Władysław Czapliński
ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Sponsor: Open Society Institute, Budapest Recenzja: prof. Andrzej Rzepliński Redakcja wydawnicza: Maciej Nowicki
© Helsmska Fundacja Praw Człowieka i Władysław Czapliński
ISBN 83-87300-58-6
Nadhi, Warszawa Wydanie II zaktualizowane Nakład 600 egz.
SPIS TREŚCI
ROZDZIAŁ I UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE.
WSPÓLNOTY JAKO ORGANIZACJA PONADNARODOWA 7
1. Organizacje międzynarodowe w stosunkach międzynarodowych 7
2. Kompetencje organizacji międzynarodowych 8
3. Podmiotowość prawna Wspólnot Europejskich 9
4. Przekazanie części kompetencji suwerennych przez państwa członkowskie 12
5. Wspólnoty Europejskie a Unia Europejska 17
ROZDZIAŁ II SYSTEM INSTYTUCJONALNY UNII I WSPÓLNOT EUROPEJSKICH 18
ROZDZIAŁ III PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY.. 22
1. Pojęcia bezpośredniego obowiązywania i bezpośredniego
stosowania prawa wspólnotowego 22
1.1. Zapewnienie prymatu norm stanowionych przez Wspólnoty przed normami
prawa wewnętrznego 22
1.2. Prawo wspólnotowe a prawo wewnętrzne 24
1.3. Warunki bezpośredniego obowiązywania i bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego 26
2. Środki prawne (proceduralne) gwarantuj ące prymat prawa wspólnotowego 29
3. Zasady odpowiedzialności państw za naruszenia prawa wspólnotowego 30
4. Zasada ściślejszej współpracy w prawie Unii Europejskiej
ROZDZIAŁ IV ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO 34
1. Traktaty Europejskie 34
2. Prawo stanowione przez Wspólnoty 36
2.1. Źródła prawa 36
2.2. Tryb stanowienia prawa 39
ROZDZIAŁ V WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE W STOSUNKACH
MIĘDZYNARODOWYCH 41
1. Umowy wspólnotowe i mieszane 41
2. Rodzaje umów zawieranych przez Wspólnoty 44
3. Pozycja umów międzynarodowych w porządku prawnym Wspólnoty 48
4. Tryb zawierania umów międzynarodowych przez Wspólnoty 49
ROZDZIAŁ VI OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W PRAWIE WSPÓLNOTOWYM 51
ROZDZIAŁ VII HARMONIZACJA PRAWA WE WSPÓLNOTACH 57
ROZDZIAŁ VIII SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW WYNIKAJĄCYCH NA TLE
PRAWA WSPÓLNOTOWEGO 63
1. Przebieg postępowania przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości 63
2. Typy procedur rozstrzygania sporów 65
ROZDZIAŁ IX EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE 72
1. Swobodny przepływ towarów 72
2. Swobodny przepływ osób 79
3. Swobodny przepływ usług i swoboda przedsiębiorczości
(prowadzenia działalności gospodarczej) 82
4. Podstawowe zagadnienia prawa konkurencji 85
ROZDZIAŁ X WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA
(II FILAR UE) 92
ROZDZIAŁ XI WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH
I WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI (III FILAR UE) 95
ROZDZIAŁ XII ZMIANY INSTYTUCJONALNE WPROWADZONE
PRZEZ TRAKTAT NICEJSKI 107
POSTSCRIPTUM 110
WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH ORZECZEŃ ETS 112
PODSTAWOWA BIBLIOGRAFIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
W JĘZYKU POLSKIM 114
INFORMACJE NA TEMAT UNII, WSPÓLNOT EUROPEJSKICH,
PRAWA WSPÓLNOTOWEGO 116
INFORMACJA O AUTORZE 117
ROZDZIAŁ I
UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE. WSPÓLNOTY JAKO ORGANIZACJA PONADNARODOWA
1. Organizacje międzynarodowe w stosunkach międzynarodowych
W tradycyjnym modelu tworzenia prawa rozróżniano dwie wielkie gałęzie prawa: prawo wewnętrzne i prawo międzynarodowe. Prawo wewnętrzne pochodziło od krajowych organów legislacyjnych i regulowało stosunki wewnątrz danego państwa. Prawo międzynarodowe natomiast miało za zadanie regulowanie stosunków między państwami, pełniącymi jednocześnie role podmiotów stanowiących prawo i adresatów norm. W systemie międzynarodowym nie było ponadto mechanizmu egzekwowania przestrzegania prawa ani obowiązkowej jurysdykcji sądów międzynarodowych.
W klasycznym prawie międzynarodowym podmiotami tego prawa były jedynie państwa. Nie zmienia tego faktu uznanie za podmiot w stosunkach międzynarodowych Stolicy Apostolskiej (już we wczesnym średniowieczu), zakonu Kawalerów Maltańskich (od 1310 r.) czy też Międzynarodowego Czerwonego Krzyża (niekiedy kwestionowane). Powszechnie uważano, że podmiotowość międzynarodowa państwa obejmuje pięć elementów:
(a) prawo zawierania umów międzynarodowych;
(b) prawo prowadzenia wojny (ten element stracił swe znaczenie wrazz rozwojem zakazu użycia siły w prawie międzynarodowym);
(c) prawo przyjmowania i wysyłania posłów;
(d) prawo dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa; oraz
(e) immunitet jurysdykcyjny.
Już w okresie międzywojennym pojawiła się kwestia podmiotowości między-narodowoprawnej organizacji międzynarodowych. Na gruncie prawa międzynarodowego spór ten został rozstrzygnięty przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w opinii doradczej w sprawie szkód poniesionych w służbie
8 ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO
Narodów Zjednoczonych1. Trybunał uznał w niej, że podmioty prawa międzynarodowego niekoniecznie muszą posiadać takie same prawa i obowiązki. Dla potrzeb stosunków międzynarodowych dopuszczono do działania pewne sztuczne byty prawne, spełniające funkcje powierzone im przez państwa, które daną organizację powołały. Organizacja międzynarodowa powinna spełniać trzy warunki:
1) musi być stałym stowarzyszeniem państw, spełniającym określonefunkcje i wyposażonym w tym celu w określone organy;
2) musi mieć samodzielny byt, niezależny od państw ją powołujących;
3) musi mieć pewne kompetencje w sferze stosunków międzynarodowych,a nie tylko w sferze prawa wewnętrznego jednego lub kilku państw.
2. Kompetencje organizacji międzynarodowych
Państwa wywodzą swą podmiotowość międzynarodową wprost z faktu swego istnienia. Tworzenie państw nie podlega ocenie z punktu widzenia legalności. Natomiast podmiotowość organizacji międzynarodowych ma charakter wtórny, to znaczy wywodzi się z woli państw członkowskich, a jej zakres wynika z traktatów założycielskich, innych umów międzypaństwowych i statutów organizacji. Podmiotowość ta bywa również nazywana podmiotowością funkcjonalną, ponieważ jej zakres uzależniony jest od funkcji spełnianych przez daną organizację. Ocena kompetencji może być dokonywana według jednej z trzech zasad:
1) zwolennicy koncepcji restryktywnej uważają, że organizacja międzynarodowa ma tylko takie kompetencje, jakie przyznają jej państwa członkowskie;
2) według teorii ekstensywnej, organizacje międzynarodowe mają wszystkiekompetencje państw jako podmiotów prawa międzynarodowego, wyjąwszy takie, których mieć nie mogą ze swej natury (np. nie mogą sprawowaćzwierzchnictwa terytorialnego ze względu na brak terytorium);
3) najbardziej rozpowszechniona jest jednak teoria pośrednia, rozszerzającaprawa organizacji międzynarodowej przyznane jej przez państwa założycielskie według zasad: effet utile i kompetencji dorozumianych. Pierwszazakłada taką wykładnię umów założycielskich, która umożliwia organizacji osiągnięcie celów, jakimi kierowały się państwa przy jej tworzeniu.Druga natomiast pozwala organizacji na wykonywanie kompetencji nawetwtedy, gdy nie są one przyznane w traktacie założycielskim, jeżeli jest to...
marysia290a