geneza i rodzaje lęków dziecięcych.pdf

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=7585

Przedszkole - geneza i rodzaje lħkw dzieciħcych

Beata Krzywda

Rok: 2004

Czasopismo: Remedium

Numer: 7/8

We wspþczesnym Ļwiecie, niezbħdna jest umiejħtnoĻę adaptacji do nowych i trudnych zadaı.

Dotyczy to takŇe dzieci, ktre dorastajĢc, wchodzĢ w rŇne relacje interpersonalne i poznajĢ

nowe spoþecznoĻci. Wkraczanie w inne, pozarodzinne Ļrodowiska, niesie ze sobĢ nowe doznania i

doĻwiadczenia, ale takŇe rŇnego rodzaju zmiany w osobowoĻci dziecka, czħsto zwiĢzane z

odczuwaniem stanw lħkowych. Takie zjawiska zauwaŇa siħ w momencie pjĻcia dziecka do

przedszkola.

Lħk to stan, ktrego doznajĢ wszyscy, bez wzglħdu na wiek czy pþeę. Najsilniej jednak oddziaþuje

na dziecko, ktre nie ma jeszcze rozwiniħtego ázmysþuÑ radzenia sobie w sytuacji doznawania

lħku. Niektre koncepcje psychologiczne wiĢŇĢ ten fakt z niedojrzaþoĻciĢ ukþadu nerwowego i

odnoszĢ go do okreĻlonych przedziaþw wiekowych. W literaturze tematu i potocznym

rozumieniu pojħę lħk i strach uŇywa siħ zamienne na okreĻlenie doznawanych emocji, co

dodatkowo utrudnia zrozumienie mechanizmw ich powstawania.

Geneza lħku w aspekcie rozwoju dziecka

Strach jest emocjĢ towarzyszĢcĢ czþowiekowi od urodzenia (niektrzy twierdzĢ, Ňe pojawia siħ

juŇ w fazie prenatalnej), objawiajĢcĢ siħ jako reakcja na bodŅce blowe czy dŅwiħkowe, z

czasem obejmujĢcĢ sygnaþy sþowne i sytuacje zwiĢzane z Ňyciem codziennym. Jego natħŇenie

zaleŇy od nasilenia zewnħtrznych i wewnħtrznych bodŅcw zagraŇajĢcych. Strach jest zatem

emocjĢ wrodzonĢ i utrzymujĢcĢ siħ do koıca Ňycia czþowieka , reakcjĢ pojawiajĢcĢ siħ w sytuacji

realnego i rozpoznawalnego zagroŇenia, ktrej czħsto towarzyszĢ liczne objawy fizjologiczne .

Lħkowi jako procesowi wzbudzanemu wewnħtrznie, niewiĢŇĢcemu siħ bezpoĻrednio z blem

towarzyszĢ inne mechanizmy. Charakterystyczne jest tutaj áoczekiwanie zagroŇeniaÑ,

wystħpujĢce bez wyraŅnych zewnħtrznych przyczyn, ktrego Ņrdþa tkwiĢ w nieĻwiadomych,

nerwicowych konfliktach wewnħtrznych . W konsekwencji wyzwala to dĢŇenie do racjonalnych

dziaþaı w sytuacji wystĢpienia zagroŇenia realnego. Fakt ten przemawia za sĢdem, Ňe strach jest

stanem pierwotnym, z ktrego wyþania siħ lħk. Tworzy siħ on w momencie uwewnħtrznienia

reakcji strachu, dotyczy zdarzeı, ktrych uprzednio czþowiek, a wiħc i dziecko, doĻwiadczyli

(tzw. lħk odtwrczy).

Wraz z rozwojem osobniczym maþy czþowiek ma do czynienia z innym rodzajem lħku, zwiĢzanym

z jego zdolnoĻciami imaginacji (tzw. lħk wytwrczy). Jego podstawħ stanowiĢ wyobraŇenia o

przedmiotach czy zdarzeniach, ktre nie pojawiþy siħ w jego Ňyciu, ktrych Ņrdþem jest

otaczajĢce Ļrodowisko (np. wpþyw mediw) lub wyobraŅnia dziecka (np. Ļwiat duchw i

straszydeþ). Zarwno lħki odtwrcze, zwiĢzane z bezpoĻrednimi doĻwiadczeniami, jak i

wytwrcze, bħdĢce nastħpstwem procesw poznawczych, sĢ uwarunkowane doĻwiadczeniem i

rozwojem dziecka, co wyraŅnie wpþywa na natħŇenie doznawanych stanw lħkowych . PrzyczynĢ

ich nasilania siħ jest czħsto moment, gdy dziecko zmienia lub wkracza w nowe, pozarodzinne

Ļrodowisko.

Idziemy do przedszkola

Rodzina jest tĢ grupĢ spoþecznĢ, ktra najwczeĻniej oddziaþuje na dziecko i stymuluje jego

rozwj we wszystkich sferach. W domu rodzinnym zdobywa ono pierwsze doĻwiadczenia

zwiĢzane z otaczajĢcym go Ļwiatem, poznaje normy i wzory zachowaı, uczy siħ reakcji

emocjonalnych w rŇnych sytuacjach, takŇe trudnych i stwarzajĢcych poczucie zagroŇenia.

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=7585

emocjonalnych w rŇnych sytuacjach, takŇe trudnych i stwarzajĢcych poczucie zagroŇenia.

Niekorzystne doĻwiadczenia dziecka wzbudzajĢ w nim reakcje lħkowe, stĢd rolĢ rodzicw jest

ksztaþtowanie wþaĻciwych sposobw dziaþania, aby minimalizowaę pojawiajĢce siħ lħki.

Istotnym i znaczĢcym wydarzeniem w Ňyciu dziecka, ktre moŇe staę siħ Ņrdþem jego stanw

lħkowych, jest posþanie go do przedszkola. Chwila ta wiĢŇe siħ bowiem z pierwszym áduŇym

wyjĻciemÑ poza Ļrodowisko rodzinne, ktre do tej pory zaspokajaþo wszelkie potrzeby dziecka.

W przedszkolu dziecko wkracza w inny niŇ znany mu dotĢd Ļwiat. To nie tylko miejsce peþne

nowych osb i przedmiotw, ale takŇe instytucja, w ktrej musi sprostaę rŇnym wyzwaniom np.

czynnoĻciom samoobsþugowym, komunikacjĢ z innymi, a takŇe z wymaganiami dotyczĢcymi

zabawy czy nauki .

Lħk separacyjny i lħk przed porzuceniem

Wszystkie wymienione zmiany w Ňyciu dziecka Î przedszkolaka - mogĢ wywoþaę stany

emocjonalne, objawiajĢce siħ tzw. lħkiem separacyjnym, spowodowanym obawami przed

dþugotrwaþĢ rozþĢkĢ. Nowa sytuacja moŇe byę postrzegana jako stan zagroŇenia naruszajĢcego

symbiotycznĢ wiħŅ z matkĢ. Ta naturalna wiħŅ emocjonalna, nadwerħŇona z chwilĢ

odseparowania od rodzica, wystħpuje u wszystkich dzieci, ktre takĢ wiħŅ nawiĢzaþy. Zbyt

wczesne posyþanie dzieci do przedszkola (nie mwiĢc juŇ o Ňþobku) potħguje odczuwanie tego

rodzaju lħku, gdyŇ sĢ one jeszcze niedojrzaþe do zaakceptowania i znoszenia dþuŇszej

nieobecnoĻci matki.

Dziecko pozostawione w przedszkolu obawia siħ, Ňe rodzice zapomnĢ o nim i nie odbiorĢ na

czas. Takim doznaniom towarzyszy przykry niepokj i przekonanie o tym, Ňe na zawsze

pozostanħ w przedszkolu. Jest to tzw. lħk przed porzuceniem, ktry czħĻciej wystħpuje u dzieci z

objawami zaburzonego funkcjonowania (w przeciwieıstwie do lħku separacyjnego, ktrego

doznajĢ wszystkie dzieci Î przypis aut.). PrzyczynĢ wzmagajĢcĢ poczucie lħku przed

porzuceniem, moŇe byę obawa, Ňe mama mnie juŇ nie kocha, bo kazaþa mi tu byę, spŅnia siħ,

Ňeby mnie stĢd zabraę, a moŇe w ogle o mnie zapomniaþa.

Kolejnym powodem jest straszenie dzieci przedszkolem jako miejscem, do ktrego trafiĢ za

karħ, bo byþy niegrzeczne. PrzeŇyte urazy z powodu zachowaı rodzicw sprawiajĢ, Ňe dziecko

przedþuŇa rozstanie, marudzi przy porannej higienie, dþuŇej niŇ zwykle ubiera siħ itp.

TowarzyszĢcy wyjĻciu do przedszkola poĻpiech i zniecierpliwienie ze strony rodzicw umacniajĢ

dziecko w przekonaniu, Ňe jego najbliŇszym zaleŇy tylko na tym, aby jak najszybciej znalazþo siħ

w przedszkolu, Ňe nie chcĢ zajmowaę siħ nim. To z kolei zaburza jego pewnoĻę miþoĻci

rodzicielskiej.

Inne przyczyny stanw lħkowych

Reakcja lħkowa, zwiĢzana z nowĢ sytuacjĢ, jakĢ jest wkroczenie w Ļrodowisko przedszkolne,

uwarunkowana jest wieloma czynnikami. Obok predyspozycji genetycznych czy biologicznych (o

ktrych szeroko pisze M. Molicka w ksiĢŇce Bajkoterapia. O lħkach dzieci i nowej metodzie

terapii- przypis aut.) ogromne znaczenie majĢ relacje z rwieĻnikami. Lħk przed odrzuceniem

przez grupħ powoduje niemniej negatywne emocje i wyzwala niechħę do przedszkola. JuŇ

bowiem w grupie przedszkolnej zauwaŇa siħ swoistĢ hierarchiħ spoþecznĢ, dzielĢcĢ dzieci na

liderw i te mniej znaczĢce. JeĻli dziecko jest odrzucone, niezapraszane przez rwieĻnikw do

wsplnej zabawy, izoluje siħ od grupy, by nie narazię siħ na osobistĢ poraŇkħ. Takie

doĻwiadczenia pozostawiajĢ Ļlad w jego psychice, czħsto objawiajĢce siħ rŇnego rodzaju

stanami lħkowymi i poczuciem osamotnienia.

RwieĻnicy najczħĻciej nie akceptujĢ dzieci sþabszych fizycznie, zalħknionych, rŇniĢcych siħ od

pozostaþych wyglĢdem czy ubiorem. Obawħ przed odrzuceniem wzmaga jeszcze zachowanie

starszych przedszkolakw. Liderzy w grupie poniŇajĢ nowo przyjħte dzieci, demonstrujĢc swojĢ

przewagħ intelektualnĢ, straszĢc je, Ňe nie zostanĢ odebrane na czas przez rodzicw. Takie

zachowania sprzyjajĢ poczuciu mniejszej wartoĻci, wyzwalajĢ dodatkowy silny stan lħkowy,

ktry obok lħku przed porzuceniem, oddziaþuje na kondycjħ psychicznĢ podczas pobytu w

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=7585

ktry obok lħku przed porzuceniem, oddziaþuje na kondycjħ psychicznĢ podczas pobytu w

przedszkolu.

Potrzeba poczucia wþasnej wartoĻci motywuje dziecko do porwnywania siħ z innymi, prowadzi

do rywalizacji, a czħsto stymuluje dĢŇenie do dominacji w Ļrodowisku. Dlatego fakt odrzucenia

przez grupħ rwieĻniczĢ wyzwala w nim przekonanie, Ňe jest gorsze od innych. To zaĻ wzmaga

silny lħk przed pobytem w przedszkolu, a jednoczeĻnie þĢczy siħ z brakiem zaspokojenia

potrzeby pozytywnej samooceny.

Podobnie jak w sytuacji lħku przed porzuceniem waŇna staje siħ tu rola wychowawcy

przedszkolnego, ktry w porħ winien diagnozowaę sytuacjħ odrzucenia przez grupħ. Przez

odpowiedni dobr zajħę i zadaı adekwatnych do moŇliwoĻci dziecka, moŇna spowodowaę, Ňe

doĻwiadczy ono uznania ze strony innych rwieĻnikw, a takŇe uwierzy we wþasne siþy .

Zaburzenia zachowaı dziecka

Pierwsze dni pobytu w przedszkolu wiĢŇĢ siħ zatem z caþkowitĢ zmianĢ sytuacji Ňyciowej

dziecka. Stymuluje ona sytuacje lħkotwrcze, wyzwalajĢce rŇne reakcje, takie jak: pobudzenie

ruchowe, zachowania destrukcyjne, chaotyczne i nieadekwatne do sytuacji. W niektrych

przypadkach sĢ to takŇe: zaburzenia nerwicowe (moczenie nocne, ble brzucha i inne

zaburzenia somatyczne), zachowania infantylne (znamienne dla wczeĻniejszej fazy rozwojowej),

spadek odpornoĻci immunologicznej (czħste infekcje i inne choroby). Zaburzenia takie sugerujĢ,

Ňe dziecko nie jest dostatecznie dojrzaþe do znoszenia rozþĢki z rodzicami, zwþaszcza z matkĢ.

Dzieci, ktre Ņle znoszĢ pobyt w przedszkolu, manifestujĢce lħk separacyjny, nie nawiĢzujĢ wiħzi

ze Ļrodowiskiem, zarwno z rwieĻnikami, jak i z wychowawczyniami. Tak silne i dþugotrwaþe

reakcje emocjonalne mogĢ byę podstawĢ do podjħcia decyzji o czasowym odroczeniu pobytu

dziecka w placwce .

Sposoby minimalizowania lħkw przed przedszkolem

Lħk przed porzuceniem, zwiĢzany z pjĻciem do przedszkola, jest zjawiskiem, ktrego brak lub

nasilenie w gþwnej mierze zaleŇy od postħpowania rodzicw. To wþaĻnie rodzice powinni

przygotowaę dziecko do tego momentu. JednĢ z metod profilaktycznych moŇe byę stopniowe

przyzwyczajanie i oswajanie dziecka z innymi osobami, np. przez czasowe pozostawianie go pod

ich opiekĢ. OczywiĻcie rodzice zobligowani sĢ przy tym do dotrzymywania danych obietnic przez

okreĻlenie dokþadnego momentu powrotu do dziecka. Tak przygotowane pociechy, nie straszone

przedszkolem, chħtnie idĢ do niego, szybko nawiĢzujĢ kontakty z rwieĻnikami i opiekunami.

Czasem pojawia siħ okresowy kryzys, manifestowany niechħciĢ i strachem przed wyjĻciem z

domu, po krtkim czasie jednak zwykle pojawia siħ akceptacja nowego Ļrodowiska. Rodzice

powinni caþy czas utwierdzaę dziecko w przekonaniu, Ňe nadal jest waŇne i kochane, a nowa

sytuacja nie stanowi zagroŇenia dla dotychczasowej wiħzi z nim.

WaŇnym elementem przygotowania dziecka do pobytu w nowym miejscu jest wstħpna wizyta w

wybranym przedszkolu. Zminimalizuje to lħk przed nieznanym i pozwoli oswoię siħ z nowĢ

sytuacjĢ. Ogromne znaczenie w redukowaniu lħkw przedszkolnych ma rwnieŇ osoba

wychowawczyni, ktra czħĻciowo przejmuje obowiĢzki opiekuıcze i edukacyjne wobec dziecka.

Im silniejsza bħdzie pomiħdzy nimi wiħŅ emocjonalna, tym mniej lħkw dziecko doĻwiadczy.

Lħk jest zjawiskiem nieuniknionym, sam fakt jego istnienia tkwi bowiem w naturze czþowieka i

jest nierozerwalnie zwiĢzany z Ňyciem codziennym. Jego natħŇenie zaleŇy od wielu czynnikw

zewnħtrznych i wewnħtrznych, charakterystycznych dla danej osoby. Lħk towarzyszy nam w

rŇnych momentach, zwþaszcza w sytuacjach, w ktrych rozpoczynamy jakiĻ nowy etap swojego

Ňycia, takŇe w chwili, gdy nasze dziecko staje siħ przedszkolakiem.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: