PSYCHOLOGIA 2.pdf

Regulacyjna Teoria Temperamentu (wg Jana Strelaua)

Temperament - zespþ wzglħdnie staþych wþaĻciwoĻci organizmu, ktre przejawiajĢ

siħ w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny i charakterystyka

czasowa. Cechy te sĢ pierwotnie biologicznie zdeterminowane. Temperament stanowi

jeden z mechanizmw regulacyjnych czynnoĻci (wpþywa na ich przebieg).

CECHY FORMALNE - dotyczĢ sposobu wyraŇania siħ treĻci. KaŇde zachowanie

przebiega w okreĻlony sposb i z tego punktu widzenia zachodzĢ rŇnice

indywidualne. Temperament przejawia siħ we wszystkich rodzajach zachowania, w

ich charakterystyce ENERGETYCZNEJ (wielkoĻę, intensywnoĻę, siþa) i CZASOWEJ

(szybkoĻę, ruchliwoĻę, trwaþoĻę).

CECHY WZGLĦDNIE STAýE:

w porwnaniu z innymi wþaĻciwoĻciami psychicznymi temperament naleŇy do zjawisk

najbardziej staþych;

temperament moŇe siħ zmieniaę wraz z rozwojem osobniczym: zmiany te majĢ

charakter progresywny (okres dojrzewania) lub regresywny (okres starzenia siħ);

temperament moŇe ulec zmianom bħdĢcym wynikiem silnych bĢdŅ dþugotrwaþych

oddziaþywaı Ļrodowiska fizycznego i spoþecznego: zmiany te mogĢ wystĢpię wtedy,

gdy oddziaþywania wywoþujĢ zmiany w mechanizmach fizjologicznych, leŇĢcych u

podstaw temperamentu (np. dþugotrwaþa choroba, urazy, powaŇne zakþcenia w

otoczeniu, sposb odŇywiania, wieloletnie oddziaþywania temperatury na organizm,

warunki zamieszkania czy permanentny haþas).

CECHY PIERWOTNIE BIOLOGICZNIE ZDETERMINOWANE: cechy temperamentalne

sĢ wynikiem ewolucji biologicznej i wystħpujĢ nie tylko u czþowieka, ale i w Ļwiecie

zwierzħcym; jednostka od urodzenia ma wþaĻciwy sobie temperament,

zdeterminowany mechanizmem fizjologicznym, ksztaþtujĢcym siħ w okresie Ňycia

pþodowego, na podþoŇu wyposaŇenia genetycznego.

Podstawowe cechy temperamentalne

CHARAKTERYSTYKA POZIOMU ENERGETYCZNEGO ZACHOWANIA

Wszystkie te cechy, ktre sĢ wyznaczane rŇnicami indywidualnymi w mechanizmach

fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny organizmu, tzn. za

nagromadzenie, jak i rozþadowanie zmagazynowanej energii.

REAKTYWNOĺĘ EMOCJONALNA - tendencja do intensywnego reagowania na bodŅce

wywoþujĢce emocje, wyraŇajĢca siħ w duŇej wraŇliwoĻci i niskiej odpornoĻci

emocjonalnej.

wyprowadza mnie z rwnowagi trzaskanie drzwiami;

niepowodzenia i trudnoĻci zwykle zniechħcajĢ mnie do pracy;

czħsto brakuje mi sþw, jeĻli muszħ powiedzieę coĻ bez przygotowania wobec duŇej

grupy osb;

tracħ pewnoĻę siebie, gdy ktoĻ mnie krytykuje;

bardzo siħ denerwujħ przed egzaminami czy waŇnymi spotkaniami;

bardzo przeŇywam drastyczne sceny filmowe;

draŇniĢ mnie ostre dŅwiħki, np. pisk opon, dzwonki do drzwi;

popeþniam bþħdy, jeĻli pracujħ w duŇym napiħciu;

czħsto zaþamujħ siħ w ciħŇkich chwilach.

AKTYWNOĺĘ - tendencja do podejmowania zachowaı o duŇej wartoĻci stymulacyjnej

lub do zachowaı dostarczajĢcych stymulacji zewnħtrznej (z otoczenia).

staram siħ tak zorganizowaę sobie wakacje, Ňeby mieę duŇo wraŇeı;

czħsto odwiedzam swoich znajomych;

czħsto ryzykujħ dla samej przyjemnoĻci ryzyka;

staram siħ korzystaę z kaŇdej okazji poznania ciekawych osb;

czħsto zmieniam styl pracy, aby uniknĢę znudzenia;

czħsto angaŇujħ siħ w zajħcia wymagajĢce kontaktw z wieloma ludŅmi;

korzystam z kaŇdej okazji do zmiany otoczenia, np. poprzez wyjazdy do rodziny lub

znajomych, wyjazdy turystyczne;

lubiħ braę udziaþ w dyscyplinach sportowych wymagajĢcych rywalizacji;

moje Ňycie jest peþne wraŇeı.

WYTRZYMAýOĺĘ - zdolnoĻę do adekwatnego reagowania w sytuacjach

wymagajĢcych dþugotrwaþej lub wysoko stymulujĢcej aktywnoĻci i/lub w warunkach

silnej stymulacji zewnħtrznej.

zachowujħ ĻwieŇoĻę i siþy nawet po dþugiej podrŇy;

jestem w stanie kontynuowaę pracħ pomimo zmħczenia;

w czasie upaþw mogħ intensywnie pracowaę;

potrafiħ pracowaę w haþasie;

potrafiħ siħ obyę bez Ļrodkw przeciwblowych, nawet przy silnym blu;

potrafiħ intensywnie pracowaę po nie przespanej nocy;

WRAņLIWOĺĘ SENSORYCZNA - zdolnoĻę reagowania na bodŅce zmysþowe o maþej

wartoĻci stymulacyjnej.

w nocy dostrzegam pþynĢce po niebie chmury;

czujħ nawet delikatny zapach kwiatw;

zwraca mojĢ uwagħ zmiana smaku wody, gdy przebywam w nowym miejscu;

zwykle czujħ zapach uŇywanych przez kogoĻ kosmetykw;

þatwo dostrzegam zapadajĢcy zmierzch;

zwykle czujħ zapach kawy w pomieszczeniu.

CHARAKTERYSTYKA POZIOMU CZASOWEGO ZACHOWANIA

Dotyczy takich cech zachowania, jak: utrzymywanie siħ reakcji, powtarzanie reakcji,

ruchliwoĻę, regularnoĻę, szybkoĻę i tempo reakcji.

ņWAWOĺĘ - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa

aktywnoĻci i do þatwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio

do zmian w otoczeniu.

zwykle pracujħ szybko, nawet jeĻli mam duŇo czasu;

bez wiħkszego trudu potrafiħ wykonywaę kilka czynnoĻci rwnoczeĻnie;

zwykle zdĢŇam odskoczyę, aby nie ochlapaþ mnie samochd;

szybko chodzħ po schodach;

zwykle udaje mi siħ zþapaę rzucone w moim kierunku przedmioty, np. pudeþko

zapaþek, klucze, piþkħ;

potrzebujħ niewiele czasu na przebranie siħ (np. w przymierzalni w sklepie).

