Zaburzenia dojrzewania i różnicowania się tkanek - o zaburzeniach takich mówimy, gdy w tkankach pojawiają się komórki o odmiennych właściwościach morfologicznych lub czynnościowych
Nowotwór zależy od procesów patologicznych i czynników środowiskowych. Jeśli procesy te trwają długo i następują po sobie, to może nastąpić rozwój nowotworu. Okres latencji może być różnie długi.
RAK = nowotwór wywodzący się z komórek nabłonkowych
Naturalna historia nowotworu:
1. tkanka normalna
2. stan przedrakowy
3. rak in situ - nienaciekający
4. rak - carcinoma
1. Zmiany w kariotypie
2. Populacja komórek euploidlanych
3. Populacja komórek aneuploidlanych
1. Inicjacja
2. Promocja
3. Progresja:
1. Inwazja - naciekanie podścieliska
2. Przerzuty
Nieprawidłowe różnicowanie prowadzi do zmian patologicznych, stanów przedrakowych i nowotworzenia.
RÓŻNICOWANIE (differentiatio) - uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do przekształcenie się jedynie w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki (np. nabłonek wielowarstwowy, płaski, nierogowaciejący w jamie ustnej).
Różnicowanie jest wynikiem różnej informacji genetycznej zawartej w genomie.
Określone typy komórek mają zdeterminowaną liczbę podziałów (np. neurony - brak, krwinki - co kilka godzin)
DOJRZEWANIE (maturatio) - przyjmowanie przez komórki cech morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki (np. zdolność do wytwarzania śluzu) - dzięki wykształceniu systemów enzymatycznych, syntetyzujących i wydzielniczych.
KOMÓRKI NOWOTWOROWE - utraciły zdolność do samokontroli nad procesami różnicowania, dojrzewania i wzrostu.
Proliferacja komórek jest równoważona ich śmiercią. Czasami równowaga ta jest zakłócona - komórki znajdujące się w fazie spoczynkowej (G0) zaczynają się dzielić w sposób niekontrolowany, co prowadzi do nowotworzenia.
Prawie wszystkie komórki zróżnicowane mogą stać się komórkami nowotworowymi.
Nowotwory:
1. całkowicie niezróżnicowane = ANAPLASTYCZNE - nie można określić z jakiej tkanki się wywodzą
2. niedojrzałe i niezróżnicowane = CA INDIFFERENTIATUM
3. dojrzałe i zróżnicowane
Komórki niezróżnicowane - morfologicznie podobne, ale zróżnicowane czynnościowo
Komórki zróżnicowane - morfologicznie wielopostaciowe, czynnościowo ograniczone
Zaburzenia różnicowania
1. Metaplazja
2. Anaplazja
3. Kataplazja
4. Dysplazja
5. Atypia
6. Dysembrioplazja
7. Prozoplazja
8. Heteroplazja
METAPLAZJA - przekształcenie się tkanki w pełni dojrzałej i zróżnicowanej w inną, również w pełni dojrzałą i zróżnicowaną, ale odmienną morfologicznie i czynnościowo. Warunek powstania metaplazji: utrata nabytej dojrzałości i odróżnicowanie
Metaplazja nabłonkowa - musi pozostać warstwa podstawna
1. Płaskonabłonkowa
1. w drogach oddechowych: nabł. wielorzędowy walcowaty migawkowy -> płaski
2. przewody trzustkowe i pęcherzyk żółciowy: nabł. walcowaty -> nabł. płaski
3. pęcherz moczowy: nabł. przejściowy -> nabł. płaski
Przyczyny:
1. Ogólnoustrojowa
1. niedobór witaminy A
2. mukowiscydoza
2. Miejscowa
1. przewlekłe zapalenie
2. nadmiar hormonów (np. estrogenów)
3. inne np. kamica żółciowa
1. Gruczołowa - metaplazja nabłonka gruczołowego:
1. nabł. przejściowy pęcherza moczowego -> nabł. gruczołowy z komórkami kubkowymi
2. żołądek -> bł. śluzowa jelita cienkiego
3. przewlekłe zapalenie w ch. Crohna - metaplazja krypt jelitowych w gruczoły typu odźwiernikowego/dwunastnicze
2. Apokrynowa - np. w sutku: kom. nabłonkowe gruczołowe -> kom. kwasochłonne apokrynowe
3. Adaptacyjna - tzw. przełyk Barreta - nabł. gruczołowy żołądka w przełyku
Metaplazja tk. łącznej - zwykle OSTEO- lub CHONDROBLASTYCZNA, np.:
· blizny
· miażdżyca tętnic
· nowotwory
· kostniejące zap. mięśni (myossitis ossificans traumatica) - u osób jeżdżących konno
· kostniejące zap. mięśni postępujące (myossitis ossificans progressiva = ch. Muenchmayera) - uwarunkowane czynnikami genetycznymi
· wole koloidowe tarczycy
· w migdałkach podniebiennych
· kostnienie chrząstek krtani i tchawicy
Przykłady metaplazji w macicy:
1. Pośrednia (indirecta)
nabł. walcowaty szyjki macicy -> nabł. płaski
1. Bezpośrednia (directa)
w endometrium przy hiperestrogenizmie
1. Nowotwory trzonu macicy
1. Carcinoma cum metaplasia plana/squamosa
2. Carcinoma mixtum vel adenosquamosum - cechy anaplazji, utrata gruczołowego nabłonka płaskiego (metaplazja w kierunku komórek nowotworowych), gorsze rokowania, ok 15% raków endometrium
Przykłady metaplazji w jajniku - mezodermalny nabłonek pokrywający jajnik ma duże zdolności do metaplazji:
1. Rak surowiczy (-> nabł. jajowodu) - najczęstszy złośliwy nowotwór jajnika (70%)
2. Rak śluzowy (-> nabł. szyjki macicy lub jelitowy)
3. Rak endometrioidalny (-> nabł. endometrium)
Metaplazja jelitowa w żołądku:
· w przewlekłych zapaleniach
PSEUDOMETAPLAZJA - zmiana kształtu pod wpływem gromadzącego się koloidu
KATAPLAZJA - budowa niezmieniona + niezdolność komórek do wykonywania czynności (np. fibroblasty nowotworowe - niezdolne do syntezy kolagenu i proteoglikanów) - cała energia zużyta jest na rozrost.
PROZOPLAZJA - przekroczenie przez tkanek zakresu różnicowania, np. LEUKOPLAKIA (rogowacenie białe - stan przedrakowy) - rogowacenie nabł. nierogowaciejącego
Z medycznego punktu widzenia mówimy o LEUKOPLAKII.
Zaburzenie rogowacenia:
1. NADMIERNE ROGOWACENIE (HYPERKERATOSIS)
1. NAGNIOTEK (CLAVUS) = ODCISK - na powierzchni i w obrębie skóry (w formie klina)
2. MODZEL (THYLOMA) - kopułowate zgrubienie naskórka
3. RÓG SKÓRNY (CORNU CUTANEUM) - stożkowaty kształt
4. RYBIA ŁUSKA (ICHTIOSIS)
5. ROGOWACENIE CIEMNE (ACANTOSIS NIGRICA) - u chorych na raka - ciemna skóra, rozrosłe brodawki, gruba warstwa rogowa
Nagniotek i modzel to zmiany ADAPTACYJNE - na ucisk
1. ROGOWACENIE W NIEWŁAŚCIWYM MIEJSCU (KERATINISATIO HETEROTOPICA)
1. ROGOWACENIE BIAŁE (LEUKOPLAKIA) - dotyczy nabłonka nierogowaciejącego (jama ustna, krtań, przełyk, pochwa), może mieć charakter zmian przednowotworowych, główna przyczyna: przewlekłe drażnienie
2. ZESKÓRNIENIE KRTANI (PACHYDERMIA LARYNGIS) - stan przedrakowy
1. WADLIWE ROGOWACENIE (PARAKERATOSIS)
§ niecałkowite (zachowanie jąder komórkowych), np. ŁUSZCZYCA
1. ROGOWACENIE POJEDYNCZYCH KOMÓREK warstwy kolczystej naskórka (DYSKERATOSIS)
HETEROPLAZJA - nieprawidłowe od początku różnicowanie narządu, np. bł. śluzowa żołądka w uchyłku Meckela
DYSPLAZJA - odbiegający od normy, ale nienowotworowy rozrost cechujący się zaburzeniem struktury komórek i ich układu w tkance. Różnicowanie poszczególnych komórek jest opóźnione i spaczone.
1. D. KOMÓRKOWA
2. D. NABŁONKOWA
3. D. NARZĄDOWA
D. komórkowa
· oceniana w badaniu cytologicznym
· zmiany struktury komórki - DYSKARIOZY = ATYPIE:
o MACROCYTOSIS - powiększenie komórki z zachowanym stosunkiem jądra do cytoplazmy
o HETEROCYTOSIS - nieprawidłowy kształt komórki
o VACUOLISATIO - powstanie wodniczek wokół jądra
o POLYNUCLEOSIS - 2 lub więcej jąder
o MACRONUCLEOSIS - powiększone jądro - cecha przemawiająca za młodym charakterem komórek
o HYPERCHROMATOSIS - nadbarwliwość jądra - ilości DNA - poważne zaburzenie struktury jądra
o HYPERNUCLEOSIS = MACRONUCLEOSIS + HYPERCHROMATOSIS
o NETERONUCLEOSIS - nieregularny kształt i nadbarwliwość jądra
o powiększenie jąderka lub większa liczba jąderek
o nieprawidłowe figury podziału
o gromadzenie się chromatyny pod postacią grudek lub pod błoną jądrową - marginacja
o kanibalizm - wchłanianie jednych komórek przez drugie
o ANIZOCYTOZA - w całym utkaniu niejednolitość obrazu komórek
· zaburzenia w budowie jadra zawsze świadczą o poważnym procesie, który może prowadzić do raka
· mogą być nowotwory złośliwe BEZ cech atypii:
o rak jasnokomórkowy nerki
· mogą być nowotwory niezłośliwe z komórkami atypowymi:
o mięśniak macicy
o gruczolaki ukł. nerwowego
D. NABŁONKOWA
· w obrazie mikroskopowym: komórki o różnym stopniu uszkodzenia jądra, różnym stopniu rozrostu
· upośledzone dojrzewanie/różnicowanie
· oceniana w badaniu hist-pat
· uszkodzenie ukł. osiowego komórek - zaburzenie architektury narządu
Ocena stopnia dysplazji:
1. GRADUS MINORIS - liczne kom. o małym nasileniu zmian lub pojedyncze o znacznym
2. GRADUS MEDIOCRIS - warstwowość zachowana, zachwiany rozrost
3. GRADUS MAIOR - poważne zmiany w jądrze komórkowym, kom. ułożone chaotycznie, osie długie nie są równoległe, zaburzona warstwowość, glikogenu w kom. szyjki macicy
NOWOTWORZENIE ŚRÓDNABŁONKOWE (INTRANEOEPITHELIAL NEOPLASIA) - gdy kom. dysplastyczne na całej grubości nabłonka
CIN - cervivacal intraneoepithelial neoplasia
CIN 1o - 1/3 dolna nabłonka, pojedyncze komórki atypowe
CIN 2o - 2/3 grubości nabłonka
CIN 3o - zmiany w całej grubości nabłonka = RAK PRZEDINWAZYJNY SZYJKI MACICY - nowotwór rozwijający się w przestrzeni życiowej nabłonka, bez przekraczania bł. podstawnej tego nabłonka
VIN - vulvar ... - sromu
VaIN - vaginal - pochwy
PIN - prostatic - prostaty
do CIN 3 zaliczamy:
· erytroplazję QUEYERATA (ch. Bowena)
· dysplazję przerostową z atypią
· ch. Pageta
Dysplazja nabłonka wielowarstwowego płaskiego:
· pojawienie się komórek atypowych
· nieprawidłowy układ komórek
...
MMikulicz