np. gry na fortepianie, uczymy się widzieć

rzeczywistość otwartym umysłem. Praktykujemy miłość do innych.

Praktykujemy przekształcenie własnego wizerunku, dążąc do stworzenia

pozytywnego obrazu samego siebie przy pomocy medytacji bóstw. Jest to

pożyteczne, ponieważ może być wykorzystane w codziennym życiu.

Dobrze czasami zrobić tzw. medytację przekrojową, tj. przegląd całej drogi

buddyjskiej, po to, by zrozumieć, jakie miejsce zajmuje na niej konkretna

praktyka medytacyjna. Może się bowiem okazać, że poświęcamy zbyt wiele

uwagi jednemu aspektowi, a zbyt mało innym i w rezultacie tracimy

perspektywę własnej drogi - jakbyśmy na początku obiadu zapchali sobie

żołądek sałatą, nie zostawiając miejsca na danie główne, bo nie wiedzieliśmy,

że zostanie podane po przystawkach.

Sam proces medytacji składa się z dwóch części: medytacji analitycznej (choć

tłumaczenie takie nie jest zupełnie udane) oraz medytacji stabilizującej.

Medytację analityczną zapewne lepiej byłoby nazywać praktyką rozróżniającą.

Pomaga ona rozróżniać rzeczy i spojrzeć na nie bardziej życzliwie, na przykład

patrzeć na niemiłą nam osobę, utrzymując przy tym pozytywne nastawienie do

rzeczywistości, a nie projektując własne fantazje. Staramy się zachować

czujność tu i teraz, rozwijając dobre przyzwyczajenia, by nie dręczyć umysłu

niekończącą się mentalną paplaniną i prymitywnymi myślami. Uczymy się

patrzeć na świat z perspektywy bardziej konstruktywnych nawyków,

wyrabiając w sobie pozytywne odruchy poprzez wielokrotne powtarzanie

argumentacji, która doprowadziła nas do przekonania o ich niezbędności.

Robi się to nie po to, by je rozumieć - ponieważ mamy to już za sobą - lecz po

to, by je poczuć. Aby rozwinąć miłość, która w istocie jest pragnieniem, by

inni byli szczęśliwi, możemy sobie wyobrazić kogoś, kto sprawia nam

problemy (na przykład w domu) i pomyśleć, powiedzmy, tak: "Przecież to też

człowiek, taki sam jak ja. Wszyscy pragniemy szczęścia i nikt nie chce

cierpieć. Tak jak ja, wszyscy mają prawo być szczęśliwi. Kiedy są w złym

nastroju, oczywiście też nie chcą być nielubiani, odrzucani czy traktowani

grubiańsko. Pragną, dokładnie tak jak ja, by inni odnosili się do nich z

dobrocią i zrozumieniem i starali się im pomóc. Dlatego muszę starać się

Aleksander Berzin - Wprowadzenie do buddyzmu tybetańskiego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: