Kazimiera Iłłakowiczówna – bywa nazywana wielką samotnicą poezji dwudziestolecia. Debiut poetki, Ikarowe loty, przypadł jeszcze na lata Młodej Polski. Związek ze skamandrytami opiera się na „poetyce codzienności”. Iłłakowiczówna, złączona z poetami Skamandra wielu nićmi sympatii artystycznej, jest jednak bardziej niezależna, niż to się na ogół przyjmuje.
Cechy poezji:
· ignorowanie mód i programów literackich;
· bogactwo wyobraźni;
· genetyczna rola podświadomości w kształtowaniu liryki;
· bogactwo form wiersza i bogactwo autoanalizy lirycznej;
· poezja – „ekspresjonizm symboliczny”;
· fantastyka, muzyczność, umiar wskazujący na pojawienie się w tej bardzo osobistej poezji elementów klasycystycznych; [Kołaczkowski]
· liryczna intensywność poezji dawnego polskiego życia, ukazanie jego emocjonalnej swoistości; [Zawodziński]
· oddech epicki i kameralne formy liryczne, wergiliańska, georgiczna melodia tomu Popiół i perły i dramatyczna niesamowitość stylizacji ekspresjonistycznych, zabawa w portretowe wróżby imion (Czarodziejskie zwierciadełka) i patriotyczna dydaktyka (Ballady bohaterskie) => rozległa skala twórczości artystycznej;
· konkretność i powszedniość świata przedstawionego; banalność eksponowanych sytuacji (np. dyżury w biurze, zdawkowe wizyty, przechadzki po miejskim parku); zwykłe sytuacje często bywają tłem dla akcji niecodziennej (np. przyjaźń z lwem);
· „realistka kobiecości” – ukazywanie obyczajowych problemów kobiety XX wieku, problem macierzyństwa;
· nierzadko pewna, celowa niedbałość, chropowatość (efekt bezpośredniości i szczerości);
· realistyczne mikroportrety psychologiczne, ukazane na tle codziennej współczesności (Obrazy imion wróżebne, Czarodziejskie zwierciadełka);
· liryka religijna, stylizacje ludowe i archaiczne, ballada i pieśń (od tomu Połów, 1926) – oddalenie od Skamandra;
· ludowe wierzenia i wyobrażenia pozazmysłowe (cykl Dziwadła i straszydlaki) – mitologia ludowa wyrażała intymne przeżycia duchowe i obsesje poetki; ludowa stylizacja nie kolidowała z głęboko religijnym charakterem utworów;
· po wojnie: snobizm, koteria literacka.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – podążała własną ścieżką obok strumienia skamandryckiego. Jej twórczość dzieli się na trzy okresy: 1922 – 1927, 1928 – 1939, 1939 – 1945. Cechą wyróżniającą okresu pierwszego jest tematyka erotyczna, drugiego – refleksja filozoficzna nad przyrodą, trzeciego – odbicie wojny jako tragicznego potwierdzenia okrucieństwa symbolicznie pojmowanej Natury.
· liryka miłosna – rezultat rewolucji obyczajowej, podważenie mieszczańskich kanonów;
· przemiany warstwy językowej – kolokwialna składnia, potoczne słownictwo;
· codzienny konkret;
· strefa ciemna – antycypacja turpizmu, bolesne odkrycie w świecie brzydoty i monstrualności;
· konstrukcje epigramatyczne, retoryczne apostrofy lub inwektywy;
· tradycyjna wersyfikacja zostaje rozluźniona aż do stopnia rozbicia i przejścia w poetycką prozę, kompozycja wiersza staje się otwarta, niekiedy fragmentaryczna;
· epigonizm impresjonizmu, liryka jako w swoim rodzaju stylizacja na malarstwo japońskie; dekadentyzm, schyłkowość; [Kołaczkowski]
· walory formalne, maestria strukturalna, tematyczne mutacje; [Zawodziński]
· nowa koncepcja bohaterki lirycznej – nowoczesna kobieta, pozbawiona patosu, pełna zaś niezrównanego wdzięku i pewnej koterii, manifestująca swoją miłość;
· realizm psychologiczny (autentyczność odezwań się i zachowań młodej kobiety);
· zwykłe realia przeplatają się z motywami egzotycznymi (bogata wyobraźnia);
· groteska balladowa, neorokokowy konceptyzm, utwory eksperymentatorskie;
· Różowa magia (1924) – tomik najbardziej skamandrycki: prozaizacja języka, codzienne realia, demokratyzacja ja lirycznego, stylizacja, malarskość, żartobliwość i poetyka wdzięku;
· związek z impresjonizmem, secesją, formizmem i malarstwem japońskim;
· żartobliwość – kategoria zaskoczenia, niespodziewana pointa; łagodne, życzliwe ośmieszanie świata i pewnych jego wartości; flirt z mężczyzną, losem, istnieniem, Bogiem;
· początkowo: postawa upojenia życiem, prowokująca do poszukiwania bujnych jego form, optymizm;
· Pocałunki (1926) – motyw niekochanej, miniaturowość poezji (wiersze czterowersowe); asceza środków wyrazu, emocjonalna powściągliwość, epigramatyczność – „maximum wyrazu przy minimum zużycia słów;
· Dancing (1927) – świetność „przekładu” muzyki jazzowej na poetyckie słowo, jak umiejętność ukazania w muzyce – nie bez związków z teoriami Schopenhauera i Nietzschego – głębszych treści filozoficznych.
· Cisza leśna (1928) – tonacja jej poezji ciemnieje, kult Miłości zaczyna stopniowo ustępować lękowi i fascynacji Naturą, dokonuje się zwrot ku irracjonalizmowi;
· tematyka wróżbiarska i spirytystyczna – obsesje śmiercią i przemijaniem, fascynacje obszarami roztaczającymi się miedzy życiem i śmiercią, między istnieniem a nieistnieniem, zwrot myśli ku nieśmiertelności (Paryż, Profil białej damy);
· Natura – psychizacja (uduchowienie) materii, motyw zrównania człowieka z przyrodą (demokratyzacja); zacieranie się różnic między gatunkami a indywiduami;
· Natura jako przedmiot: miłości, zawodu, nienawiści, buntu, podziwu, rezygnacji;
· oskarżenie Natury o: okrucieństwo, monstrualność, brzydotę, obrzydliwość; motyw niechęci do prokreacji – bezsensowne i zasługujące na odmowę jest w ogóle życie, istnienie;
· wytrwałość, wola, dynamizm, godność, powściągliwość, siła, rycerskość to cechy, które dominują w obrazie przyrody podporządkowanym postawie podziwu;
· poezja poetki ewoluowała od formy zamkniętej ku formie otwartej; od rygorów i wirtuozerii ku „niezauważalności”, swobodzie – i ascezie formalnej (prekursorka „poezji nagiej”);
· akcenty katastroficzne; autorka bardzo rzadko dawała wyraz bezpośrednim reakcjom na toczącą się aktualnie historię.
Jerzy Liebert – to przede wszystkim poezja religijna, jednak jest w tej liryce maksymalnie rozżarzony ekspresjonizm (Lisy, Pieśń o zagładzie), i modernistyczny symbolizm (Jurgowska karczma, Colas Breugnon), i klasycyzm trenu na własną śmierć (Kołysanka jodłowa) lub horacjańskiej elegii (Na fujarce).
· zwrot ku metafizyce, irracjonalizmowi, pesymizmowi;
· klasycyzm, ideał jasności (apoteoza światła) – początkowo, niepokój i tragizm – później;
· religijność daleka ufnej, pogodnej, świętofranciszkańskiej religijności Staffa czy Kasprowicza; religijność dramatyczna, wynikająca z wewnętrznego rozdarcia, związana ze stałą wewnętrzną walką;
· wizja Boga: Jeźdźca, Łowca, siła zdobywająca wyznawców, siła przymuszająca do miłości; Bóg, który „nie pokój przynosił na ziemię, lecz miecz”;
· w Kołysance jodłowej (wydanej pośmiertnie) przeważała pisarska autowiwisekcja: temat własnej choroby (gruźlica) i nadchodzącej śmierci => Liebert potrafił doświadczenia te zobiektywizować i przejmująco – skontrastować z lekkim, niekiedy ironicznym tonem poetyckiej wypowiedzi;
· wizyjny symbolizm;
· wersyfikacja: mistrzowskie operowanie nadzwyczaj melodyjnym wierszem sylabotonicznym.
Pro_Christo