Dogiel.pdf

„Antropologia filozoficzna”

ks. Gerard Dogiel

Antropologia – nauka o człowieku, zmierza do poznania i dania odpowiedzi na pytanie:

- kim jest człowiek i jaka jest jego istota?

Do poznania istoty idzie się przez fenomeny – stanowią one punkt wyjścia

WSTĘP

- Pytanie kim jest człowiek jest pytaniem o siebie: kim ja jestem?

1. Określenie antropologii filozoficznej

a) określenie etymologiczne (z grec.) anthropos - człowiek i logos – słowo, nauka. Jest to

więc nauka o człowieku.

b) określenie rzeczowe – antropologia to filozoficzna koncepcja człowieka

1. Przedmiot materialny antropologii filozoficznej - antropologia fil. – człowiek –

„fenomen ludzki”. Człowiek to istota złożona zarówno w strukturze jak i w

działaniu – dlatego wiele różnych antropologii. Obok filozoficznej: przyrodnicza,

kulturowa, socjalna, historyczna, psychologiczna, pedagogiczna, religijna itd.

- antropologia przyrodnicza – zbiór nauk przyrodniczych o człowieku

- inne antropologie – zbiór nauk humanistycznych.

- antropologia religijna – rozpatruje człowieka w aspekcie nadprzyrodzonym, w

stosunku do Boga jako początku i celu człowieka.

2. Przedmiot formalny – człowiek w aspekcie filozoficznym, czyli człowiek jako taki

(co stanowi człowieka), jaka jest istota człowieka

Antropologie filozoficzne są różne – zależne od rodzaju koncepcji filozoficznej:

spirytualizm, materializm, koncepcje pośrednie – do nich należy koncepcja

człowieka oparta na filozofii perypatetyczno – tomistycznej. Wg niej człowieka

stanowi ciało i dusza (materia i forma). Dzięki ciału ożywionemu przez dusze,

będącym siedliskiem władz wegetatywnych i sensytywnych, człowiek jest cząstką

świata. Dzięki duszy (duchowej i wegetatywnej zarazem) obdarzonej rozumem i

wolą człowiek intelektualnie poznaje, tworzy, swobodnie dąży do wybranego sobie

celu – posiada bogaty świat prawd i wartości – wyrasta ponad świat materialny –

jest osobą moralną i religijną.

2. Metoda antropologii filozoficznej.

- jest podobna do metody metafizyki (dawniej nazywana empiryczno-racjonalną) dziś

fenomenologiczno – transcendentalną. Wychodzi ona z kryterium rzeczywistości, z

fenomenu ludzkiego i szuka ostatecznej jego racji. bada podstawowe fenomeny

ludzkie w życiu wewnętrznym i zewnętrznym ale też transcenduje – poszukuje i

wykrywa ich ostateczną rację jaką jest istota ludzka.

- fenomeny ludzkie, to co człowieka charakteryzuje i o czym się on wypowiada –

wskazuje na jego naturę.

- badanie człowieka przez fenomeny – naturalne, bo charakteryzuje człowieka takim

jakim jest naprawdę.

3. Zakres i sposób ujęcia problematyki antropologii filozoficznej.

- niektórzy omawiają całą filozofię w aspekcie człowieka

- inni ograniczają problematykę antropologii do metafizyki

- jeszcze inni sprowadzają problematykę antropologii do psychologii

- w omawianej nas drugiej części: fenomenologia człowieka i metafizyka człowieka.

4. Stosunek antropologii fil. do innych nauk o człowieku.

- w punkcie wyjścia korzysta ze wszystkich nauk o człowieku

- w punkcie dojścia tj. przy omawianiu istoty człowieka opiera się na naukach

traktujących o naturze bytuj więc na filozofii przyrody, na metafizycznej psychologii i

na metafizyce.

5. Krótki rys historyczny antropologii fil.

Antropologia jest stosunkowo młoda, lecz problem człowieka jest stary. Zajmowała się

nim fil. grecka, chrześcijańska jak i nowożytna.

a) filozofia grecka

- ujmowała człowieka w aspekcie kosmocentrycznym

1. Koncepcja Platona – jest odbiciem jego teorii kosmosu. Tak jak człowiek składa się

z świata idei i świata materialnego, tak człowiek składa się z duszy i ciała. Istotę

człowieka stanowi tylko dusza – ciało to balast, grób więzienie dla duszy i źródło

zła. Dusza jest potrójna: rozumna, popędliwa i pożądliwa. Dusza rozumna jest

duchowa i nieśmiertelna (zmysłowe są śmiertelne i osiadają je także zwierzęta).

Koncepcja potrójnej duszy tak jak trzy stany w społeczeństwie: filozofów,

rzemieślników i rycerzy a relacje między nimi to cztery cnoty: mądrość, męstwo,

wstrzemięźliwość i sprawiedliwość.

2. Arystoteles – stanowisko pośrednie między materializmem a spirytualizmem. Istotę

człowieka stanowi ciało i dusza, materia i forma jak i wszystkich bytów

materialnych. Nie jest to dualizm jak u Platona, ciało i dusza stanowią jeden

niepodzielny byt. Dusza pełni funkcje: wegetatywne, sensytywne, intelektualne.

Działa za pomocą odpowiednich władz, które Arystoteles nazywa przeważnie

częściami duszy. W sferze intelektualnej – za pomocą intelektu: czynnego i

biernego, oraz wolnej woli. Dusza rozumna – jest nieśmiertelna. Część niższa –

zmysłowa nie posiada własnego istnienia – ginie razem z ciałem przez rozkład.

Dusza rozumna człowieka pochodzi z zewnątrz, nie precyzuje skąd, chyba od

Boga. Wg Arystotelesa człowiek to istota społeczna animal sociale

b) filozofia chrześcijańska

Wnosi nowe idee do koncepcji Człowieka. Rozpatruje człowieka w aspekcie

nadprzyrodzonym oraz w świetle całej ekonomii zbawienia. Człowiek jest dziełem

Boga, posiada duszę duchową obdarzoną rozumem i wolną wolę bezpośrednio

pochodzącą od Boga, która ożywia ciało(dusza). Jest ona nieśmiertelna. Celem

człowieka jest zjednoczenie z Bogiem za życia przez łaskę a po śmierci bezpośrednie

zjednoczenie ze swym Stwórcą i osiągnięcie pełni szczęścia.

1. Koncepcje św. Augustyna

Dwa są tylko podstawowe problemy: Bóg i dusza, Bóg i człowiek. W duszy najlepiej

uwydatnia się Bóg – jest ona obrazem Boga imago Dei . Jest ona duchowa, obdarzona

potrójną władzą: rozumem, wolą i pamięcią. Pierwszeństwo daje woli przed

rozumem: woluntaryzm. Dusza ożywia ciało. Podkreśla przede wszystkim duszę w

człowieku, ciało nie ma żadnego znaczenia w poznaniu intelektualnym, sam rozum

wystarcza, potrzebne jest oświecenie Boga illuminatio Divina . Człowiek idee

odnajduje w sobie jako odbicie idei Bożych.

2. Św. Tomasz

głównie popiera się na Arystotelesie tylko rozwinięta, wzbogacona, uwolniona od

niejasności i błędów. Istotę człowieka stanowi dusza i ciało. Dusza ma własne

istnienie u łącząc się z ciałem udziela mu istnienia. Dusza jest nieśmiertelna i

pochodzi bezpośrednio od Boga przez akt stwórczy.

W chrześcijańskiej koncepcji człowiek ujmowany jest jako synteza wszystkich bytów i

jako byt najwyższy w drabinie bytów prowadzących do Boga

c) filozofia nowożytna

Rozpatruje człowieka niezależnie od Boga, a często nawet z wykluczeniem Boga. Sam

człowiek staje w centrum zainteresowań, jest punktem wyjścia i dojścia.

Antropocentryzm zajmuje miejsce teocentryzmu – wpływ renesansu

1. Kartezjusz – wznowił platoński dualizm, dokonał zwrotu ku podmiotowi: fakt

subiektywny - myślę, czuję – jest podstawą rzeczywistości- jestem- cogito ergo sum .

Ciało i dusza to dwie zupełnie samodzielne substancje. Do istoty pierwszej należy

rozciągłość, do drugiej myśl, świadomość. „Człowiek to istota wewnętrznie

rozdarta”.

2. Empiryści – Locke, Hume – podkreślają zjawiskowość człowieka. Wychodzą z aktu

psychicznego – przyjmują, że istnieją tylko czucia, zjawiska, ich następstwo i

połączenia, a nie ma żadnej substancji i tym samym substancji duszy.

3. La Mettrie – sprowadza człowieka do maszyny

4. Pozytywiści – ograniczają przedmiot poznania tylko do zjawisk, do faktów

pozytywnych, koncentrują się na wytworach ludzkich, a samego człowieka

rozpatrują w aspekcie społecznym.

5. Materializm drugiej połowie XIX w. wyprowadza człowieka ze zwierzęcia stosując

ewolucjonizm Darwina.

d) filozofia współczesna

– zwrot badań antropolog. w XIX i X w..

Opuściły one w większości teren metafizyki a skierowały się na inne szczegółowe

tereny: nauk przyrodniczych, historii, kultury socjologii itd. wydając szereg

antropologii. Rozważania filozoficzne o człowieku są wąskie – człowiek jako konkretna

egzystencja, uwikłana w tragiczną sytuację, jako odbiorca wartości. Dziś człowiek jest

centrum zainteresowania, centralną wartością, również w nauczaniu Kościoła

Katolickiego podkreśla się godność i prawa osoby ludzkiej – rozwój antropologii fil. w

ramach fil. chrześcijańskiej jako osobnego działu.

CZĘŚĆ PIERWSZA

Fenomenologia człowieka

Fenomeny wprost wskazują na istnienie i działanie w człowieku pierwiastka duchowego, a

tym samym wskazują na wyjątkową naturę człowieka, którą stanowi obok ciała – dusza.

I. Człowiek istotą cielesną, żyjącą - Homo somaticus

vivens .

Zagadnienia ciała ludzkiego.

Faktem oczywistym jest, że człowiek jest istotą cielesną, że nie jest czystym duchem.

Poprzez ciało człowiek łączy się z otaczającym światem, jest jego cząstką, przynależy jego

prawom, ale równocześnie jest kimś wyjątkowym – jest jego panem.

Specyficzne cechy ciała ludzkiego.

Strukturą swego ciała oraz funkcjami człowiek różni się od zwierząt, wykazuje charakter

ludzki tj. uwidacznia w sobie pierwiastek duchowy.

a) Cechy strukturalne

– wyprostowana postawa i chód dwunożny – postawa wertykalna

– budowa czaszki (dominuje mózgoczaszka nad trzewioczaszką)

– stosunek ciężaru mózgu do ciężaru rdzenia kręgowego – jest 50x większy mózg od

rdzenia. Ciężar mózgu u człowieka – 1500 g, a stosunek do wagi ciała 1:40

– budowa krtani i narządów jamy ustnej

– budowa stopy i ręki

– spłaszczona klatka piersiowa

– ciało ludzkie – zdolność rozwoju i specjalizacji

– ciało ludzkie jest piękne, delikatne, harmonijnie zbudowane. Ciało uwidacznia w sobie

charakter ludzki tj. przejawiające się życie duchowe – jest ono epifanią ducha

– ciało ludzkie jest dobre nie jest złe. Nie tylko metafizycznie, ale też fizycznie. Bez

ciała nie ma człowieka, bierze ono udział bezpośrednio lub pośrednio w każdej

czynności ludzkiej. Tym bardziej jest dobre, gdy uwzględnimy aspekt religijny

Wcielenie Syna Bożego i Dzieło odkupienia. Ciału należy się troska i szacunek,

dlatego ze czcią je grzebiemy- zostanie ono uwielbione w dniu Zmartwychwstania.

Ciało ludzkie nas skutek nieuporządkowanych popędów może skłaniać do zła

moralnego, grzechu.

b) Cechy witalne

- organiczna morfologia - ciało ludzkie jest żywe, organiczne. Człowiek to istota żyjąca

- homo vivens. Komórki, tkanki, narządy, systemy (układy) i zespoły systemów

tworzą organizm

- czynności witalne: odżywianie, wzrost, rozmnażanie. Na tych czynnościach też widać

wpływ czynnika wyższego, rozumnego, duchowego (szczególnie przy odżywianiu i

rozmnażaniu). Człowiek przygotowuje pokarm - homo coquens - istota, która gotuje.

W działaniu człowieka: rozmaitość, bogactwo, stały postęp. Wykracza poza dziedzinę

materialną, transcenduje ją, sięga w dziedzinę duchową. Człowiek kieruje działaniem,

kontroluje, udoskonala.

II. Człowiek istotą myślącą, rozumną - Homo sapiens.

Zagadnienie poznania ludzkiego.

Jest faktem oczywistym, że człowiek poznaje: widzi, słyszy, czuje, posiada zmysły:

wzroku, słuchu, powonienia, ale przede wszystkim myśli: tworzy pojęcia, wydaje sądy,

przeprowadza rozumowanie- tego nie spotykamy u zwierząt.

1. Pojęcia i rodzaje poznania.

Poznanie - to zdawanie sobie sprawy z czegoś, informowanie o rzeczywistości. Mamy

przedmiot i podmiot poznania. Istotą poznania jest asymilacja przedmiotu przez podmiot

bez naruszania natury jednego i drugiego- obecność intencjonalna przedmiotu w

podmiocie tj. za pośrednictwem swego obrazu psychicznego - poznanie dokonuje się przy

pomocy obrazu przedmiotu. Tomiści wyróżniają podwójny obraz przedmiotu: obraz

wrażony ( species impressa ) i wyrażony ( species expressa ).

Obraz wrażony - obraz przedmioty obecnego, przy pomocy którego podmiot go poznaje.

Obraz wyrażony - obraz przedmiotu uprzednio poznanego, aktualnie nieobecnego, w

którym podmiot go poznaje. Oba są wytwarzane przez podmiot jako reakcja na przedmiot

obecny - obraz wrażony lub nieobecny - obraz wyrażony. Obraz wrażony konieczny jest

gdy przedmiot i podmiot nie utożsamiają się ze sobą. Obraz wyrażony konieczny jest gdy

przedmiot jest nieobecny (potrzebny przy poznaniu zmysłów wewnętrznych, rozumu).

Poznanie można zatem określić jako akt psychiczny, polegający na wytworzeniu i

przyjęciu intencjonalnego, psychicznego obrazu przedmiotu, podmiot przez to niejako

rozszerza się ( anima est quomodo omnia - dusza w pewnym stopniu jest wszystkim).

Poznanie więc jest źródłem doskonałości bytu.

Dwa rodzaje poznania ze względu na podmiot: poznanie zmysłowe i poznanie

intelektualne, umysłowe, rozumowe.

2. Poznanie zmysłowe.

- podmiotem są zmysły: zewnętrzne i wewnętrzne.

a) zmysły zewnętrzne: wzrok, słuch, powonienie, smak i dotyk.

Przedmiotem poznania - otaczający świat. Ujęcia poznawcze zmysłów to wrażenia.

Poznanie zmysłowe też u zwierząt, ale u człowieka łączy się ono z poznaniem

rozumowym - to odróżnia. U człowieka ponadto - przeżycia estetyczne.

b) zmysły wewnętrzne: świadomość, pamięć, wyobraźnia i instynkt.

Ich przedmiotem są wrażenia. Jeszcze bardziej niż zewnętrzne, łączą się z rozumem.

Charakterystyczne u człowieka – wyobraźnia - dostarcza materiału do tworzenia pojęć.

Jej domeną- twórczość artystyczna.

Poznanie rozumowe – myślenie, jest właściwe tylko człowiekowi. Trzy rodzaje poznania

rozumowego: tworzenie pojęć, sądzenia i o rozumowania. W pojęciach rozum ujmuje

istotę rzeczy, w sądach stosunki, a w rozumowaniach wyprowadza nowe prawdy z

uprzednio poznanych.

a) pojęciowanie – pojęcia - jest to przedstawienie istoty rzeczy w naszym umyśle.

W pojęciu np. stołu ujmujemy to bez czego nie ma stołu. Pojęcia - z materiału

dostarczanego przez zmysły - przez abstrakcję. Pojęcie różni się od przedmiotu

konkretnego i obrazów zmysłowych tym, że:

3. Poznanie intelektualne, rozumowe

- dokonuje się za pomocą rozumu, intelektu. Podmiotem bezpośrednim jest rozum.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: