Karol Marks - Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp(1).pdf - Pascal Blaise - thomasze

Karol Marks

Przyczynek do krytyki

heglowskiej filozofii

prawa. Wstęp

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2005

Karol Marks – Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp (1844 rok)

“Wstęp” do “Przyczynku do krytyki heglowskiej

filozofii prawa” (“Zur Kritik der Hegelschen

Rechtsphilosophie”) Karol Marks napisał na

przełomie 1843 i 1844 roku. Tekst po raz pierwszy

został ogłoszony w “Rocznikach Niemiecko-

Francuskich” w 1844 roku.

Źródłem dla niniejszego wydania są “Dzieła”

Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, tom I, wyd.

Książka i Wiedza, Warszawa 1960 r.

- 2 -

www.skfm-uw.w.pl

Karol Marks – Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp (1844 rok)

W Niemczech krytyka religii jest już w zasadniczych zarysach ukończona; a przecież krytyka religii

stanowi przesłankę wszelkiej krytyki.

Świeckie istnienie błędu jest skompromitowane, skoro obalono jego niebiańską oratio pro aris et

focis 1 . Człowiek, który w fantastycznej rzeczywistości nieba, gdzie szukał nadczłowieka, znalazł tylko

odbicie samego siebie, nie zechce już zadawalać się znajdowaniem tylko pozoru siebie samego, tylko nie-

człowieka, kiedy poszukuje i poszukiwać powinien prawdziwej swej rzeczywistości.

Podstawa irreligijnej krytyki jest taka oto: człowiek tworzy religię , nie zaś religia – człowieka.

Religia jest to mianowicie samowiedza i poczucie samego siebie u człowieka, który bądź siebie jeszcze nie

odnalazł, bądź już znów zagubił. Ale człowiek – to nie jest istota oderwana, istniejąca gdzieś poza światem.

Człowiek – to świat człowieka , państwo, społeczeństwo. To państwo, to społeczeństwo stwarzają religię,

odwróconą na opak świadomość świata , są one bowiem same odwróconym na opak światem . Religia jest

ogólną teorią tego świata, jego encyklopedycznym skrótem, jego logiką w popularnej formie, jego

spirytualistycznym point de honneur, jego entuzjazmem, jego sankcją moralną, jego uroczystym

dopełnieniem, jego ogólną racją bytu i pocieszeniem. Jest urzeczywistnieniem istoty ludzkiej w fantazji,

dlatego że istota ludzka nie posiada prawdziwej rzeczywistości. Walka przeciw tej religii jest więc

pośrednio walką przeciw owemu światu , którego duchowym aromatem jest religia.

Nędza religijna jest jednocześnie wyrazem rzeczywistej nędzy i protestem przeciw nędzy

rzeczywistej. Religia jest westchnieniem uciśnionego stworzenia, sercem nieczułego świata, jest duszą

bezdusznych stosunków. Religia jest opium ludu.

Prawdziwe szczęście ludu wymaga zniesienia religii jako urojonego szczęścia ludu. Wymagać od

kogoś porzucenia złudzeń co do jego sytuacji to znaczy wymagać porzucenia sytuacji, która bez złudzeń

obejść się nie może . Krytyka religii jest więc w zarodku krytyką tego padołu płaczu , gdyż religia jest

nimbem świętości tego padołu płaczu.

Krytyka zniszczyła urojone kwiaty, upiększające kajdany, nie po to, by człowiek dźwigał kajdany

bez ułud i bez pociechy, ale po to, by zrzucił kajdany i rwał kwiaty żywe. Krytyka religii uwalnia człowieka

od złudzeń po to, by myślał, działał, kształtował własną rzeczywistość jako człowiek, który wyzbył się

złudzeń i doszedł do rozumu; aby obracał się dokoła samego siebie, a więc dokoła swego rzeczywistego

słońca. Religia jest jedynie urojonym słońcem, które dopóty obraca się dokoła człowieka, dopóki człowiek

nie obraca się dokoła samego siebie.

Jest tedy zadaniem historii , skoro rozwiał się nadziemski świat prawdy , stworzyć podwaliny prawdy

ziemskiej . Jest przede wszystkim zadaniem filozofii będącej na usługach historii, skoro zdemaskowano już

świętą postać ludzkiej autoalienacji, zdemaskować tę autoalienację w jej nieświętych postaciach. Krytyka

nieba przeobraża się w ten sposób w krytykę ziemi, krytyka religii – w krytykę prawa, krytyka teologii – w

krytykę polityki .

Poniższe wywody 2 – przyczynek do tego rodzaju pracy – nawiązują nie bezpośrednio do oryginału,

lecz do kopii, do niemieckiej filozofii państwa i prawa, a to z tej prostej przyczyny, że nawiązują do

Niemiec .

Gdyby się chciało nawiązać do samego niemieckiego status quo , choćby nawet w jedyny właściwy,

tj. negatywny sposób, wynik pozostałby w każdym razie anachronizmem . Nawet zaprzeczenie naszej

teraźniejszości politycznej należy już, jako pyłem pokryty fakt, do lamusa historii nowoczesnych narodów.

Gdy protestuję przeciw pudrowanym warkoczom, to wciąż jeszcze pozostają mi niepudrowane warkocze.

Gdy protestuję przeciw porządkom niemieckim z 1843 roku, to według francuskiej rachuby czasu znajduję

się zaledwie w 1789 roku, bynajmniej zaś nie w ognisku teraźniejszości.

1 – modlitwę za ołtarze i ogniska domowe. – Red.

2 Marks ma na myśli swoją obszerną, nie dokończoną pracę “Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa” , którą

zamierzał przygotować do druku i opublikować w ślad za drukowanym w “Deutsch-Französische Jahrbücher” “Wstępem”. O

przyczynach, które go wstrzymały od urzeczywistnienia tego zamiaru, Marks pisał w przedmowie do “Rękopisów

ekonomiczno-filozoficznych z 1844 roku”. – Red.

- 3 -

www.skfm-uw.w.pl

Karol Marks – Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp (1844 rok)

Tak, historia Niemiec może pochwalić się ruchem, którego na firmamencie historycznym nie

dokonał przed nią ani nie powtórzy za nią żaden naród. A mianowicie, podzielaliśmy wespół z

nowoczesnymi narodami nawroty do dawnych porządków, czyli restauracje, nie podzielając z nimi

rewolucji. Przechodziliśmy przez restauracje, po pierwsze dlatego, że inne narody odważyły się na

rewolucję, a po drugie dlatego, że inne narody doznawały kontrrewolucji; w pierwszym wypadku dlatego,

że nasi władcy się bali, w drugim dlatego, że nasi władcy się nie bali. My, ze swoimi pasterzami na czele,

zwykliśmy raz jeden tylko znajdować się w towarzystwie wolności – w dniu jej pogrzebu .

Szkoła, która usprawiedliwia dzisiejszą podłość powoływaniem się na wczorajszą podłość, szkoła,

która ogłasza za bunt każdy okrzyk poddanego chłopa przeciw knutowi, jeżeli tylko jest to stary,

tradycyjny, historyczny knut, szkoła, której historia pokazuje tylko swe a posteriori – jak Bóg Izraela

swemu słudze Mojżeszowi – historyczna szkoła prawa wynalazłaby historię niemiecką, gdyby sama nie

była wynalazkiem historii niemieckiej. Jako Szajlok, lecz Szajlok sługa, przysięga ona przy każdym funcie

mięsa wykrawanego z serca ludu na swój oblig, na swój oblig historyczny, na swój oblig chrześcijańsko-

germański 3 .

Natomiast dobroduszni entuzjaści, Teutoni z krwi, a wolnomyśliciele z refleksji, szukają naszej

historii wolności po tamtej stronie naszych dziejów – w puszczach teutońskich. Czym jednak wobec tego

różni się nasza historia wolności od historii wolności dzików, skoro znaleźć ją można tylko w lasach? A

przy tym wiadomo: jak krzykniesz w las, tak las odkrzyknie. Pokój tedy puszczom teutońskim!

Wojna porządkom niemieckim! Zaiste! Znajdują się one poniżej poziomu historii , są poniżej

wszelkiej krytyki , pozostają jednak przedmiotem krytyki, podobnie jak zbrodniarz będący poniżej poziomu

człowieczeństwa pozostaje obiektem kata . W walce z nimi krytyka nie jest namiętnością rozumu, jest

rozumem namiętności. Nie jest nożem anatomicznym, lecz orężem. Przedmiotem krytyki jest jej wróg ,

którego nie chce ona już obalać argumentami, lecz chce zniszczyć . Albowiem duch owych porządków jest

już obalony. Same przez się nie zasługiwałyby one na uwagę , są tworami równie godnymi pogardy, jak

pogardzanymi. Krytyka nie musi już wyjaśniać sobie swego stanowiska względem tego przedmiotu, bo

wszelkie porachunki z nim skończyła. Nie jest już ona celem samym w sobie , lecz jeszcze tylko środkiem

do celu . Jej patos wyraża się głównie w oburzeniu , jej praca polega głównie na demaskowaniu .

Chodzi o to, aby opisać przygniatający nacisk wywierany przez poszczególne warstwy społeczne na

siebie wzajemnie, powszechny nastrój niezadowolenia i bezczynności, ograniczoność, która samą siebie w

równej mierze uznaje, jak i zapoznaje – wszystko to ujęte w system rządów, który żyjąc z konserwacji

wszelkiej marnoty, sam nie jest niczym innym, jak tylko marnotą sprawującą rządy .

Cóż za widowisko! Posunięty do nieskończoności podział społeczeństwa na najróżnorodniejsze

kasty, które stoją naprzeciw siebie ze swymi drobnymi antypatiami, ze swym nieczystym sumieniem i swą

brutalną miernością, a które, właśnie z powodu dwuznacznej i podejrzliwej postawy względem siebie,

wszystkie bez różnicy, choć różnie pod względem formalnym, traktowane są przez swych władców jak

istoty żyjące z łaski pańskiej . I nawet to, że panowie ci nad nimi panują , nimi rządzą , że je posiadają na

własność, muszą one uznawać i wyznawać jako łaskę niebios ! Z drugiej strony – sami owi władcy, których

wielkość stoi w odwrotnym stosunku do ich liczby!

Krytyka, która się tymi sprawami zajmuje, jest krytyką znajdującą się w ogniu walki , a w walce nie

o to chodzi, czy przeciwnik jest równego rodu, szlachetnym, interesującym przeciwnikiem; chodzi o to, aby

mu zadać cios . Chodzi o to, aby nie pozwolić Niemcom ani na jedną chwilę łudzenia się, ani na jedną

chwilę rezygnacji. Trzeba sprawić, aby rzeczywisty ucisk był jeszcze bardziej przygniatający, dodając do

niego świadomość ucisku; trzeba hańbę uczynić jeszcze bardziej haniebną, rozgłaszając ją. Trzeba każdą

warstwę społeczeństwa niemieckiego ukazać jako partie honteuse społeczeństwa niemieckiego, trzeba te

skostniałe stosunki zmusić do tańca, nucąc im ich własną melodię! Trzeba uczyć lud strachu przed samym

sobą, aby obudzić w nim odwagę . W ten sposób czyni się zadość nieodpartej potrzebie narodu

niemieckiego, a potrzeby narodów są same ostatecznymi racjami ich zaspokojenia.

3 W oryginale gra słów: der Schein – zarówno oblig , jak i pozór . – Red.

- 4 -

www.skfm-uw.w.pl

Karol Marks – Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp (1844 rok)

Ale nawet w narodach nowoczesnych ta walka z ciasną treścią niemieckiego status quo musi budzić

zainteresowanie, albowiem niemiecki status quo jest jawnym uwieńczeniem ancien régime'u, a ancien

régime to ukryta wada nowoczesnego państwa . Walka z polityczną teraźniejszością Niemiec jest walką z

przeszłością narodów nowoczesnych, a reminiscencje tej przeszłości wciąż jeszcze ciążą nad tymi

narodami. Pouczający to dla nich widok obserwować, jak ancien régime , który u nich przeżył swą tragedię ,

odgrywa swą komedię jako niemiecki revenant 4 . Tragiczne były dzieje ancien régime'u, dopóki był on

odwieczną potęgą świata, wolność zaś była pomysłem jednostek, słowem, dopóki sam on wierzył i wierzyć

musiał we własną rację bytu. Dopóki ancien régime jako istniejący porządek świata walczył ze światem,

który dopiero powstawał, popełniał błąd o charakterze powszechno-dziejowym, a nie osobistym. Toteż

upadek jego był tragiczny.

Natomiast obecny reżym niemiecki, będący anachronizmem, jaskrawym zaprzeczeniem

powszechnie uznanych pewników, wystawioną na pokaz świata nicością ancien régime'u , jeszcze tylko roi

sobie, że sam w siebie wierzy, i żąda, aby świat podzielał to urojenie. Gdyby wierzył w swą własną istotę ,

czyżby ją ukrywał pod maską istoty obcej i szukał dla siebie ratunku w obłudzie i sofizmatach?

Nowoczesny ancien régime jest już tylko komediantem tego porządku świata, którego rzeczywiści

bohaterowie wymarli. Historia jest gruntowna i przechodzi przez wiele faz, zanim złoży do grobu jakąś

starą formację. Ostatnią fazą danej formacji dziejowej jest jej komedia . Bogowie greccy, już raz – w sposób

tragiczny – śmiertelnie ugodzeni w “Prometeuszu w okowach” Ajschylosa, musieli jeszcze raz umrzeć – w

sposób komiczny – w “Rozmowach bogów” Lukiana. Dlaczego taki jest przebieg historii? Aby ludzkość

mogła pogodnie rozstać się ze swoją przeszłością. Takiego pogodnego losu historycznego domagamy się

dla politycznych potęg Niemiec.

Jednakże gdy poddajemy krytyce nowoczesną rzeczywistość polityczno-społeczną, gdy więc

krytyka wznosi się do zagadnień prawdziwie ludzkich, znajduje się ona poza niemieckim status quo ; inaczej

bowiem oceniałaby swój przedmiot poniżej jego poziomu. Oto przykład! Stosunek przemysłu, w ogóle

świata bogactw, do świata politycznego jest głównie zagadnieniem obecnych czasów. W jakiej postaci

zagadnienie to zaczyna zajmować Niemców? W postaci ceł ochronnych, systemu prohibicji, ekonomii

narodowej . Teutonizm przeniósł się z ludzi na materię, i oto pewnego dnia nasi rycerze bawełny i

bohaterowie żelaza spostrzegli, że się zamienili w patriotów. W Niemczech zaczyna się więc uznawać

suwerenność monopolu wewnątrz kraju, przez to, że użycza mu się suwerenności na zewnątrz . Zaczynają

więc teraz w Niemczech od tego, na czym we Francji i Anglii kończą. Stare zgniłe porządki, przeciwko

którym kraje te buntują się w teorii i które jeszcze zaledwie znoszą, jak się znosi kajdany, witane są w

Niemczech niby wschodząca jutrzenka pięknej przyszłości, która ledwo waży się przejść od chytrej teorii 5

do najbardziej bezwzględnej praktyki. Gdy we Francji i Anglii problem nosi nazwę: ekonomia polityczna ,

czyli panowanie społeczeństwa nad bogactwami , w Niemczech zwie się on: ekonomia narodowa , czyli

panowanie własności prywatnej nad narodem . We Francji i w Anglii dąży się tedy do zniesienia monopolu,

który rozwinął się do swych ostatecznych konsekwencji; w Niemczech dąży się do rozwinięcia monopolu

aż do jego ostatecznych konsekwencji. Tam chodzi o rozwiązanie, tutaj dopiero o konflikt. Dość wymowny

to przykład niemieckiej formy współczesnych problemów, przykład wskazujący, jak to historia nasza miała

dotąd jedynie za zadanie na podobieństwo niezdarnego rekruta naśladować oklepane wzory.

Gdyby zatem ogólny rozwój niemiecki nie wykraczał poza niemiecki rozwój polityczny , Niemiec

mógłby brać udział w zagadnieniach teraźniejszości co najwyżej tak, jak może w nich brać udział Rosjanin .

Ale jeżeli poszczególna jednostka nie musi podlegać tym ograniczeniom, którym podlega naród,

bynajmniej nie oznacza to, że wyzwolony jest cały naród, gdy wyzwolona jest dana jednostka. Scytowie nie

zrobili ani kroku naprzód ku greckiej kulturze, chociaż Grecja miała jednego Scytę 6 wśród swoich

filozofów.

4 – upiór. – Red.

5 W oryginale: “ listige Theorie”. Jest to aluzja do teorii Fryderyka Lista, który propagował cła ochronne. – Red.

6 Marks ma na myśli filozofa Anacharsisa, Scyta z pochodzenia, którego Grecy, według świadectwa Diogenesa Laertiosa,

zaliczali do grupy siedmiu mędrców greckich. – Red.

- 5 -

Karol Marks - Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: