Układ autonomiczny (wegetatywny) sprawuje nadzór nad czynnością narządów wewnętrznych i reguluje wszystkie podstawowe czynności utrzymujące organizm przy życiu.
W układzie autonomicznym - ze względu na jego budowę i funkcję - wyróżnia się dwie części: współczulną i przywspółczulną. Obie te części spełniają antagonistyczne czynności, np. układ współczulny przyspiesza czynność serca, a przywspółczulny ją zwalnia, natomiast poniżej przepony, w jamie brzusznej, układ współczulny będzie zwalniał perystaltykę jelit, a układ przywspółczulny - przyspieszał.
Część współczulną jest reprezentowana przez parzyste zwoje współczulne, które łącząc się ze sobą gałęziami utworzyły pień współczulny. Gałęzie pochodzące ze zwojów biorą udział w tworzeniu splotów układu autonomicznego na obwodzie.
W odcinku szyjnym pień współczulny ma trzy zwoje szyjne: górny, środkowy i dolny, które biorą udział w tworzeniu splotu szyjno-tętniczego, splotu sercowego.
Odcinek piersiowy ma od 10 do 12 zwojów, które oddają gałęzie do splotów narządowych znajdujących się w klatce piersiowej, jak np. sploty płucne, przełykowe. Ponadto oddaje on dwa nerwy trzewne, tzn. większy i mniejszy, podążające do jamy brzusznej i biorące udział w unerwieniu trzew jamy brzusznej wspólnie z gałęziami pochodzącymi ze zwojów odcinka lędźwiowego, których jest cztery, i odcinka krzyżowego - składającego się z trzech zwojów parzystych i jednego ostatniego nieparzystego. W ten sposób powstają również przy udziale części przywspótczulnej (od nerwów błędnych) sploty, takie jak: splot trzewny, krezkowy górny, wątrobowy, śledzionowy, sploty żołądkowe, aortowy brzuszny, krezkowy dolny i podbrzuszne.
Należy zaznaczyć, że ośrodki układu autonomicznego, w tym i współczulne i przywspółczulne, znajdują się również w rdzeniu kręgowym i wyższych piętrach układu nerwowego, co pozwala na ich integrację czynnościową i harmonijne funkcjonowanie całego organizmu.
Część przywspótczulna układu autonomicznego reprezentowana jest głównie przez nerw błędny, będący dziesiątą parą nerwów czaszkowych, poza nim włókna przywspółczulne prowadzą nerwy: okoruchowy, twarzowy i językowo--gardłowy, które biorą udział w tworzeniu zwojów: rzęskowego, skrzydłowo-podniebiennego, podżuchwowego i usznego. Część miedniczna układu przy-współczulnego pochodzi od ośrodków umiejscowionych w odcinku krzyżowym rdzenia. Bierze ona udział w tworzeniu splotu podbrzusznego dolnego i splotów miednicy mniejszej.
matria