PERSEWERATYWNOĺĘ - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowaı po

zaprzestaniu dziaþania bodŅca (sytuacji), ktre to zachowanie wywoþaþ

czħsto przed zaĻniħciem przypominam sobie rozmowy, ktre prowadziþem w ciĢgu

dnia;

przez dþugi czas nie potrafiħ zapomnieę o doznanych upokorzeniach;

zdarza mi siħ nucię przez caþy dzieı tħ samĢ melodiħ;

jeĻli wieczorem pokþcħ siħ z kimĻ, to rano budzħ siħ z myĻlĢ o tym;

w stanach napiħcia czħsto powtarzam pewne czynnoĻci, np. poprawiam wþosy,

pocieram twarz;

dþugo nie potrafiħ siħ pogodzię ze stratĢ, np. zgubieniem czy zniszczeniem jakiegoĻ

przedmiotu;

dþugo przechowujħ przedmioty (pamiĢtki, listy), z ktrymi wiĢŇĢ siħ miþe przeŇycia;

jeĻli usþyszħ niepochlebnĢ uwagħ o sobie, to ciĢgle o tym myĻlħ.

ReaktywnoĻę

ReaktywnoĻę jest cechĢ temperamentu, ktra determinuje wzglħdnie staþĢ i

charakterystycznĢ dla jednostki intensywnoĻę reakcji. Stanowi ona wymiar, pod

wzglħdem ktrego jednostki rŇniĢ siħ miedzy sobĢ, a rŇnice te mogĢ byę wyraŇone

iloĻciowo.

Prg wraŇliwoĻci- jest to prg przy, ktrym da siħ zarejestrowaę najmniejsza reakcja

na bodziec. Jednostki rŇniĢ siħ pod wzglħdem wielkoĻci bodŅca jaki musi byę

eksponowany aby zaszþa reakcja.

WyrŇniamy jednostki wysoko reaktywne charakteryzujĢce siħ duŇa wraŇliwoĻciĢ oraz

maþĢ wydolnoĻciĢ i jednostki nisko reaktywne, ktre maja niskĢ wraŇliwoĻę przy

duŇej wydolnoĻci.

AktywnoĻę

AktywnoĻę jako regulator zapotrzebowania na stymulacjħ - wþasna aktywnoĻę

jednostki stanowi bezpoĻrednie Ņrdþo stymulacji na dwa sposoby:

AktywnoĻę fizyczna jednostki czyli wszelkiego rodzaju ruchy, ktre wywoþujĢ stan

pobudzenia w receptorach, ktre dalej przekazywane jest do wyŇszych oĻrodkw

nerwowych. MoŇe mieę to na celu dostarczenie stymulacji jak i do rozþadowania zbyt

wysokiego pobudzenia.

CzynnoĻci, ktre wywoþujĢ emocje, a te z kolei wywoþujĢ pobudzenie. SĢ to np.

czynnoĻci charakteryzujĢce siħ ryzykiem, przyjemnoĻciĢ, zagroŇeniem.

Oprcz wþasnej aktywnoĻci jednostka znajduje Ņrdþa stymulacji na zewnĢtrz

organizmu, takie jak: otoczenie, sytuacje, zadania, wszelkie bodŅce Ļrodowiska

charakteryzujĢce siħ okreĻlonym stopniem zmiennoĻci, nowoĻci, intensywnoĻci,

zþoŇonoĻci i znaczenia.

Styl dziaþania w relacji do temperamentu

Styl dziaþania rozwija siħ pod wpþywem oddziaþywania Ļrodowiska na gruncie

wyposaŇenia temperamentalnego (szczeglnie reaktywnoĻę i ruchliwoĻę zachowania).

Jest jednym z regulatorw zapotrzebowania na stymulacjħ.

Jednostki wysoko reaktywne preferujĢ wykonywanie czynnoĻci rŇnorodnych (CzR)

niŇ wykonywanie czynnoĻci jednorodnych (CzJ). Osoby wysoko reaktywne wolĢ

zmianħ czynnoĻci na innĢ, pomimo nie wykonania poprzedniej.

Przykþad 1. Badania poĻwiħcone relacji miedzy poziomem reaktywnoĻci, a stylem

dziaþania kierowcy takswki wykazaþy, Ňe:

wysoko reaktywni poĻwiħcajĢ dwa razy wiħcej czasu na przerwy w nocy niŇ w dzieı

w porwnaniu z nisko reaktywnymi;

wysoko reaktywni poĻwiħcajĢ wiħcej czasu na przeglĢd techniczny wozu;

nie wykazano rŇnicy w efektywnoĻci pracy

Przykþad 2. Badania nad grupami zawodowymi. ZaþoŇono, Ňe jednostki wysoko

reaktywne wybierajĢ zawody o niskim stopniu zagroŇenia spoþecznego, odwrotnie niŇ

jednostki nisko reaktywne. Badano prawnikw, urzħdnikw oraz bibliotekarzy.

Wyniki: przypuszczenia potwierdziþy siħ. Zawd prawnika czħĻciej wybierajĢ nisko

reaktywni a bibliotekarza - wysoko reaktywni.

Przykþad 3. Badanie nad preferencjĢ w sporcie czyli zagroŇenie fizyczne. Badano

pilotw, taternikw, grupa poĻrednia- siatkarze, koszykarze oraz ludzie w ogle nie

zajmujĢcy siħ sportem. Wyniki: nisko reaktywni - sporty niebezpieczne, wysoko

reaktywni- wiħkszoĻę nie zajmuje siħ sportem.

RŇnice pomiħdzy temperamentem a osobowoĻciĢ

TEMPERAMENT

OSOBOWOĺĘ

wynik ewolucji biologicznej

wytwr warunkw spoþeczno-

historycznych

wþaĻciwy czþowiekowi i zwierzħtom

typowa tylko dla czþowieka

obecny od urodzenia, zdeterminowany

przez wrodzone mechanizmy

fizjologiczne, w toku rozwoju podlega

zmianom pod wpþywem Ļrodowiska

nie ma jej w momencie urodzenia,

ksztaþtuje siħ na bazie cech

temperamentalnych, pod wpþywem

interakcji ze Ļrodowiskiem

obejmuje formalne cechy zachowania

obejmuje aspekt treĻciowy zachowania,

w ktrym wyraŇa siħ stosunek do Ļwiata

i samego siebie

ZaleŇnoĻci miħdzy temperamentem a osobowoĻciĢ

Wpþyw temperamentu na interakcjħ miħdzy jednostkĢ a otoczeniem:

T --> S --> O

czyli: (T)emperament jednostki wywoþuje zmiany w (ĺ)rodowisku, ktre z kolei

wpþywajĢ na (O)sobowoĻę

Np. wobec maþego dziecka, ktre wyjĢtkowo czħsto reaguje wycofaniem w

odpowiedzi na jakieĻ bodŅce, stosowane bħdĢ inne Ļrodki wychowawcze, niŇ wobec

dziecka, ktre w tych samych sytuacjach przejawia zaciekawienie i chħę zbliŇania siħ

do bodŅca. Temperament prowokuje do takiego, a nie innego postħpowania wobec

jednostki.

Temperament jako czynnik modyfikujĢcy wpþyw Ļrodowiska na jednostkħ:

S --> T --> O

czyli: Ļrodowisko wywoþuje rŇne wpþywy na jednostkħ w zaleŇnoĻci od cech

temperamentalnych, wpþywajĢc poĻrednio na ksztaþtowanie siħ osobowoĻci

Cechy temperamentalne modyfikujĢ efekty wpþyww Ļrodowiska (dwie rŇne osoby

reagujĢ inaczej na te sama sytuacjħ

Np. okreĻlona kara odbierana bħdzie przez dane dziecko jako bodziec silny, jeĻli

charakteryzuje siħ ono wysokĢ reaktywnoĻciĢ, bĢdŅ jako bodziec sþaby - w przypadku

dziecka niskoreaktywnego.

Temperamentalnie uwarunkowane zapotrzebowanie na stymulacjħ jako czynnik

wpþywajĢcy na ksztaþtowanie osobowoĻci:

T --> Az s --> O

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: