HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Sekstus Empiryk – „Zarysy pirrońskie”
1. Sekstus Empiryk i przeformułowanie sceptycyzmu
· W przeciwieństwie do swoich poprzedników, Sekstus sformułował swój fenomenizm w kategoriach dualistycznych – wyróżniał zjawiska jako doznania zmysłowe lub wrażenia podmiotu i jako takie przeciwstawiał je przedmiotowi, rzeczy zewnętrznej (różnej od podmiotu, a będącej przyczyną doznania zmysłowego tegoż podmiotu). Nie jest to już pirroński fenomenizm absolutny, ale fenomenizm empiryczny i antymetafizyczny: zjawisko, jako czyste doznanie podmiotu, nie wyczerpuje całej rzeczywistości, lecz pozostawia poza sobą swój przedmiot zewnętrzny, który jest niepoznawalny.
· Sekstus postawił znak równości pomiędzy zjawiskiem a rzeczą zmysłową, a następnie sprowadza je do doznania podmiotu.Sekstus przeciwstawia przedmiotowi zewnętrznemu także poznanie umysłowe, gdyż i to uważa za subiektywne, zjawiskowe.
· Sekstus przeciwstawia jedne zjawiska drugim – jedno rozumowanie może znieść inne rozumowanie, a fakt zmysłowy (zjawisko) może zakwestionować rozumowanie, ale nie na odwrót.Sekstus przystaje więc na uznanie pewnych rzeczy – doznań związanych z przedstawieniami zmysłowymi. Chodzi jednak o uznanie empiryczne, nie dogmatyczne. Formuły sceptyków odnosić się mają do rzeczy niejawnych, a nie do fenomenów. Jednakże Sekstusowi udało się przypisać fenomenom nową treść kosztem rezygnacji z konsekwentnego wywodu sceptyckiego. Chcąc ująć tę nową treść we właściwych granicach, musi odwołać się do szeregu założeń przyjętych z mentalności dogmatycznej.Czym innym są dla Sekstusa przedmiot, który się jawi (fenomen) i przedmiot, który istnieje.
· Problemem sceptycyzmu staje się u Sekstusa to, czy subiektywne jawienie się przedmiotu odpowiada jego obiektywnemu bytowi. Afazja (zawieszenie sądu) tyczyć się ma już tylko sądów o przedmiotach zewnętrznych.
2. Sekstusa życie bez dogmatów, czyli życie bez filozofii
· Stopienie wymagań sceptycyzmu i empiryzmu pociągnęło za sobą także odejście od pirrońskiego stanowiska w etyce. Sekstus buduje bowiem elementarną etykę zdrowego rozsądku. Według niego należy żyć zgodnie z doświadczeniem i powszechnym zwyczajem, a także przestrzegać czterech reguł:
- należy iść za impulsami doznań;
- należy iść za wskazaniem natury, która za pośrednictwem zmysłów i rozumu mówi, co jest pożyteczne;
- należy respektować prawa i obyczaje swego kraju (w praktyce za dobre uważać to, co zbożne, za złe – to, co bezbożne);
- należy nie pozostawać biernym, ale uprawiać jakąś sztukę;
Sekstus uznaje przy tym istnienie bogów.
· Uznanie wartości zwyczajnego życia pociąga za sobą porzucenie ideału bezwzględnej obojętności i niewrażliwości, a przyjęcie metropatii, miarkowania odczuwanych z konieczności doznań. Powyższa kwestia pociąga za sobą pewne przywrócenie wartości temu, co pożyteczne (uprawianie sztuk).
· Osiągnięcie niewzruszoności, ataraksję, Sekstus pojmuje jako przypadkową niemal konsekwencję afazji.
3. Sekstusa systematyczna krytyka wszystkich nauk i filozofii
· Najpokaźniejsza część twórczości Sekstusa ma charakter krytyczny. W „Zarysach pirrońskich” tylko pierwsza księga ma charakter systematyczny. We wszystkich pozostałych dziełach tworzył Sekstus encyklopedię sceptycką nauk filozoficznych. Przeprowadzając krytykę sztuk, Sekstus odrzuca aparat doktrynalny, który je tworzy i leżącą u ich podstaw mentalność etiologiczną. Celem każdej sztuki ma być, jego zdaniem, pożytek dla człowieka. Podstawę nauki stanowią nie abstrakcyjne rozumowania, ale doświadczenie i systematyczna obserwacja.
· Za swe największe zadanie uznał Sekstus zbijanie argumentów dogmatyków i doprowadzenie ich do zawieszenia sądu. Sekstus twierdzi, że:
- nie istnieje kryterium prawdy;
- gdyby nawet kryterium prawdy istniało, to byłoby bezużyteczne, gdyż nie istnieje prawda;
- niemożliwe jest też rozumowanie indukcyjne w obrębie samych rzeczy;
· W etyce krytykuje Sekstus dogmatyczne koncepcje dobra i zła, twierdzenie, że istnieje jakaś sztuka życia oraz twierdzenie, że, przyjąwszy, że taka sztuka istnieje, można jej nauczać.
Wilkesa