Dick_Philip_K._-_Oko_Sybilli.pdf

PHILIP K. DICK

OKO SYBILLI

(Przełożyła Magdalena Gawlik)

SCAN-dal

Jak stworzyć księgę oporu, księgę prawdy w imperium fałszu lub księgę

prawości w imperium wierutnych kłamstw? Jak tego dokonać, stojąc twarzą w twarz z

wrogiem?

Nie w staroświeckim stylu, siedząc w łazience, ale w technologicznym

państwie przyszłości? Czy wolność i suwerenność mają szansę na zaistnienie w

nowych warunkach? To znaczy, czy nowe tyranie stłumią protesty? Czy też nastąpią

nowe reakcje w duchu, jakiego nam nie sposób przewidzieć?

Philip K. Dick w wywiadzie udzielonym w 1974 roku

(z „Only Apparently Real")

WSTĘP

Konwencjonalna mądrość głosi, że istnieją pisarze pisarzy oraz pisarze

czytelników. Ci drudzy to garstka szczęściarzy, ich książki - chyba za sprawą jakichś

feromonów, których ci pierwsi nigdy nie są w stanie do końca spreparować w swoich

laboratoriach - rok po roku goszczą na listach bestsellerów. Mogą oni, choć (na ogół)

nie muszą, zadowolić wybredne gusty krytyków „literackich”, ale i tak nie narzekają

na słabą sprzedaż swoich książek. Pisarze pisarzy otrzymują doskonałe recenzje,

zwłaszcza ze strony zachwyconych kolegów po piórze, ale ich książki nie przyciągają

czytelników, którzy na odległość, na podstawie samej recenzji, wyczują dzieło

pisarza pisarzy. Styl prozatorski jest rzeczą wielce cenioną (prawdziwy pisarz

czytelników wolałby uniknąć oskarżenia o coś równie elitarnego jak „styl”), postacie

posiadają „głębię”, przede wszystkim zaś książka jest „poważna”.

Wielu pisarzy pisarzy aspiruje do sławy i honorariów pisarzy czytelników.

Zdarza się też, że pisarz czytelników pragnie zaszczytów, których nie kupią żadne

pieniądze. Henry James, pisarz pisarzy par excellence , napisał jedną ze swoich

najzabawniejszych historii, „Następny raz”, właśnie o takiej parze twórców o

sprzecznych ze sobą dążeniach, a jego wnioski są całkowicie zgodne z prawdą. Pisarz

„literacki” stara się, jak może, by napisać hit – dzięki czemu zyskuje kolejne laury i

ani za grosz więcej czytelników. Popularny pismak bez wysiłku produkuje Dzieło

Sztuki: krytycy szydzą, a książka i tak sprzedaje się jak nigdy dotąd.

Philip K. Dick był za swoich czasów pisarzem pisarzy i pisarzem czytelników,

a także nie należał do żadnej z tych kategorii. Stworzył odrębną kategorię - pisarza

science fiction pisarzy science fiction. Potwierdzenie tego można znaleźć na

okładkach licznych wydań jego książek, na których koledzy hojnie obdarowywali go

superlatywami. John Brunner nazwał go „najkonsekwentniej olśniewającym pisarzem

science fiction świata”. Norman Spinrad przebija to „najwybitniejszym

amerykańskim pisarzem drugiej połowy dwudziestego wieku”. Ursula Le Guin chrzci

go amerykańskim Borgesem, a na ukoronowanie wszystkiego Harlan Ellsion

obwieszcza, że Dick to „Pirandello” science fiction, „jej Beckett i jej Pinter”. Brian

Aldiss, Michael Bishop, ja – i wielu innych - głosiliśmy równie ekstrawaganckie

peany, lecz wszystkie pochwały w nieznacznym tylko stopniu wpłynęły na sprzedaż

ozdabianych przez nie książek w latach, kiedy owe książki powstawały. Dick zdołał

przetrwać jako pełnoetatowy wolny strzelec jedynie dzięki swej nieprzeciętnej

produktywności. Spójrzcie choćby na objętość „Opowiadań zebranych” i weźcie pod

uwagę fakt, że większość jego czytelników nie uważało go za twórcę krótkich form,

lecz znało go głównie jako twórcę powieści.

