PODMIOTto nadrzędna część zdania, wraz z orzeczeniem tworzy związek główny. Podmiot nazywa osoby, zwierzęta, przedmioty, zjawiska, o których czynności lub stanie orzekamy za pomocą orzeczenia. Najczęściej podmiot jest wyrażony rzeczownikiem w mianowniku (Kasia rysuje laurkę dla mamy. Książka leży na stole), ale podmiotem w zdaniu może być inna część mowy użyta w znaczeniu rzeczownikowym np.:
· zaimek rzeczowny (Ona jeszcze śpi.)
· przymiotnik (Drużynowy zarządził sprzątanie lasu.)
· liczebnik porządkowy (Brakło czwartego do brydża.)
· imiesłów przymiotnikowy czynny (Oczekujący prezesa zapalił papierosa.)
· imiesłów przymiotnikowy bierny (Zakochany żyje w innym świecie.)
· bezokolicznik (Przyjemnie jest zdobywać szczyty.)
Czasem zdanie pełni funkcję metajęzykową, czyli odnosi się do języka jako systemu znaków. W takim zdaniu każda część mowy może być podmiotem np.: Lub jest spójnikiem. Nie to partykuła przecząca.
Najczęściej podmiot zostaje wyrażony w mianowniku, czasem zdarza się jednak, że ta część zdania występuje w dopełniaczu. Z takim podmiotem mamy do czynienia wówczas gdy:
1. rolę orzeczenia w zadaniu pełni czasownik oznaczający brak lub nadmiar czegoś. Ewentualnie przybywanie lub ubywanie (Ubywało pieniędzy, przybywało wydatków.);
2. w sąsiedztwie podmiotu mamy liczebnik główny (powyżej 5), liczebnik zbiorowy lub rzeczownik wyrażający ilość (Sześć dziewcząt stanęło do konkursu).
Możemy rozróżnić następujące rodzaje podmiotów:
1. Podmiot domyślny - podmiot opuszczony w zdaniu, ale którego formy możemy się domyślić na podstawie końcówki czasownika lub kontekstu wypowiedzi. Podmiot tego typu można wyrazić za pomocą zaimka. Wczoraj byliśmy w kinie. (byliśmy - czasownik w 1 os. licz. mn., zatem kto był w kinie? - my)
UWAGA! Podmiot domyślny może być podmiotem rozwiniętym, czyli posiadać w zdaniu swoje określenia np.: Wróciła do domu zmęczona i rozgoryczona przebiegiem spotkania.
2. Podmiot logiczny - nazywany też inaczej podmiotem w dopełniaczu, bo w tym przypadku występuje. Stosowany jest w zdaniach, w których orzeczeniem jest czasownik oznaczający brak, nadmiar, ubywanie lub przybywanie czegoś. (Bez pracy nie ma kołaczy. Zbyt szybko ubywało im suchego prowiantu.) Podmiot logiczny występuje również wtedy, gdy obok niego pojawi się liczebnik zbiorowy, przysłówek lub rzeczownik oznaczający ilość. (Kilkoro dzieci bawiło się na placu zabaw. Wiele dni w grudniu było bardzo mroźnych.)
3. Podmiot szeregowy - to grupa co najmniej dwóch równorzędnych wyrazów będących podmiotami w zdaniu. Może występować w mianowniku (Ania i Kasia jedzą obiad.) lub dopełniaczu (Ani i Kasi nie było dzisiaj w szkole.)
Orzeczenie w zdaniu z podmiotem szeregowym występuje zazwyczaj w liczbie mnogiej a jego rodzaj jest uzależniony od rodzaju podmiotu. Jeżeli rzeczowniki wchodzące w skład podmiotu szeregowego mają różne rodzaje, to obecność rzeczownika rodzaju męskiego powoduje, że orzeczenie przybiera formę męskoosobową (Adam i Ewa zgrzeszyli)
4. Podmiot towarzyszący - to konstrukcja złożona z dwóch lub więcej podmiotów. Jeden z nich jest wyrażony za pomocą rzeczownika w mianowniku, a kolejne w innym przypadku. Podmiot w mianowniku łączy się z drugim podmiotem za pomocą przyimka z. Orzeczenie w zdaniu z podmiotem towarzyszącym jest wyrażone za pomocą czasownika w liczbie mnogiej tylko wtedy, gdy człony podmiotu są względem siebie równorzędne.
Weronika z Łukaszem przyszli na lekcje.
Pani z pieskiem spaceruje po parku.
Zdania bezpodmiotowe.
Szczególnym rodzajem zdań są zdania bezpodmiotowe. Terminem tym określimy zdanie, w którym podmiot nie został wyrażony i nie możemy się go domyślić, ani na podstawie formy orzeczenia, ani wywnioskować z kontekstu wypowiedzi. Zdań bezpodmiotowych używamy najczęściej wtedy, gdy:
1. mówimy o zjawiskach przyrody, stanach pogodowych (W oddali grzmi. Pod wieczór rozpogodziło się.);
2. informujemy o stanach psychicznych ( Ale zrobiło się wesoło.);
3. mówimy o czynnościach bliżej nieokreślonych osób ( W firmie przeprowadzono kontrolę.).
I.Pawlak