Ajdukiewicz---Obraz świata i aparatura pojęciowa(1).pdf

"Obraz świata i aparatura pojęciowa"

autor: Kazimierz Ajdukiewicz

tytuł orginału" Das Weltbild und die Begriffsapparatur", "Erkenntnis" IV, 1934, str. 259-287

Ŝ 1. Cel badań

Zasadnicza teza zwykłego konwencjonalizmu, którego

reprezentantem jest np. Poincare, głosi, Ŝe istnieją problemy, których nie moŜna rozwiązać przez

odwołanie się do doświadczenia, dopóki nie wprowadzi się pewnej konwencji, gdyŜ dopiero konwencja ta

łącznie z danymi doświadczenia pozwala problem rozwiązać. Sądy, które się na to rozwiązanie składają,

nie są nam więc narzucone przez same dane doświadczenia, lecz ich przyjęcie zaleŜy częściowo od

naszego uznania, gdyŜ ową konwencję, która współwyznacza rozwiązanie problemu, moŜemy dowolnie

zmieniać i otrzymać w następstwie tego inne sądy. W niniejszej rozprawie mamy zamiar tę tezę zwykłego

konwencjonalizmu uogólnić i

zaktualizować. Chcemy tu mianowicie sformułować i uzasadnić twierdzenie, Ŝe nie tylko niektóre, ale

wszystkie sądy, które przyjmujemy i które tworzą cały nasz obraz świata, nie są jeszcze jednoznacznie

wyznaczone przez dane doświadczenia, lecz zaleŜą od wyboru aparatury pojęciowej, przy pomocy której

odwzorowujemy dane doświadczenia. MoŜemy jednak wybrać taką lub inną aparaturę pojęciową, przez

co zmieni się cały nasz obraz świata. To znaczy: póki ktoś posługuje się pewną określoną aparaturą

pojęciową, póty dane doświadczenia zmuszają go do uznania pewnych sądów. Same te dane

doświadczenia nie zmuszają go jednak bezwzględnie do uznania tych sądów. MoŜe on bowiem obrać inną

aparaturę pojęciową, na gruncie kt6rej te same dane doświadczenia nie zmuszą go więcej do uznania

owych sądów, gdyŜ w nowej aparaturze pojęciowej te sądy w ogóle juŜ nie występują.

To jest pokrótce i bez szczególnych starań o precyzję sformułowania zasadnicza teza niniejszej pracy.

Oficjalne sformułowanie nadamy jej niŜej. Chcielibyśmy tezę tę nazwać "skrajnym konwencjonalizmem"

i przypuszczamy, Ŝe jest ona spokrewniona z poglądami francuskiego filozofa Le Roy'a a moŜe takŜe

innych.

Mówiliśmy powyŜej o sądach jako o czymś, co występuje w aparaturze pojęciowej. Twierdzenie to nie

odnosi się jednakŜe do wszystkich sądów, lecz tylko do jednej klasy sądów, mianowicie do sądów, które

nazywamy artykułowanymi. Znaczenie tego wyraŜenia wyjaśniliśmy w pracy pod tytułem "Sprache und

Sinn<1>." Tam teŜ zdefiniowany został termin "aparatura pojęciowa". Niniejsza praca opiera się w ogóle

na wynikach tamtej i zakłada ich znajomość. Przypomnijmy pokrótce najwaŜniejsze pojęcia i osiągnięte

tam rezultaty, z których tu skorzystamy.

Wysunęliśmy tam najpierw twierdzenie, Ŝe podanie zapasu słów oraz reguł składni języka jeszcze nie

wystarcza dla

jednoznacznego określenia tego języka, lecz Ŝe ponadto konieczne jest podanie właściwego mu

przyporządkowania znaczeń, to jest sposobu, w jaki słowom i wyraŜeniom przyporządkowuje się w tym

języku ich znaczenia. Następnie stwierdziliśmy, Ŝe moŜna

rozpoznać, czy ktoś z pewnym zdaniem danego języka łączy

znaczenie przyporządkowane mu w tym właśnie języku, czy teŜ nie, w ten sposób, Ŝe stawia się go w

sytuacji dla tego właśnie zdania wybranej i stwierdza, czy jest gotów w tej sytuacji zdanie to uznać, czy

nie. Jeśli np. ktoś w sytuacji, w której rzeczywiście doznaje bólu, nie jest gotów uznać zdania "boli", to

moŜemy z tego wnioskować, Ŝe nie łączy on ze zdaniem "boli" znaczenia nadanego mu w języku

polskim. MoŜna więc ustanowić reguły, które np. mówią: ten tylko posługuje się zdaniami języka S w

znaczeniu nadanym im w tym języku, kto zawsze znajdując się w sytuacji L jest gotów uznać zdanie

typu T. Tego rodzaju reguły nazwaliśmy dyrektywami znaczeniowymi języka. OdróŜniliśmy trzy rodzaje

dyrektyw znaczeniowych, a mianowicie : 1) aksjomatyczne

dyrektywy znaczeniowe, podające te zdania, których 0drzucenie niezaleŜnie od sytuacji, w której to

odrzucenie następuje, wskazuje na gwałcenie właściwego danemu językowi

przyporządkowania znaczeń; 2) dedukcyjne dyrektywy

znaczeniowe, podające pary zdań tego rodzaju, Ŝe uznawszy pierwsze zdanie trzeba być gotowym uznać

drugie, jeśli nie ma się gwałcić właściwego językowi przyporządkowania znaczeń;

3) empiryczne dyrektywy znaczeniowe, które pewnym danym doświadczenia przyporządkowują

pewne zdania, które trzeba być gotowym uznać w obliczu tych danych doświadczenia, jeśli nie ma się

gwałcić właściwego językowi przy-porządkowania znaczeń. Dyrektywy znaczeniowe języka uwaŜamy

za charakterystyczne dla tego języka. Jeśli bowiem w języku S, którego zapas słów i wyraŜeń jest ten sam,

co w języku S', obowiązuje dyrektywa znaczeniowa (np. aksjomatyczna) głosząca, Ŝe ten, kto odrzuca

określone zdanie Z gwałci właściwe temu językowi

przyporządkowanie znaczeń, natomiast taka dyrektywa znaczeniowa nie obowiązuje dla języka S', to

przyporządkowania znaczeń, właściwe obu językom, muszą być róŜne. Albowiem to samo

zachowanie się (odrzucenie tego samego zdania 2)gwałci właściwe językowi S przyporządkowanie

znaczeń, nie gwałci jednak

przyporządkowania znaczeń właściwego językowi S'.

Dalej ustaliliśmy następującą terminologię. Mówimy, Ŝe dwa wyraŜenia są bezpośrednio znaczeniowo

związane, gdy bądź 1) oba występują w jednymi tym samym zdaniu dyktowanym przez jakąś

aksjomatyczną dyrektywę znaczeniową, bądź 2) oba są zawarte w jednej i tej samej parze zdań

wymienionych przez jakąś dedukcyjną dyrektywę znaczeniową, bądź 3) oba wchodzą w skład jednego i

tego samego zdania przyporządkowanego pewnej danej doświadczenia przez jakąś empiryczną

dyrektywę znaczeniową. Język nazywamy spójnym, jeśli nie moŜna jego zapasu wyraŜeń rozłoŜyć na

dwie niepuste klasy tak, Ŝeby Ŝadne z wyraŜeń pierwszej klasy nie było bezpośrednio znaczeniowo

związane z jakimś wyraŜeniem drugiej klasy. Następnie odróŜniliśmy języki otwarte i zamknięte.

Nazywamy język otwartym, jeśli istnieje inny język, zawierający wszystkie wyraŜenia pierwszego i

nadający im to samo znaczenie, które mają w pierwszym, w którym jednakŜe występują takŜe wyraŜenia,

nie występujące w pierwszym języku ani co do postaci swej, ani co do znaczenia, przy czym z wyraŜeń

tych co najmniej jedno jest bezpośrednio znaczeniowo związane z jakimś wyraŜeniem występującym

takŜe w pierwszym języku. Język, który nie jest otwarty, nazywa się językiem zamkniętym.

Do języka otwartego moŜna dołączyć nowe wyraŜenia, nie będące synonimem Ŝadnego juŜ

znajdującego się w tym języku wyraŜenia, i związać je bezpośrednio znaczeniowo z jakimś takim

wyraŜeniem, przy czym znaczenie wyraŜeń juŜ w języku się

znajdujących nie ulegnie zmianie. Natomiast języki zamknięte stają! się niespójnymi, jeśli dołączyć do

nich nowe wyraŜenie nie będące synonimem wyraŜenia juŜ w języku się znajdującego. W dalszym

ciągu wywodziliśmy, Ŝe jeśli zarówno S, jak i S' są językami zamkniętymi i spójnymi, i jeśli pewne

określone wyraŜenie jednego języka znajduje, swój przekład w drugim, wtedy oba języki są wzajemnie

przekładalne, tzn. kaŜde, wyraŜenie jednego języka znajduje swój przekład w drugim. Klasę wszystkich

znaczeń przynaleŜnych wyraŜeniom naleŜącym do pewnego zamkniętego i spójnego języka nazywamy

aparaturą pojęciową. Dwie aparatury pojęciowe są więc albo identyczne, albo teŜ nie mają wspólnych

elementów. Twierdzimy, Ŝe kaŜde znaczenie jest elementem jakiejś aparatury pojęciowej.

W końcu porównaliśmy to pojęcie języka, którym zajmowaliśmy się w naszej rozprawie, z tym, które

zwykle ma się na oku, gdy się mówi o języku niemieckim, angielskim, polskim itd. Okazało się, Ŝe to, co

się nazywa np. językiem niemieckim, zgodnie z naszym ujmowaniem pojęcia "języka" nie jest jednym

językiem, lecz obejmuje wiele języków (w naszym rozumieniu), przy czym języki te róŜnią się co

najmniej pod względem właściwego im przyporządkowania znaczeń. Albowiem gdy dwie osoby

posługują się tymi samymi wyrazami języka niemieckiego, lecz obie łączą z nimi znaczenie nieco, ale nie

bardzo odmienne, będzie się mówiło, Ŝe obie osoby mówią tym samym językiem (w zwyczajnym

rozumieniu tego słowa). Według naszego rozumienia słowa "język" osoby te nie mówią tym samym

językiem, gdyŜ do tego trzeba by koniecznie, aby obie osoby łączyły z tymi samymi wyrazami języka

dokładnie to samo znaczenie.

Ŝ 2. Hipotezy, teorie i sprawozdania z faktów

Z tego, co wyŜej powiedziano, wynika, Ŝe moŜna bardzo łatwo przejść od jednego języka do drugiego

(w naszym rozumieniu), nie opuszczając gruntu danego tzw. "języka" (w rozumieniu potocznym). W tym

wypadku ulega zmianie znaczenie, które łączy się ze słowami, przy czym często zmiany tej nie jesteśmy

świadomi. Zdarza się to w Ŝyciu codziennym, a jeszcze częściej w naukach w toku ich rozwoju.

Objaśnimy teraz, przynajmniej na jednym przykładzie, to przejście od jednego języka do innego, tak jak

się ono dokonuje w naukach. Jako kryterium wskazujące na to, Ŝe zaszła zmiana języka, mimo Ŝe wyrazy

Nie zostały zmienione, moŜe słuŜyć - zgodnie z duchem naszych wywodów -zmiana dyrektyw

znaczeniowych. Jeśli potrafimy np. wskazać zdanie, którego odrzucenie zrazu nie byłoby wykroczeniem

przeciw właściwemu językowi przyporządkowaniu znaczeń, później jednak musiałoby być uwaŜane za

takie wykroczenie, będzie to dowodziło, Ŝe zaczęła obowiązywać w języku aksjomatyczna dyrektywa

znaczeniowa, która dawniej w nim nie obowiązywała. W wyjaśnieniu niech posłuŜy następujący przykład.

W czasach przed Newtonem zdanie "ciało, na które działa siła nie zrównowaŜona przez inną siłę,

zmienia swoją prędkość" było juŜ prawdopodobnie uznawane. Opierało się ono jednakŜe wyłącznie na

indukcji. Wyraz "siła" rozumiano antropomorficznie i znajdowano szczególne przypadki stanowiące

podstawę dla tego uogólnienia. Zdanie to było jednak, jak kaŜde zdanie oparte jedynie na indukcji, tylko

dosyć mocnym przypuszczeniem. Gdyby ktoś zamiast uznać to zdanie, odrzucił je, to w tym stadium

języka nie świadczyłoby to o gwałceniu właściwego językowi przyporządkowania znaczeń. Gdyby tylko

znaleziona została "instantia contraria", zdanie zostałoby odrzucone bez wahania. Dzisiaj jednak Ŝaden

fizyk - o ile mogę sądzić - nie odrzuciłby tego zdania i o kaŜdym człowieku nie uznającym tego zdania

powie się, Ŝe przez wyraz "siła" nie rozumie tego, co język fizyki rozumieć nakazuje.

Opisany przypadek świadczy o tym, Ŝe język, choć nie zmienił swego brzmienia, zmienił się jednak

co do właściwego mu przyporządkowania znaczeń. Zrazu odrzucenie przytoczonego zdania zawsze

jeszcze było moŜliwe, nie ujrzano by w tym odrzuceniu gwałcenia języka. Nie było więc aksjomatycznej

dyrektywy

znaczeniowej, w myśl której naleŜałoby to zdanie uznać. W drugim stadium języka sytuacja pod tym

względem zupełnie się zmieniła. Znaczenie wyrazów uŜytych w tym zdaniu jest teraz tego rodzaju, Ŝe

domaga się bezwzględnie uznania tego zdania. UŜywając naszej terminologii, moŜemy tę zmianę języka

opisać mówiąc, Ŝe w późniejszym stadium języka zaczyna obowiązywać aksjomatyczna dyrektywa

znaczeniowa, do której zakresu to zdanie naleŜy, a która w języku wcześniejszego stadium nie

obowiązywała. MoŜna by na wielu przykładach śledzić ten proces, polegający na tym, Ŝe podnosi się do

poziomu aksjomatów zdania, które zrazu uchodziły za indukcyjne uogólnienia. Proces ten świadczy

jednak o tym, Ŝe nastąpiła zmiana właściwego językowi przyporządkowania znaczeń, a więc i zmiana

języka. MoŜe byłoby dobrze nazywać zasadami takie zdania, które we wcześniejszym stadium zostały

przyjęte tylko jako indukcyjne uogólnienia z gotowością uchylenia się w danym razie od ich uznania i

później przez zmianę języka zostały tezami aksjomatycznie przyjętymi, a termin "hipoteza" rezerwować

dla indukcyjnych uogólnień, których odrzucenie nie jest zakazane przez dyrektywy znaczeniowe języka

(tzn. których odrzucenie nie jest gwałceniem znaczenia)<2>. Sądzę, Ŝe wiele twierdzeń geometrii

euklidesowej (pojmowanej jako gałąź fizyki, a nie jako dyscyplina matematyczna), które dziś uchodzą za

oczywiste, było kiedyś takŜe tylko bardzo prawdopodobnymi przypuszczeniami indukcyjnymi, Ŝe jednak

później dokonała się zmiana języka, polegająca na powstaniu nowych aksjomatycznych dyrektyw

znaczeniowych, domagających się gotowości do bezwarunkowego uznania tych twierdzeń

geometrycznych i czyniących je

aksjomatami.

Pomiędzy zdaniami, uznanymi na gruncie określonego języka, moŜe dojść do sprzeczności. Jeśli

sprzeczność zaistnieje pomiędzy zdaniem, którego uznania domaga się dyrektywa znaczeniowa (a więc

którego odrzucenia ta reguła zakazuje), a zdaniem, które zostało uznane, choć Ŝadna dyrektywa

znaczeniowa tego nie Ŝądała, moŜna sprzeczność łatwo usunąć nie opuszczając gruntu owego języka.

Wystarczy bowiem zaniechać uznania zdania nie podyktowanego przez dyrektywy znaczeniowe. Z tym

przypadkiem mamy do czynienia, ilekroć indukcyjna hipoteza jeszcze nie podniesiona do godności

zasady znajdzie się w sprzeczności ze zdaniami uzyskanymi według empirycznych i dedukcyjnych

dyrektyw znaczeniowych. AŜeby usunąć sprzeczność, rezygnujemy po prostu z hipotezy. Inaczej jest,

gdy dochodzi do konfliktu pomiędzy dwoma zdaniami, które oba są podyktowane przez dyrektywy

znaczeniowe. Wtedy nie moŜna pozbyć się konfliktu inaczej, jak tylko w ten sposób, Ŝe opuszcza się

teren języka, którego dyrektywy znaczeniowe domagają się uznania dwóch sprzecznych zdań.

Z takim przypadkiem moŜemy mieć do czynienia, gdy zdanie przyjęte jako zasada i zdanie

podyktowane przez empiryczne dyrektywy znaczeniowe oraz dane doświadczenia prowadzą na

dedukcyjnej drodze do sprzeczności. Chcąc uwolnić się od tej sprzeczności trzeba opuścić język, na

gruncie którego konflikt powstał, i przejść do innego języka. Przejście to nie moŜe jednak doprowadzić

nas do języka dającego się przełoŜyć na pierwotny język, gdyŜ jeśli dyrektywy znaczeniowe pierwotnego

języka łącznie z danymi doświadczenia dały sprzeczność, to takŜe dyrektywy znaczeniowe kaŜdego

języka dającego się przełoŜyć na tamten muszą na podstawie tych samych danych doświadczenia

prowadzić do sprzeczności, która, co najwyŜej, moŜe się ujawnić w inaczej brzmiących zdaniach. Jeśli

chcemy uniknąć takiej sprzeczności, narzuconej nam przez dyrektywy znaczeniowe języka i np. dane

wraŜeniowe, musimy uciec się do języka nie dającego się przełoŜyć na pierwszy język, czyli musimy

opuścić aparaturę pojęciową właściwą dla pierwszego języka i uciec się do innej aparatury pojęciowej.

Przy tym moŜe być zachowane brzmienie językowe jednego ze sprzecznych w pierwszym języku zdań, a

nawet oba zdania co do brzmienia mogą się znaleźć jako uznane w nowym języku. Oba jednak tracą

znaczenia, jakie miały w pierwszym języku. PoniewaŜ znaczenie zdania nazwaliśmy sądem, więc przy

przejściu od jednej aparatury pojęciowej do drugiej nie

zachowujemy ani empirycznego sądu, ani teŜ sądu wyraŜonego w zdaniu-zasadzie pierwszego

języka<3>.

Ŝ 3. Skrajny konwencjonalizm

Dochodzimy tym samym do głównej tezy tej rozprawy. Dane doświadczenia nie narzucają nam w

sposób absolutny Ŝadnego artykułowanego sądu. Owszem, dane doświadczenia zmuszają nas do uznania

pewnych sądów, gdy stajemy na gruncie danej aparatury pojęciowej, jeśli jednak zmienimy tę aparaturę

pojęciową, moŜemy mimo obecności tych samych danych doświadczenia powstrzymać się od uznania

tych sądów.

To sformułowanie naszej tezy było obrazowe i zapewne nie zadowoli kogoś domagającego się

pedantycznie ścisłych

sformułowań. Kto nie jest w dostatecznym stopniu pedantem, niech pominie tekst złoŜony petitem (w

niniejszej wersji tekst w nawiasie kwadratowym M.C).

[MoŜna by zasadnie pytać: co to znaczy, gdy mówimy, Ŝe "doświadczenie nie zmusza nas do wydania

pewnego sądu"? Co tu rozumiemy pod "przymusem"? JeŜ1i ma to być przymus przyczynowy, to

wypowiedziane wyŜej twierdzenie w swej części negatywnej wydaje się po prostu trywialne. Natomiast

w części pozytywnej, w której mówimy, Ŝe doświadczenie zmusza nas do uznania sądów, gdy stajemy na

gruncie jakiejś aparatury pojęciowej, wydaje się fałszywe. Jest bowiem jasną rzeczą, Ŝe przy przeŜywaniu

danej doświadczenia, choćby nawet bardzo mocno narzucającej się naszej uwadze (np. przy rwaniu zęba),

nie jesteśmy zmuszeni do

wydawania sądów artykułowanych, tzn. sądów wyraŜalnych adekwatnie w słowach, i to nawet wtedy nie

jesteśmy do tego zmuszeni, gdy jesteśmy nastawieni na daną aparaturę pojęciową.

Takie pojmowanie naszej tezy stanowczo odrzucamy. Jeśliśmy mówili w niej obrazowo o przymusie,

nie mieliśmy na myśli jakiegoś przymusu przyczynowego. Ten sposób mówienia o przymusie

wybraliśmy tylko dlatego, Ŝeby zbyt cięŜki styl rozprawy stał się strawniejszy. Mówiąc o przymusie

myśleliśmy o związku hipotetycznym.

Skomentujmy to, co mamy na myśli, w sposób niezupełnie jeszcze pedantyczny, jednak juŜ nieco

ściślej: gdy mówimy: "dane doświadczenia E zmuszają nas, jeśli staniemy na gruncie

aparatury pojęciowej B, do uznania sądu U", to ma to taki sens: "w aparaturze pojęciowej B moŜna

spotkać takie pytanie

rozstrzygnięcia (tzn. pytanie "czy tak, czy nie"), Ŝe odpowiedź na nie w obecności danych doświadczenia

E moŜe polegać tylko na dodatniej asercji sądu U, gdyŜ inaczej nie byłaby odpowiedzią na to pytanie".

Zwrot "dane wraŜeniowe E zmuszają nas bezwzględnie (a więc bez względu na aparaturę pojęciową)

do uznania sądu U" znaczy natomiast: "w kaŜdej aparaturze pojęciowej istnieje takie pytanie

rozstrzygnięcia, na które w obecności danych

doświadczenia E moŜna odpowiedzieć tylko przez dodatnią asercję sądu U". To sformułowanie moŜna

jeszcze uprościć zwaŜywszy, Ŝe pytanie rozstrzygnięcia to tyle, co pytanie, które dopuszcza tylko dwie

odpowiedzi, z których jedna polega na dodatniej, druga na ujemnej asercji jednego i tego samego sądu (

zamiast "pytanie rozstrzygnięcia" mówimy dlatego teŜ często: "pytanie stawiające sąd jako problem").

Takim pytaniem rozstrzygnięcia jest np. pytanie wyraŜone w zdaniu pytajnym: "czy Europa jest

kontynentem?". Gdy mówiliśmy, Ŝe istnieje pytanie

rozstrzygnięcia w aparaturze pojęciowej, znaczyło to, Ŝe sąd, do którego to pytanie się odnosi, istnieje w

tej aparaturze pojęciowej. Rozwiązuje się zatem jakiś problem rozstrzygnięcia zawsze i tylko wtedy, gdy

wydaje się jakiś sąd z dodatnią lub z ujemną asercją. W myśl powyŜszego moŜemy poprzednie

wyjaśnienia w następujący sposób uprościć: "dane doświadczenia E zmuszają kogoś stojącego na gruncie

aparatury pojęciowej B do wydania sądu U z dodatnią asercją" znaczy: " w aparaturze pojęciowej B

istnieje taki sąd X, Ŝe jeśli ktoś w obecności danych E wydaje sąd X z dodatnią albo ujemną asercją,

wydaje tym samym sąd U z dodatnią asercją". Jeśli pominiemy w naszym sformułowaniu, operującym

pojęciem przymusu, relatywizację do aparatury pojęciowej, jeśli więc powiemy: "dane doświadczenia E

zmuszają nas (niezaleŜnie od aparatury pojęciowej) do wydania sądu U z dodatnią asercją", będzie to

znaczyło: "w kaŜdej aparaturze pojęciowej istnieje taki sąd x, Ŝe jeśli ktoś w obecności danych E wydaje

sąd x z dodatnią albo ujemną asercją, wydaje tym samym sąd U z dodatnią asercją".

Skrajny konwencjonalizm przyznaje, Ŝe dane doświadczenia ,,zmuszają" do wydawania pewnych

sądów, jednakŜe tylko

relatywnie do pewnej aparatury pojęciowej. Przeczy jednak temu, Ŝe dane doświadczenia zmuszają nas

do jakiegokolwiek sądu niezaleŜnie od aparatury pojęciowej, na której gruncie stoimy. Znaczenie obu

twierdzeń po powyŜszych wywodach jest teraz jasne. Po tych wyjaśnieniach wydaje się jednak, Ŝe

pozytywna teza skrajnego konwencjonalizmu wymaga jeszcze dowodu. Twierdzi się w niej: dla pewnych

danych doświadczenia E istnieje taki sąd U i taka aparatura pojęciowa B, Ŝe w tej aparaturze pojęciowej

znajduje się tego rodzaju sąd X, Ŝe o ile ktoś w obecności danych E wydaje sąd X z dodatnią albo ujemną

asercją, tym samym wydaje sąd U z dodatnią asercją. Przyjmijmy, Ŝe istnieje aparatura pojęciowa B

właściwa dla takiego języka S, dla którego obowiązuje empiryczna dyrektywa znaczeniowa, w myśl

której ten tylko nie gwałci właściwego S przyporządkowania znaczeń, kto jest gotów uznać zdanie Z w

obecności danych wraŜeniowych E (a więc co najmniej nie odrzuca zdania Z w ich obecności). Niech U

będzie znaczeniem zdania Z w języku S. ZałoŜywszy to

twierdzimy dalej, Ŝe dane doświadczenia E zmuszają kaŜdego stojącego na gruncie aparatury pojęciowej

B do uznania sądu U. Znaczy to, Ŝe w B istnieje taki sąd X, iŜ dodatnia albo ujemna asercja X w

obecności E, to tyle, co dodatnia asercja U. Mianowicie: samo U jest takim sądem X. Po pierwsze

bowiem, U naleŜy do aparatury pojęciowej B. Trzeba jednak pokazać, Ŝe po drugie, jeśli ktoś wydaje w

obecności E sąd U z dodatnią albo ujemną asercją, to wydaje sąd U z dodatnią asercją. Sąd wydany w

obecności E z ujemną asercją nie mógłby bowiem być asercją U tzn. nie mógłby mieć U jako treści.

Gdyby ktoś wydał ujemny sąd o treści U, musiałby to uczynić w ten sposób, Ŝe odrzuciłby zdanie W,

którego znaczenie w języku S' byłoby utworzone przez U (mamy tu na myśli tylko werbalne procesy

sądzenia) bez gwałcenia właściwego S' przyporządkowania znaczeń. Jeśli jednak zdanie W ma w języku

S' znaczenie U, to jest ono przekładem Z z języka S na język S'. ZałoŜyliśmy, Ŝe kto odrzuca zdanie Z w

obecności E, gwałci tym samym nadane znaczenia w S. Nie moŜna więc ani odrzucić zdania Z w

obecności E, ani teŜ odrzucić przekładu Z z języka S na język S' bez gwałcenia przez to właściwego

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: