qumran_a_apokalipsa.pdf

Collectanea Theologica

75(2005) nr 3· .

MAREK PARCHEM, WARSZAWA

WYBRANE MOTYWY WSPÓLNE DLA KSIĘGI APOKALIPSY

I LITERATURY QUMRAŃSKIEJ

W dotychczasowych badaniach poświęconych literaturze odnale-

zionej w Qumran wiele uwagi poświęcono tematyce wzajemnych

relacji istniejących między nią a pismami Nowego Testamentu. Od-

nosi się to zarówno do zbieżności zachodzących na płaszczyźnie li-

terackiej, jak i o występowanie wspólnych motywów. Zadziwiający

jest fakt, że bardzo mało uwagi poświęca się Księdze Apokalipsy

w badaniach w tym zakresie. Z wyjątkiem kilku uczonych jest ona

niemal "pomijana" w tym względzie l , Budzi to tym większe zdzi-

wienie, że przecież zarówno w przypadku Kościoła pierwotnego,

jak i wspólnoty qumrańskiej, "zauważ~lny" jest ich charakter apo-

kaliptyczny. Uwaga obu wspólnot jest skierowana na przyszłość,

przede wszystkim tę eschatologiczną, w której dokona się ostatecz-

ne wypełnienie Bożych planów i nastąpi definitywne zwycięstwo

dobra nad złem. Obie wspólnoty były przekonane o szybkim końcu

czasów, co więcej, uważały, że to właśnie one żyją już w czasach

ostatecznych, i że są "ostatnim pokoleniem"2. W Księdze Apoka-

lipsy przekonanie o rychłym końcu, który nadejdzie "niebawem"

(~v 't<iX,et w 1,1) jest wyrażone przez dwukrotne zapewnienie, że

"chwila jest bliska" (b yap KatpOC; EYYUC;: 1,3; 22,10), co może

byćnawiązaniem do zwrotu i1C9~ ~~~n, "i czas nadszedł" z Dn 7,22 3 •

I Wiele zbieżności pomiędzy Księgą Apokalipsy a dokumentami z Qumran przytacza

w swoim komentarzu J. M. Ford, Revelation. IntroduClion, Trans/ation and Commelllary,

Anchor Bibie, 38, Garden City 1975. Na uwagęzasługujeteż D. E. A u n e, Reve/ation, Word

Biblical Commentary, 52, 52B, 52C, Dallas 1997-1998, CD-ROM Edition.

, Zob. J. T. M i I i k, Dziesięć /01 odkryć !la Pustyni ludzkiej, Biblioteka Zwojów. Tło Nowe-

go Testamentu, 6, tłum. Z. Ku b iak, Kraków 1999, s. 149-151; F. M. Cross, The Ancien Li-

brar)' o! Qumran, Minneapolis 1995\ s. 156; J. C. Vanderka m, Manuskrypty znad Morza

Martwego, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1996,172.

, O żywotności tematu "bliskiego końca" w pismach Nowego Testamentu świadcząli~e tek-

sty mówiące o tym, np. MI 24,33; tk 21,8; Rz 13,12; 1 Kor 7,29.31; 10,11; Hbr 9,26; Jk 5',8; l P 4,7.

-85-

l\'lAREK PARCIlEM

VI 4Q389, frag. 11-13, linia 4 (= 4QMMT) stwierdza się, że "to jest

koniec dni" (tJ'~'i1 n'"lrTl'o<), natomiast w 1QSa 1,1 mówi się, że "to

jest reguła dla całego zgromadzenia Izraela na koniec dni" (tJ'~'i1

n'ii'!l'o<~ )4

Zbieżności zachodzące między Apokalipsą a pismami qumrań

skimi są widoczne zwłaszcza w odniesieniu do dwóch motywów,

a mianowicie motywu świętej wojny, który przewija się niemal przez

całą księgę (Ap 6-20) oraz motywu Nowej Jerozolimy (Ap 21-22).

Motyw świętej wojny

Wielu uczonych dostrzega istnienie licznych zbieżności zacho-

dzących w Księdze Apokalipsy oraz w pismach odnalezionych

w Qumran, zwłaszcza w Zwoju Wojny (lQM), gdzie zostaje wyko-

rzystane wiele motywów z wspólnej dla starożytnego Bliskiego

Wschodu iradycji o świętej wojnie, która przybiera cechy konfliktu

czasów ostatecznych'. Niemal cała Apokalipsa jest do tego stopnia

skoncentrowana wokół tematu wojny eschatologicznej między do-

brem :t złem, w której uczestniczą zarówno ludzie, jak i istoty nie-

bidlski~, iż została ona nawet nazwana "chrześcijański!il zwojem

'.vc·~!lY"(' .

Opis świętej wojny, która ma charakter eschatologicznego kon-

. t1iktu, rozpoczyna się w Ap 6. Pojawienie się czterech jeźdźców jest

zdominowane wzmiankami o działaniu Boga, który kierując wszyst-

kimi wydarzeniami jawi się tutaj jako Wojownik, a czterej jeźdźcy

istolY niebiańskie działające na, Jego rozkaz reprezentują aspekt

odpłaty i kary w Jego działaniu. Swiadczy o tym użycie divinum pas-

, Zwrot IJ'r.l'i; rI'iill', "koniec dni" pojawia się ponad trzydzieści razy w pismach qumrań

skich, bardzo często w odni~sieni\l do wieku mesjańskiego, np. lQSa 1,1; 4Q1s' 7,3.22; CD

(,,11; 4QF\or 1,2.12; zob. A. Steude\, O'r.l'" ri'ilil\ in1he Texlsfrom Qumran, RQI6/1993,

~. 225-46.

, Np. A. J a n kows k i, Apokalipsa świętego Jana, PŚNT 12, Poznań 1959,325; J. J. Co l-

I i n~; Apocn!;pticism in the Dcad.Sea Scrol/s, The Literature of the Dead Sea Scrolls, Lon-

t!o!\-Nc'.V York 1997, s. 16j-1ó2; M. E. Bo r i n g, K. 13e rgc r, C. Co l p e (red.), Jiel/enistic

ConzmentQly lo the New Testamenl, Nashville 1995, s. 577-578; J. Duhaime, War ScrolI,

w; J. H. Charlesworl h i in. (red.), Damascus Dowmenl, War Scrol/, and Re/ated DoCII-

mellts, The Dcad Sea Scrolls. Hebrew, Aramaic, and Greek Texts with English Translations,

2, Tlibingen-Louisville 1995, s. 90.

• R. Bauckham, The Book ot Rel'e/ario/1 as a C!lIistian War Saol/. Neo!cstamentica

n.n (j~~. s. ) 7-40.

-86-

WYBRANE MOTYWY WSPÓLNE DLA KSIĘGI APOKALIPSY I LITERATURY QUMRAŃSKIEJ

sivum W czasowniku Eo68n, "została dana" w odniesieniu do zakre-

su działania jeźdźców (6,2.4.8.11) oraz powtarzający się rozkaz

epxou, "przyjdź!" wypowiadany przez istoty żyjące związane z Za-

siadającym na tronie (ww. 1.3.5.7). Warto również zauważyć, że

każdy z jeźdźców nie jest tu nazywany terminem t nnEuc;, "jeź

dziec", ale zwrotem b Ku8n, I-lEVOC; En' uirt6v, "zasiadający na

nim (tj. koniu)" (ww. 2.5.8), gdzie termin b Ku81lI-lEVOC; jest odno-

szony często do Boga (4,2.3; 7,15; 21,5). W ostatniej fazie wojny

walkę będzie prowadzić sam Chrystus - Słowo Boga, jako przedsta-

wiciel Boga, ukazujący się jako jeździec na białym koniu (19,11-21).

Elementy o charakterze militarnym pojawiają się regularnie

w następujących po sobie wizjach. Wśród istot ukazujących się po

otwarciu siedmiu pieczęci (Ap 6,1-8,5) znajdują sięjeźdźcy, którym

dano łuk lub miecz (Ap 6,2.4; por. 1QM 6,8-17), dusze nlęczenni

ków wołający do Boga o pomszczenie ich krwi (Ap 6,10; por. 1QM

3,6.7; 4,2; 7,5; 15,6) oraz prześladowcy, próbujący uciec przed

dniem boskiego gniewu (Ap 6,15-17; por. 10M 1,4-7; 3,12)7.

Warto zauważyć,że pierwszemu jeźdźcowi zostaje dany łuk (Ap

6,2), który w tradycji starotestamentalnej często jest symbolem

Bożej kary (Pwt 32,42; 1z 34,6; Ha 3,9; Lm 3,12-13; Ps 7,13-14).

Według Pwt 32,23-25 strzały wypuszczane przez Boga powodują

plagę głodu, choroby i ataki dzikich zwierząt. W 10M 6,6,14-17

jest mowa o jeźdźcach warmii synów światłości, którzy również

będąwyposażeni w łuki i strzały. Drugiemu jeźdźcowi dano wielki

miecz (J.t<iXU1pu I-lEyaAn), który jest tutaj nie tylko narzędziem

kary, ale również symbolem autorytatywnej władzy jaka została

udzielona temu jeźdźcowi (Ap 6,4; por 6,8: POIl<t>UtU). Wyrażenie

Ilaxutpu I-lEyaAn, "wielki miecz" sugeruje, że kara będziemiała

charakter i zasięg o wiele większy niż jedynie w odniesieniu do wy-

miaru ludzkiego. W Lb 22,23 posłaniec Boga ukazuje się przed

Balaamem z mieczem w ręku, natomiast w Ez 21 sam Bóg wznosi

miecz przeciwko Jerozolimie: "synu człowieczy, prorokuj i prze-

mawiaj: tak mówi Pan. Mów: Miecz, miecz! [p0I-l</>UtU pOIl<l>Utu]

Wyostrzono go i wyczyszczono. Na krwawy bój wyostrzono, by

lśnił jak błyskawica" (ww. 14-15). Gdy 10M 11,11-12 wspomina

o uderzeniu mieczem, który "nie jest mieczem człowieka i miecz

7 Zob. J. Duhaime, WarScrolI, s. 90.

87 -

MAREK PARCHEM

nie ludzki [O IX Xl" :11iT1 '1rX Xi" :J1iT:1 ] pożre ją (tj. Asyrię)", to

wprost owo karzące działanie jest przypisane samemu Bogu. Pe-

szer do Psalmu 37,7 (= 4QpPs a) w kol. 2, linii 1 wspomina o tym,

ludzie zostaną ukarani i zginą "od miecza, od głodu i od plagi"

(1:11:11 :11'1:11 :11iT:1). Podobna kolejność kar pojawia się również

po otwarciu czwartej pieczęci: "aby zabijali mieczem i głodem [e v

POjJ.epa1ą. Kat EV AljJ.cP], i morem, i przez zwierzęta ziemi" (Ap

6,8). Chociaż w Ap 6,4 użyty zostaje termin f.lcixa1pa na okreś~e

nie miecza, to w 6,8 występuje pOJlepata, częściej odnoszący się do

miecza Boga Ulub Jego i\1esjasza (1,16; 2,16; 19,15.21). Również

w tekstach qumrańskich miecz jest nie tylko symbolem kary wy-

mierzanej przez samego Boga, ale równieżnarzędziem zniszczenia

w rękach ludzi. W komentarzu do Księgi Habakuka na temat

zwrotu "nieustannie dobywa swego miecza" (Ha 6,10) mówi się

w następujący sposób: ,,\vyjaśnienie tego odnosi się do Kittim, któ-

łZy zgładzą licznych mieczem [:11l'T:1 C~:1i 11:1~~], młodzieńców, do-

rosłych, starców, kobiety, dzieci, j nad owocem brzucha się nie

zmiłują" (10pHab 6,10-11).

V\T ołanie do Boga o pomszczenie niesprawiedliwie przelanej

krwi, które w Ap 6,10 zostaje ""łożone w usta męczenników: "do-

, kąd~e, ";Nładco święty i prawdziwy, nie sądzisz i nie wymierzasz ~a

ki"ew naszą kary tym, co mieszkają na zienIi'?" jest częstym moty-

wem pojawiającymsię w 1QM, gdzie kilkakrotnie jest mowa o zc~

mście jakiej Bóg dokona nad synami ciemności. W Ps 9,13 Bóg jest

nazwany "Mścicielem krwi" (Q~~' !.zj,,!.'), a więc tym, który wymierza

sprawiedliwość wobec tych, którzy przelewają krew Jego wiernych

(por. Ps 72,14; zob. Pwt 32,43; 2 Krl 9,7; Ps 9,12; 79,10). W 10M

ostateczna rozprawa jest określona jako dzień zemsty (cpJ C,~),

a więc czas, w którym Bóg dokona odpłaty (7,5; zob. też 3,6-7; 4,2;

15,6). t\,IIotyw dnia zemsty jako dnia zbawienia dla Reszty może na-

wiązyw2.ć do Iz 61,1-3.

\V Ap 7,4-8 liczba sług Bożych wynosząca 144 000, którzy po-

chodz~l ze wszystkich pokoleń synów Izraela (e K ncicrne; epUA'ile;

ulcDV 'IcrpallA), jest liczona według schematu dwunastu pokoleil

Izraela. Pomijającszczegółowe kwestie w odniesieniu do porządku

wymienionych pokoleil, jak również do występujących osób należy

stwierdzić,że porządek ten różni się zarówno w stosunku do świa

dectw ST (np. Rdz 35,22b-26; 46,8-27; Wj 1,2-4; Lb 1,4-15; 13,4-

-16): jak i w stosunku do tekstów qumrańskich (10M 5,1-2; 11QT

-88-

WYBRANE MOTYWY WSPÓLNE DLA KSIĘGI APOKALIPSY I LlTERATIJRY QUMRAŃSKlEJ

24; 39-41; 44-45)8. Według 1QM 5,1-2 wojska synów światłości wy-

stępują w porządku ustanowionym według dwunastu pokoleń Izra-

ela: "na tarczy dowódcy całego zgromadzenia wypiszą jego imię

i imię Izraela oraz Lewiego, Aarona i imiona dwunastu pokoleń

Izraela, odpowiednio do ich rodowodów, oraz imiona dwunastu

dowódców ich plemion" (zob. też 2,7; 3,14). Warto również zauwa-

żyć, że w Ap 14,1-5 liczba 144 000 odnosi się także do towarzyszą

cych Barankowi, a "którzy z kobietami się nie splamili: bo są dzie-

wicami" (w. 4). Wzmianka o niesplamieniu się nawiązuje do starej

tradycji domagającej się od uczestników świętej wojny czystości ry-

tualnej i wstrzemięźliwości seksualnej (zob. 2 Sm 11). Chociaż

wzmianki o bezżeństwie esseńczyków (np. Józef Flawiusz, Bellum

2,120-121; Antiquitates 18,21; Filon z Aleksandrii, Apologia 11,14-

-17; Pliniusz, Historia naturalis 5,15) nie zostały potwierdzone bez-

pośrednio świadectwem pochodzącym z samych tekstów qumrań

skich, a zagadnienie bezżeństwa budzi wiele kontrowersji wśród

uczonych, to jednak w 1QM 7,3-6 jest mowa o wstrzemięźliwości

seksualnej w czasie prowadzenia wojny: "żaden dorastający mło

dzieniec ani kobieta nie będą wchodzić do ich obozu, gdy wyjdą

z JerozolinlY idąc do walki, dopóki nie powrócą ( ...) nikt, kto nie

będzie oczyszczony ze swego źródła (tj. wypływu nasienia) w dniu

bitwy, nie wyruszy z nimi, gdyż święci aniołowie będą razem z ich

wojskami" (por. też 1QSa 2,8-9)9.

Otwarcie siódmej pieczęci (Ap 8,1) wprowadza siedmiu aniołów,

którym zostało dane siedem trąb, aby ich sygnałem zapoczątkować

siedem różnych kar mających nawiedzić ziemię i wszystkich jej

mieszkańców: "i ujrzałem siedmiu aniołów ['touC; E1r'ta 6.r-

rEAOUc;1 którzy stoją przed Bogiem [Ot EVOO1rlOV 'tou Seou

s W Ap 7,4 pokolenia Izraela pojawiająsię w następującym porządku: Juda, Ruben, Gad,

Aser, Neftali, Manasses, Symeon, Lewi, Issachar, Zabulon, Józef i Beniamin. Na uwagę za-

sługuje fakt, że Juda jest wymieniany na pierwszym miejscu, opuszczone zostało pokolenie

Dana, brak Efraima, jest natomiast Manasses i Józef. W llQT pojawia się porządekwedług

synów Jakuba, a nie pokoleń Izraela w odniesieniu do bram środkowego i zewnętrznego

dziedzińca świątyni. Nazwy bram są wymienione w kierunku południowym począwszy od

północno-wschodniegonarożnika: Symeon, Lewi, Juda, Ruben, Józef, Beniamin, Issachar,

Zabulon, Gad, Dan, Neftali i Aser (kol. 39,11-13; 40,13-41,11). Podobne rozmieszczenie

bram pojawia się również w 4Q544, frag. 1, kol. 1-2 (= 4QNowa Jerozolima); zob. szerzej

y. Yadin (red.), The Tempie Scroll, t. I, Jerusalem 1983, s. 255;"S. W. Crawford, The

Tempie Scroll and Related Texts, Sheffield 2000, s. 39-40.

9 Zob. J. J. C o II i n s, Apocalypticism in the Dead Sea Scrolls, s. 162.

-89-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: