Antropologia kultury Pokrewieństwo i powinowactwo.doc

Antropologia kultury                            Pokrewieństwo i powinowactwo                                          7 sty 2011

Pokrewieństwo

Pokrewieństwo jest zjawiskiem występującym powszechnie. Świadczy od tym fakt, że do więzi pokrewieństwa, genealogii, urodzenia czy zamieszkania odwołują się, w większym lub szerszym stopniu, wszystkie praktyczne ludy świata, choć prawdą jest, że czynią to na różne sposoby, dla rozmaitych celów oraz z mniejszą lub większą intensywnością. Dzieje się tak dlatego, że wszystkie społeczeństwa muszą się reprodukować. Jednym z rozwiązań domostwa, w których miało miejsce wiele działaś: współpraca, jedzenie, socjalizacja i aktywność płciowa.

W pokrewieństwa pierwotnych jest podstawowym czynnikiem organizowania się jednostek w grupy, jest wyznacznikiem ich ról i pozycji społecznych. Pełni wiele funkcji: jest podstawową jednostką produkcji, systemu politycznego, a nawet praktyk religijnych związanych z kultem bóstw, które często uznaje się za członków grupy krewniaczej.
Idiom pokrewieństwa określa zatem rolę i status osoby w społeczeństwach plemiennych. Inaczej: rola społeczna jednostki wynika z jej miejsca w systemie pokrewieństwa. Tradycyjne społeczeństwa oparte są na pokrewieństwie i powinowactwie – zasadą artykulacyjną organizacji społeczeństw jest pokrewieństwo.

W społeczeństwach industrialnych (złożonych) struktury krewniacze osłabione są dominującą rolą gospodarki rynkowej oraz świadczeniami gwarantowanymi przez państwo i jego wyspecjalizowane instytucje. Jednak nawet w tych społeczeństwach rodzina podstawowa nadal pozostaje podstawową instytucją odpowiedzialną za opiekę nad dzieckiem oraz organizacją konsumpcji swych członków.

Pokrewieństwo
Termin ten stosowany w j pol w odniesieniu do pokrewieństwa i powinowactwa
Jest zatem konstruktorem kulturowym, czyli „etnicznym”.

Większość współczesnych studiów nad pokrewieństwem koncentruje się na jego roli w regulowaniu współdziałania elementów struktury społecznej, zwłaszcza w aspekcie normatywnym.

Terminologia pokrewieństwa

Poznanie właściwych dla danych społeczeństw sposobów klasyfikowania członków grupy wymaga poznania stosowanego przez nią nazewnictwa.
Terminologia pokrewieństwa mówi nam o tym, jak ludzie widzą sami siebie, chociaż niekoniecznie jakimi są w rzeczywistości.

Poszczególne systemu terminologiczne różnią się między sobą dlatego, że stosują odmienne kryteria klasyfikowania relacji.
Z punktu widzenia genetycznego każdy z nas może hipotetycznie wyróżnić siedem kategorii krewnych: matkę, ojca, braci, siostry, małżonka/kę, córki, synów
Jeśli uwzględnimy krewnych drugiego stopnia x x x

Liczba terminów używanych w każdym systemie jest stosunkowo niewielka, oscyluje pomiędzy 12 i 60, przeciętnie zaś wynosi ok. 25. Znaczy to, że społeczeństwa dokonują arbitralnych wyborów przy określaniu jakiego rodzaju związek ma znaczenie.

Kryteria tworzenia typologii systemów terminologicznych (badania dowiodły, że istnieją różne sposoby nazywania krewnych w różnych społeczeństwa – klasyfikacyjny [takie same terminy w stosunku do różnych krewnych] i opisowy [różne określenia do różnych krewnych])

1.              Rozróżnianie pokoleń – nie ma systemu, który całkowicie pomijałby to kryterium, choć rzadko występują sytuacje, gdy utożsamia się terminy dla generacji wstępnej i zstępnej (dziadków i wnuków);
2.              Rozróżnianie płci osoby określanej – kryterium uniwersalne (jeśli nie, zamiast ojciec i matka, stosowany byłby jeden termin: rodzic);
3.              Rozróżnienie pokrewieństwa i powinowactwa – niemal powszechne (wyjątek grupy stosujące konsekwentną wymianę małżeńską);
4.              Rozróżnianie linii własnej i bocznych – bez niego następuje terminologiczne utożsamienie rodziców z ich rodzeństwem, własnego rodzeństwa z kuzynami oraz dzieci z ich kuzynami;
5.              Rozróżnianie płci osoby pośredniczącej – bifurkacja – odmienne nazywanie krewnych ze strony matki i ojca, dzieci siostry i brata, córki i syna itp. Obowiązkowe kryterium w systemach unilinearnych (m.in. tradycyjny system polski);
6.              Rozróżnianie względnego wieku – u nas nieznane, częste poza Europą, odrębne terminy dla starszego i młodszego rodzeństwa. ..
7.              Rozróżnianie relacji zależnie od płci EGO – rzadkie, tworzy dwa podstawy dla męż i kobiet, siostra i brat inaczej nazywają rodziców, rodzeństwo, innych krewnych;

8.             

Typy terminologii

Na podstawie kombinacji wyróżnionych typów Murdock wyróżnił sześ typów terminologii pokrewieństwa: hawajski, irokreski, eskimoski, sudański, Crow i Omaha.
Inni badacze zaproponowali później nieco odmienne ujęcia. X x x

Hawajski – krewni tej samej płci i z tego pokolecia nazywani są w ten sam sposób;
Irokeski –
Eskimoski – podkreśla role rodziny nuklearnej poprzez wyróżnienie Ma, Oj, Br, Si i jednoczesne nieodróżnianie męskich kuzynów;
sudański -
Crow – związany z pochodzeniem matrylinearnych, SiBr i CóSiBr określane są tym samym terminem, podobne Ma i SiMa oraz Oj i BrOj.
Omaha

Pochodzenie i grupy pochodzeniowe

Pokrewieństwo, rozumiane jako społecznie uznawane związki genealogiczne, których zasięg pokrywa się z terminologią pokrewieństwa (a szerzej, obejmujące także powinowactwo), może być zarówno uni-, jak i bilateralne.

Pokrewieńtwo bilateralne –związki wywodzone za pośrednictwem kobiet i mężczyzn są równoważne

Unliteralne xxx

Pochodzenie
Pochodzenie to zasada wywodzenia unili pokrewieństwa od połącznie uznawanego przodka, zakłada isnienie grupy pochodzeniowej oraz wielopokoleniowej wspólnoty potomków tego samego przodka.
W ten sposób pokrewieństwo staje się zasadą rekrutacji do danej grupy (in-out)

Grupy Pochodzeniowe

Stosowane zasady pochodzeniowej jest podstawą wyróżniania unilinearnych grup pochodzeniowych, tj. grup krewniaczych wspólnego pochodzenia od jednego przodka, mający charakter korporacyjny (skupione co najmniej wokół wartości symbolicznych), których członkowie mają wzajemne zobowiązania o odrębną od członków innych

Istnieją dwa typy unilinearnych grupy pochodzeniowej:

Patrylinerane (agnatyczne) – wywodzące pochodzenie od przodka poprzez osoby płci męskiej – w linii męskiej

Matrylinearne – oparte na związku pokrewieństwa przez matkę, wywodzone od przodka przez osoby płci żeńskiej.

Lineaże i rody
 

Lineaże – grupy pochodzeniowe, w której pochodzenie od wspólnego, rzeczywistego przodka można udowodnić genealogicznie (odległość trzech generacji)

Rody – (bryt. Klan lub amer. Sib) – grupy pochodzeniowe, w których pochodzenie od wspólnego przodka nie musi podlegać dowodowi genealogicznemu, podobnie jak związki pomiędzy poszczególnymi członkami rodu.

Rodzina

Rodzina nuklearna (podstawowa) – wydaje się najbardziej popularna, ale nie jest uniwersalna i jednolita (rodzice + dzieci). W niektórych społeczeństwach jednostka może być członkiem więcej niż jednej rodziny podstawowej (poliandria i poligynia). Najarowie z Indii – szokujący dla Europejczyków przykład odmiennego rozumienia rodziny podstawowej.
 

Rodzina poszerzona – wspólne zamieszkiwanie dwóch lub więcej pokoleń.

Typy małżeństw

Manogamia – powszechna w Europie i uważana za typową, kobieta + mężczyzna;
Poligynia – „wielożeństwo” – poprzez mariaż z bogatymi kobietami poprawiają swoją pozycję;
Poliandria – „wielomęstwo” – stosunkowo rzadka, cztery znane przypadki to: niektórzy Tybetańczycy, Todowie w Indiach, Syngalezi na Sri Lance, mieszkańcy Markizów na Polinezji. Poliandria braterska – jedna kobieta i mężowie bracia;
Małżeństwo grupowe – dwie lub więcej żony i dwóch lub więcej mężów, bardzo rzadkie;
 

Zasady zawierania małżeństw

Zakaz kazirodztwa. Tłumaczy się go na kilka sposobów:
1.              Brak zainteresowania seksem u ludzi, którzy żyją długo razem
2.              Zgubne skutki „parzenia się” genów, choć być może ewolucyjne zwyciężyły grupy stosujące kazirodztwo;
3.              Wg. Levi – Straussa, istota zakazu kazirodztwa polega na zadzierzgnięciu wymiany i nawiązaniu współpracy pomiędzy grupami.

Znane są społeczeństwa łamiące zakaz kazirodztwa: starożytny Egipt, Peru, Hawaje – dotyczyło tylko rodziny królewskiej.

Endogamia – zasada wymagająca zawierania małżeństwa wewnątrz własnej grupy.
Egzogamia – zasada wymagająca zawierania małżeństwa poza własną grupą.
Sororat – siostra zastępuje zmarłą narzeczoną lub żonę (jeśli nie miała dzieci), grupa dająca żonę realizuje w ten sposób zobowiązanie do udziału w reprodukcji grupy partnerskiej.
Lewirat – wdowa może lub powinna zostać żoną bliskiego krewnego męża (często brata), pozostając w ten sposób w grupie, w której znalazła się w wyniku pierwszego małżeństwa i w której są jej dzieci.

Rezydencja małżeńska

Zasada określająca miejsce zamieszkania pary małżeńskiej względem jej wstępnych krewnych i będąca częścią systemu pokrewieństwa.
patrylokalna, bilokalna, neolokalna

Strategie matrymonialne:
opłata małżeńska
usługi narzeczonego przez ślubem
posag
wymiana darów
małżeństwo przez porwanie lub uprowadzenie

Rozwiązanie małżeństwa:
96% społeczeństw uznaje „rozwody” z powodu zdrady. Bezpłodności, niezdolności do współczucia, impotencji, małżeństwo na próbę.