Według mnie warto podkreślić, że wszystkie pochwały spływały na Dicka ze

strony innych pisarzy science fiction, a nie Literackich Autorytetów, ponieważ nie

zaliczał się do kręgu pisarzy spoza gatunku. Nie chwali się go za wybitny styl bądź za

głębię psychologiczną postaci. Proza Dicka rzadko kiedy bywa błyskotliwa, często

wręcz wydaje się wprost nieporadna. Bohaterowie, nawet ci z najlepszych

opowiadań, mają „głębię" sitcomu z lat pięćdziesiątych. (Chcąc ująć to

sympatyczniej, można powiedzieć, że pisarz składał hołd amerykańskiej commedia

dell'arte ). Nawet opowiadania, które wryły się w pamięć jako odstępstwa od tej

reguły, po głębszej analizie wydają się bliższe Bradbury'emu i van Vogtowi niż

Borgesowi i Pinterowi. Dick zadowala się narracją równie prostą - nawet prostacką

jak narracja komiksu. Na dowód tego nie trzeba sięgać dalej niż do pierwszego

opowiadania w tym zbiorze, „Mała czarna skrzynka”, pochodzącego z 1963 roku,

kiedy przypadał szczyt jego możliwości twórczych i powstały takie klasyczne

powieści jak „Człowiek z Wysokiego Zamku” i „Marsjański poślizg w czasie”. Poza

tym „Skrzynka” stanowi zalążek innej z jego najlepszych powieści, powstałej kilka

lat później „Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?”.

Skąd więc te pochwały? Każdemu wielbicielowi science fiction odpowiedź

nasuwa się sama: Dick miał wspaniałe pomysły. Fani zniosą nieporadność stylu ze

względu na prawdziwe nowatorstwo autora, tym bardziej jeśli zmorą gatunku jest

nieustanne przetwarzanie starych wątków i motywów. Pomysły Dicka stworzyły

odrębną kategorię na spektrum wyobraźni. Nie dla niego podbój kosmosu. U Dicka

kolonizacja Układu Słonecznego jedynie przyczynia się do powstania nowych i

bardziej przygnębiających przedmieść. Nie dla niego wymyślanie nowego gatunku

Obcych rodem z Halloween. Był zawsze zbyt świadomy maski kryjącej twarz

człowieka, by zawracać sobie głowę wyszukanym maskaradami. Czerpał swoje

pomysły z otaczającego go świata, z sąsiedztwa, z gazet, sklepów i reklam

telewizyjnych. Zebrane w całość, jego powieści i opowiadania tworzą jeden z

najtrafniejszych i najbardziej przejrzystych obrazów kultury amerykańskiej ery

Populuksu i Wietnamu we współczesnej literaturze - nie z powodu bystrego

rejestrowania absurdu tamtych czasów, lecz ze względu na odkrycie metafor

obnażających znaczenie naszego trybu życia. Wyniósł zwyczajność do rangi

niezwykłości. Czegóż więcej możemy żądać od sztuki?

Cóż, odpowiedź jest oczywista: płynności wykonania, oszczędności środków

wyrazu i innych estetycznych ozdobników. Mimo to większość pisarzy science

fiction radziła sobie bez obrusa i kryształowej zastawy dopóty, dopóki mieli na

talerzu soczystą metaforę. Istotnie, warsztatowe niedociągnięcia Dicka stawały się dla

jego kolegów po piórze zaletami, gdyż niejednokrotnie przejmowali od niego piłkę i

dopracowywali szczegóły. „The Lathe of Heaven" Ursuii Le Guin to jedna z

najlepszych powieści Dicka, której nie napisał. Moja „334” na pewno nie byłaby tym

samym bez jego wizji Ponurej Przyszłości. Długo by wyliczać jego świadomych

dłużników, a dłużników nieświadomych -jeszcze dłużej.

Umieszczony na końcu tego tomu komentarz Phila do opowiadania

„Przedludzie" stanowi oczywisty przykład reakcji, jaką mógł wzbudzić u innego

pisarza. W tym wypadku Joanna Russ bez ogródek zasugerowała, że powinno się go

stłuc za opowieść o lęku małego chłopca przed kierowcą „ciężarówki aborcyjnej",

który jak hycel wyłapywał przedludzi (niechciane przez rodziców dzieci poniżej

dwunastu lat) i zabierał je do komór gazowych ośrodków „aborcyjnych”. To

natchniony przykład propagandy (według określenia Phila, „rzecznictwa”), na którą

nie należy odpowiadać chęcią rękoczynów, lecz opowiadaniem o podobnej sile

przesłania, nie unikającym postawienia ciekawej, choć kłopotliwej tezy: Skoro

aborcja, dlaczego nie dzieciobójstwo? Na tle polaryzacji klimatu aktualnej debaty,

poruszenie tej kwestii przez Dicka stanowiło swoisty coup de théâtre , a jednak w

żadnym razie nie postawiło kropki nad „i”. Na podstawie „Przedludzi” nietrudno

byłoby stworzyć powieść, która wcale nie musiałaby być traktatem antyaborcyjnym.

Opowiadania Dicka często rozrastały się w powieści z chwilą, gdy weryfikował

pierwotną koncepcję, powodem zaś, dla którego stał się pisarzem science fiction

pisarzy science fiction, jest to, że wywierały podobny efekt na jego kolegów.

Czytanie opowiadania Dicka nie przypomina „kontemplacji" dokończonego dzieła

sztuki, lecz raczej angażuje w rozmowę. Cieszę się, że jestem częścią tej ciągłej

debaty.

Thomas M. Disch

październik 1986

(NIE) SZCZĘŚLIWA LOTERIA

Bob Turk toczył właśnie pięćdziesięciogalonowy zbiornik z wodą na swoją

hodowlę ziemniaków, kiedy na odgłos przeraźliwego huku podniósł głowę i na

przymglonym marsjańskim niebie ujrzał statek. W podnieceniu pomachał ręką.

Następnie odczytał napis wymalowany na boku statku i jego radość nieco przygasła.

Wielki, powgniatany kadłub, który właśnie zniżał się w kierunku lotniska był,

statkiem cyrkowym i przyleciał na czwartą planetę w interesach. Napis głosił:

PRZESIĘBIORSTWO ROZRYWKOWE SPADAJĄCA GWIAZDA

PRZEDSTAWIA:

WYBRYKI NATURY, SZTUCZKI MAGICZNE, WYCZYNY

KASKADERSKIE ORAZ KOBIETY!

Ostatnie słowo wymalowano największymi literami.

Lepiej powiadomię radę osady, pomyślał Turk. Porzuciwszy zbiornik z wodą,

potruchtał do dzielnicy handlowej, z trudem wdychając rozrzedzone powietrze

nienaturalnego, kolonizowanego świata. Ostatnia wizyta jarmarku pozbawiła ich

większości plonów - które posłużyły jako forma zapłaty artystom - nie pozostawiając

w zamian nic prócz sterty bezużytecznych gipsowych figurek. To nie może się

powtórzyć. Chociaż...

Czuł w sobie niezaspokojoną potrzebę rozrywki. Dotyczyło to również

pozostałych mieszkańców osady; wszyscy domagali się urozmaicenia. Rzecz jasna

artyści zdawali sobie z tego sprawę, na tym żerowali. Obyśmy tylko nie stracili

głowy, pomyślał Turk. Wymienili nadmiar żywności i włókien, nie to, co jest nam

potrzebne... upodabniając się do gromady dzieci. Lecz życie w kolonii było

monotonne. Wożenie wody, zwalczanie robactwa, łatanie ogrodzeń, wieczne dłubanie

przy na wpół autonomicznej maszynerii rolniczej, która podtrzymywała ich

egzystencję... to nie wystarczało, było pozbawione - kultury. I krzty uroczystego

nastroju.

- Hej! - zawołał Turk, docierając do ziemi Vince'a Guesta. Vince siedział na

swojej jednocylindrowej orce z kluczem maszynowym w dłoni. - Słyszysz ten hałas?

Jarmark! Zaczną się przedstawienia, tak jak w zeszłym roku, pamiętasz?

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: