Chomsky Noam - Kontrola nad mediami.pdf - Chomski Noam - ssaaggaa

Kontrola nad mediami

Noam Chomsky

Początki historii propagandy

Zacznijmy od pierwszej współczesnej operacji propagandowej, przeprowadzonej

przez rząd. Stało się to za czasów administracji Woodrowa Wilsona. Gdy wybrano go

prezydentem w 1916 roku, jego program głosił: ,,Pokój bez zwycięstwa'' Było to w

środku Pierwszej Wojny Światowej. Ówczesne społeczeństwo było nastawione

wyjątkowo pacyfistycznie i nie widziało żadnego powodu, by angażować się w wojnę

w Europie.

Ponieważ administracja Wilsona była zdecydowana na udział w wojnie, musiała jakoś

temu zradzić. Stworzono więc rządową komisję propagandową - tak zwaną Komisję

Creela. Udało się jej w ciągu sześciu miesięcy przemienić pacyfistyczne

społeczeństwo w histeryczną, pałającą chęcią walki zbiorowość, pragnącą zniszczenia

wszystkiego, co niemieckie, rozrywania Niemców na strzępy, przystąpienia do wojny

i ocalenia świata. Było to znaczne osiągnięcie, które prowadziło do kolejnych. W tym

samym czasie oraz później, po wojnie, wykorzystano identyczne techniki do

wywołania histerycznej obawy przed tak zwanym Czerwonym Zagrożeniem.

Umożliwiło to skuteczne zniszczenie związków zawodowych oraz likwidację tak

niebezpiecznych problemów jak wolność prasy i myśli politycznej. Cieszyło się to

znacznym poparciem mediów i establishmentu przemysłowego, które w istocie

organizowały promowały większość tych działań, co walnie przyczyniło się do ich

sukcesu.

Pośród tych, którzy aktywnie i entuzjastycznie partycypowali w tym procesie, byli

,,postępowi'' intelektualiści, osoby z kręgu Johna Deweya. Byli oni bardzo dumni, co

widać na podstawie ich ówczesnego piśmiennictwa, iż, jak to określali, ,,bardziej

inteligentni członkowie społeczeństwa'' - czyli oni sami - zdołali pchnąć niechętną

zbiorowość do wojny przez wzbudzenie w niej strachu i szermowanie fanatycznymi

sloganami. Wykorzystano w tym celu szeroki wachlarz środków. Sfabrykowano na

przykład liczne opowieści o popełnianych przez Hunów okrucieństwach, o obrywaniu

przez nich rączek belgijskim niemowlętom, o wszelkiego rodzaju okropnościach, na

które nadal można natknąć się w podręcznikach historii. Były to bez wyjątku

wymysły brytyjskiego ministerstwa propagandy, które postawiło sobie za cel - jak

określało to na swoich tajnych naradach - ,,kontrolowanie myśli całego świata''.Co

bardziej istotne, pragnęło ono również kontrolować myślenie co bardziej

inteligentnych członków amerykańskiego społeczeństwa, którzy szerzyliby dalej

wysmażaną przez nie propagandę i pchnęli pacyfistyczne państwo w objęcia wojennej

histerii. Zamiar ten udało się zrealizować, i to nadzwyczaj skutecznie. Płynie stąd

nauka: państwowa propaganda, wspierana przez wykształcone klasy, gdy nie można

się jej sprzeciwić, może przynieść olbrzymie rezultaty. Naukę tę przyswoili sobie

Hitler i wielu innych, wcielając ją w życie po dziś dzień !

Demokracja widzów

Inną grupą, pozostającą pod wrażeniem tych sukcesów, byli liberalni teoretycy Partii

Demokratycznej i czołowi przedstawiciele mediów - na przykład Walter Lippman,

nestor amerykańskich dziennikarzy, wiodący komentator polityki wewnętrznej i

zagranicznej oraz czołowy teoretyk demokratycznego liberalizmu. Jeżeli zajrzy się do

jego essejów zebranych, natrafi się na podtytuły w rodzaju: ,,Postępowa teoria

liberalnej myśli demokratycznej'' ( ,,A Progressive Theory of Liberal Democratic

Thought''). Lippman zasiadał we wspomnianych komisjach propagandowych i zdawał

sobie sprawę z ich osiągnięć. Dowodził, że ,,rewolucja w sztuce demokracji'', jak to

określał, może zostać wykorzystana do ,,fabrykowania przyzwolenia'' - czyli

zapewniania dzięki nowym technikom propagandowym zgody społeczeństwa na to,

na co nie miało ono ochoty.

Lippman był zdania, że jest to dobra, ba niezbędna koncepcja. Niezbędna, ponieważ

,,dobro ogólne całkowicie umyka opini publicznej'', jak to sformułował. Może je

zrozumieć i dążyć do niego jedynie wyspecjalizowana klasa odpowiedzialnych

jednostek, dość inteligentnych, by pojąć, jakie są rządzące światem mechanizmy.

Teoria ta zakłada, że jedynie niewielka elita - społeczność intelektualistów, o której

mówili zwolennicy Deweya - jest w stanie pojąć dobro ogólne, czyli to, na czym

zależy nam wszystkim i co ,,umyka opini publicznej''. Poglądy tego rodzaju

lansowane były od stuleci. Jest to również typowo leninowskie stanowisko. W istocie

cechuje się ono bliskim powinowactwem do leninowskiej koncepcji, że czołówka

rewolucyjnych intelektualistów powinna przejąć władzę państwową, wykorzystując w

tym procesie siłę ludowych buntów, a następnie popędzić głupie masy ku przyszłości,

dla której pojęcia są one zbyt ciemne i niekompetentne. Teoria liberalnej demokracji i

marksizm i leninizm są bardzo bliskie w swych ideologicznych założeniach.

Uważam to za jedną z przyczyn, dla których różnym ludziom przez lata było łatwo

przechodzić od jednego stanowiska do drugiego bez poczucia istotnej zmiany. Była to

tylko kwestia oceny, gdzie tkwią korzenie władzy. Może dojdzie do ludowej

rewolucji, która wyniesie nas na szczyty; może nie, i będziemy zmuszeni do

współpracy z istniejącą władzą, czyli społecznością kapitalistyczną. Tak czy inaczej,

będziemy działać identycznie: poganiać głupie masy w stronę świata, które są

niezdolne zrozumieć go na własną rękę.

Lippman poparł swoje wywody szczegółowo opracowaną teorią postępowej

demokracji. Twierdził, iż we właściwie zorganizowanej demokracji istnieją klasy

obywateli. Na czoło wysuwa się klasa, pełniąca czynną rolę w prowadzeniu spraw

publicznych. Są to ludzie, którzy analizują, wykonują, podejmują decyzje i kierują

działaniem systemów: politycznego, ideologicznego i ekonomicznego. Jest to

niewielki odsetek populacji. Naturalnie, każdy, kto wysuwa takie idee, zawsze należy

do tej niewielkiej grupy, i mówi o tym, co należy zrobić z pozostałymi obywatelami.

Ci pozostali - nie należąca do owej niewielkiej grupki zdecydowana większość

społeczeństwa, to według określenia Lippmana ,,zdezorientowane stado''

( ,,bewildered herd'' ). Musimy chronić się przed gniewem i możliwością stratowania

przez zdezorientowane stado. W demokracji realizowane są dwie funkcje. Klasa

wyspecjalizowana, czyli ludzie odpowiedzialni, pełnią funkcję wykonawczą, czyli

myślą o dobrze publicznym, planują je oraz je rozumieją. Zdezorientowane stado

również ma swoją rolę w demokracji. Według twierdzeń Lippmana, jest to rola

widzów, a nie uczestników działania. Funkcja stada jest jednak rozleglejsza, bowiem

mówimy o demokracji. Od czasu do czasu pozwala się mu poprzeć tego czy innego

członka klasy wyspecjalizowanej. Innymi słowy tłumowi pozwala się powiedzieć:

,,Chcemy, byś ty - lub ty - był naszym przywódcą''. Dzieje się tak dlatego, że żyjemy

w ustroju demokratycznym, a nie państwie totalitarnym. Określa się to jako wybory.

Po wyrażeniu poparcia dla tego czy innego członka klasy wyspecjalizowanej,

tłumowi pozwala się jednak na usunięcie się w tło i stanie na powrót widzami, a nie

uczestnikami działania. Tak właśnie powinna wyglądać prawidłowo funkcjonująca

demokracja.

Podejście takie jest w pewnym sensie logiczne. Kryje się za nim nawet swego rodzaju

ogólna zasada moralna. Imperatyw ten zakłada, iż masy są zbyt naiwne, by pojąć

funkcjonowanie świata. Gdyby próbowały partycypować w podejmowaniu

dotyczących ich decyzji, powodowałyby tylko kłopoty. Wobec tego dopuszczenie ich

do decydowania byłoby czymś niewłaściwym i niemoralnym. Należy poskramiać

zdezorientowane stado, a nie pozwalać mu na wściekłe tratowanie wszystkiego, co

popadnie. Mniej więcej taka sama logika zakłada, że niewłaściwe jest pozwolenie

trzylatkowi na samodzielne przechodzenie przez ulicę. Nie daje się mu takiej

swobody, ponieważ trzylatek nie wie, jak korzystać z tej wolności. Na tej samej

zasadzie nie można pozwolić zdezorientowanemu stadu na współuczestniczenie w

działaniu --wywołałoby to tylko kłopoty.

Potrzebne jest więc narzędzie do poskromienia zdezorientowanego stada. Jest nim

nowa rewolucja w sztuce demokracji: ,,fabrykowanie przyzwolenia''. Konieczny jest

podział środków przekazu, szkolnictwa i kultury popularnej. Muszą one uczyć

przedstawicieli klasy politycznej i decydentów pewnego znośnego poczucia

rzeczywistości, chociaż oczywiście muszą jednocześnie wpajać właściwe wartości.

Trzeba pamiętać, że kryje się za tym nie wyrażona przesłanka. Przesłanka ta - którą

muszą skrywać przed sobą nawet odpowiedzialne osoby - dotyczy sposobu, w jaki

uzyskali oni pozycję, umożliwiającą im podejmowanie decyzji. Oczywiście, dzieje się

tak dlatego, że służą oni ludziom, dysponującym prawdziwą władzą ! Jest to bardzo

wąskie grono. Jeśli klasa wyspecjalizowana zbliży się do niego i stwierdzi: ,,możemy

służyć waszym interesom'', wówczas zostanie wciągnięta do pełnienia wykonawczej

roli. Należy to jednak utrzymywać w tajemnicy. Znaczy to, że należy członkom tej

klasy wpoić przekonania i doktryny, służące interesom dysponentów prywatnie

posiadanej, rzeczywistej władzy. Otrzymujemy więc oddzielny system edukacyjny,

nakierowany na klasę wyspecjalizowaną, czyli ludzi odpowiedzialnych. Należy

poddać ich dokładnej indoktrynacji, obejmującej wartości i interesy przedstawicieli

prywatnej władzy oraz reprezentującego ich kompleksu państwowo-korporacyjnego.

Uwagę reszty zdezorientowanego stada należy w zasadzie zająć czymś innym - nie

dopuścić, by mogło narobić kłopotów. Zadbać, by jego członkowie pozostali

praktycznie wyłącznie obserwatorami działań, jedynie sporadycznie wyrażającymi

poparcie dla tego czy innego prawdziwego przywódcy, spośród których pozwala się

im dokonać wyboru.

Podobny punkt widzenia rozwijało wielu ludzi. Prawdę mówiąc, jest on dość

konwencjonalny: na przykład czołowy współczesny teolog i komentator polityki

zagranicznej Reinhold Niebuhr, czasami nazywany ,,teologiem establishmentu'', guru

George Kennana, intelektualistów spod znaku Kennedy'ego i innych, stwierdził, iż

,,racjonalizm to bardzo rzadka umiejętność''. Cechuje się nim jedynie wąskie,

ograniczone grono ludzi. Większość kieruje się po prostu emocjami i impulsami. Ci z

nas, którzy są racjonalistami, muszą tworzyć niezbędne iluzje i obdarzone silnym

ładunkiem emocjonalnym nadmierne uproszczenia, by naiwni prostaczkowie nie

zbaczali zbytnio z należnego kursu. Podejście takie stało się znaczącym elementem

współczesnej nauki politycznej. W latach dwudziestych i trzydziestych Harold

Laswell, współtwórca nowoczesnych zasad, określających zasady społecznej

komunikacji, jeden z wiodących reprezentantów amerykańskich nauk politycznych,

wyjaśniał, iż nie powinniśmy ulegać ,,demokratycznym dogmatyzmom'',

zakładającym, że obywatele są najlepszymi znawcami swoich interesów. Jest przecież

inaczej - to my znamy się najlepiej na dobrze publicznym. Dlatego też zwykła

moralność nakazuje nam dopilnowanie, by nie mieli oni okazji do realizacji swoich

niewłaściwych koncepcji. Jest to proste w strukturze, którą określa się obecnie

państwem totalitarnym lub reżimem militarnym. Dzierży się pałkę nad głowami

obywateli i korzysta z niej, jeżeli wychylą się poza przewidziane granice. Możliwość

taką jednak traci się, im bardziej społeczeństwo staje się wolne i demokratyczne,

dlatego też należy uciec się do technik propagandowych. Logika jest oczywista:

propaganda jest dla demokracji tym, czym pałka dla państwa totalitarnego !

Jeszcze raz powtórzmy: jest to dobre i rozsądne, ponieważ zdezorientowane stado nie

potrafi pojąć dobra publicznego. Zrozumienie go po prostu przekracza jego

możliwości.

Public relations

USA było pionierem sektora ,,public relations''. Celem tego przemysłu jest

,,kontrolowanie umysłu społeczeństwa'', jak określali to jego liderzy. Nauczyli się oni

wiele dzięki triumfom Komisji Creela, skutecznemu wywołaniu widma Czerwonego

Zagrożenia i jego konsekwencjom. Sektor ,,public relations'' uległ w owym okresie

gigantycznej ekspansji. W latach dwudziestych przez jakiś czas udało się mu

wywołać w społeczeństwie niemal całkowite posłuszeństwo wobec dominacji

biznesu. Dominacja ta była tak doszczętna, że stała się obiektem dochodzeń komisji

Kongresu w latach trzydziestych. Z nich właśnie pochodzi znaczna część naszych

informacji.

,,Public relations'' to olbrzymi przemysł. Obecnie wydatki w nim sięgają około biliona

dolarów rocznie. Przez cały czas chodzi tu o kontrolowanie umysłu społeczeństwa.

W latach trzydziestych, podobnie jak w trakcie Pierwszej Wojny Światowej, wyłoniły

się wielkie problemy. Doszło do wielkiego kryzysu, pojawiły się silne organizacje

pracownicze. W istocie w 1935 roku robotnicy wygrali pierwszą poważną kampanię

legislacyjną: Ustawa Wagnera przyznała im prawo do zrzeszania się. Powodowało to

dwa poważne problemy. Po pierwsze, demokracja funkcjonowała wadliwie:

zdezorientowane stado poczęło odnosić sukcesy prawodawcze, a tak przecież nie

powinno być. Drugi problem polegał na tym, iż ludzie zyskiwali możliwość

organizowania się. Ludność powinna wszelako być zatomizowana, wyalienowana i

posegregowana. Nie powinna zakładać organizacji, ponieważ wówczas mogłaby

przestać być widzem wydarzeń. Jeśli dostatecznie wielu ludzi o ograniczonych

środkach może łączyć się w celu zaistnienia na arenie politycznej, mogliby stać się

rzeczywistymi uczestnikami wydarzeń, a to byłoby naprawdę groźne.

Prywatny przemysł podjął szerokie starania, by zapewnić, iż będzie to ostatnie

zwycięstwo legislacyjne dla pracowników i początek końca demokratycznego

odchylenia w postaci prawa do tworzenia masowych organizacji. Zamiar się powiódł.

Okazało się, że było to ostatnie zwycięstwo legislacyjne dla świata pracy. Od tej

chwili - chociaż liczba członków związków zawodowych wzrosła na jakiś czas w

trakcie Drugiej Wojny Światowej i zaczęła spadać dopiero później - skuteczność

działań związków stale malała. Nie było to przypadkiem. Stało się tak dzięki

społeczności biznesu, która włożyła mnóstwo pieniędzy, uwagi i pomyślunku, by

poradzić sobie z tym problemem poprzez przemysł ,,public relations'', organizacje w

rodzaju Okrągłego Stołu Narodowego Stowarzyszenia Producentów i Biznesmanów (

National Association of Manufacturers and Business Roundtable ) i tak dalej.

Społeczność ta przystąpiła natychmiast do obmyślania sposobu zapobieżenia takim

demokratycznym dewiacjom.

Chrzest bojowy nastąpił w rok później, w 1936 roku. W Johnstown w Dolinie

Mohawk w zachodniej Pensylwanii doszło do wielkiego strajku Bethelem Steel.

Kapitalizm wypróbował nową technikę niszczenia ruchu pracowniczego, która

okazała się nadzwyczaj skuteczna. Nie chodziło tym razem o łamanie kolan i rzucanie

do akcji band osiłków, bowiem metody te nie sprawdzały się ostatnio najlepiej.

Dokonano tego subtelniejszymi i bardziej skutecznymi metodami propagandowymi.

Postanowiono znaleźć sposób na zwrócenie społeczeństwa przeciwko strajkującym,

na przedstawienie ich jako elementów niszczycielskich, szkodliwych dla ogółu i

zagrażających dobru publicznemu. Dobro publiczne to to, co służy ,,nam'':

biznesmanom, pracownikom, gospodyniom domowym. Wszyscy ci ludzie to ,,my''.

Chcemy być razem i cieszyć się wartościami w rodzaju harmonii, amerykanizmu (

amerykańskiego stylu życia ) czy wspólnej pracy. Z drugiej strony mamy złych

strajkujących, którzy sprawiają kłopoty, podważają nasze wysiłki, niszczą harmonię

(1) i gwałcą amerykański styl życia. Musimy ich powstrzymać, by móc nadal żyć

razem. Kierownicy przedsiębiorstw i ci, którzy zamiatają podłogi, mają te same

interesy. Możemy wszyscy pracować wspólnie na rzecz amerykańskiego stylu życia

w harmonii, darząc się wzajemną sympatią - tak w zasadzie prezentował się ów

przekaz. Dołożono mnóstwa wysiłków, żeby go zaprezentować. Chodziło przecież o

społeczność kapitalistów, kontrolującą środki masowego przekazu i dysponującą

wielkimi zasobami. I istotnie, przyniosło to doskonałe rezultaty. Później nazwano

nawet tę metodę ,,formułą Mohawk Valley'' i wielokrotnie wykorzystywano ją do

łamania strajków. Określano ją jako ,,naukową metodę przerywania strajków''.

Okazała się ona bardzo skuteczna w mobilizowaniu opini społecznej po stronie

mdłych, pozbawionych treści pojęć w rodzaju ,,amerykańskiego stylu życia''. Któż

mógłby występować przeciwko niemu ? Albo harmonii ? Kto mógłby się jej

sprzeciwiać ? Lub, by użyć bardziej współczesnego pojęcia, kto mógłby być

przeciwko ,,popieraniu naszych wojsk'' ? Kto miałby ochotę sprzeciwiać się noszeniu

żółtych wstążeczek ? Nadają się do tego wszystkie hasła, o ile są całkowicie

pozbawione treści. Zastanówmy się, co znaczyłoby, gdyby ktoś zadał wam pytanie:

,,czy popieracie mieszkańców Iowa'' ? Czy ktoś z was mógłby odpowiedzieć: ,,tak,

popieram ich'' lub ,,nie, nie popieram ich''? To nie jest nawet pytanie. Nic nie znaczy,

i o to chodzi. W sloganach ,,public relations'' w rodzaju ,,popierajcie nasze wojska''

liczy się właśnie to, że nic nie znaczą. Ich ważkość jest dokładnie taka, jak pytanie,

czy popiera się obywateli Iowa. Oczywiście, kryje się w tym jednak sens. Prawdziwe

pytanie brzmi: ,,czy popieracie naszą politykę ?'' Nie należy jednak dopuszczać, by

ludzie zastanawiali się nad tak sformułowanym pytaniem. O to, i tylko o to chodzi w

dobrej propagandzie. Jej celem jest stworzenie sloganu, przeciwko któremu nikt nie

Chomsky Noam - Kontrola nad mediami.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: