Polmar Norman - Ksiega szpiegow.pdf - Kryminalne Sensacyjne Faktu - bogg

KSIĘGA SZPIEGÓW

NORMAN POLMAR ♦ THOMAS B. ALLEN

KSIĘGA SZPIEGÓW

ENCYKLOPEDIA

Przekład

Halina Białkowska, Rafał Brzeski, Krzysztof Obłucki, Andrzej Piber, Tadeusz Wójcik

WARSZAWA

Tytuł oryginału

SPY BOOK The Encyclopedia of Espionage

Przekład Halina Białkowska, Rafał Brzeski, Krzysztof Obłucki, Andrzej Piber, Tadeusz Wójcik

Konsultacja

Prof. dr Emma Harris, dr Iwona Grabowska-Lipińska, Stanisław Derejczyk, Andrzej Kiński,

prof. dr hab. Krzysztof Michałek, Tadeusz Melleman, prof. dr hab. Andrzej Pepłoński,

prof. dr hab. Paweł Wieczorkiewicz, Bartosz Węglarczyk

Opracowanie aneksu Prof. dr hab Andrzej Pepłoński, prof. dr hab Paweł Wieczorkiewicz

Projekt okładki

Krzysztof Findziński

Ilustracje pochodzą z wydania Random House

Redakcja Renata Kajewska

Korekta Zespół

Ali rights reserved under International and Pan-American Copyright Conventions. No part of this

book may be reproduced

in any form or by any means, electric or mechanical, including photocopying, without permission

in writing from

the publisher. Ali inąuiries should be addressed to Reference & Information Publishing, Random

House, Inc.,

201 East 50th Street, New York, NY 10022. Published in the United States by Random House,

Inc., New York,

and simultaneously in Canada by Random House of Canada Ltd, Toronto.

the Polish translation by Wydawnictwo MAGNUM Ltd

This translation published by arrangement with Random House, Inc.

Wydawnictwo MAGNUM sp. z o.o.

02-536 Warszawa, ul. Narbutta 25a

tel./fax 848-55-05, tel. 646-00-85

e-mail: magnum@it.com.pl

www.wydawnictwo-magnum.com.pl

Skład i łamanie - Ewa Pyzik Studio komputerowe Wydawnictwa MAGNUM sp. z o.o.

Druk i oprawa - Drukarnia Wydawnictw Naukowych S.A. Łódź, ul. Żwirki 2

ISBN 83-85852-27-1

Wszystkim ludziom tajnego świata, którzy nam pomogli - łącznie z tymi, których nazwisk

wymienić nie można

Cherry Picker

f? cystern z utleniaczem jaliwa rakietowego I

cystern z paliwem |Transporter do przewozu rakiety I rakietowym

statek Diwnogorsk

TREŚCI

ZARYS DZIEJÓW SZPIEGOSTWA......................................IX

CHRONOLOGIA.................................................XIII

JAK KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI.......................................XVII

PODZIĘKOWANIA...............................................XIX

ENCYKLOPEDIA A-Z............................................1-665

ANEKS.......................................................666

ZALECANA LITERATURA..........................................679

INDEKS NAZWISK................................................685

ZARYS DZIEJÓW SZPIEGOSTWA

Już bardzo dawno temu szpiegostwo określono mianem drugiej, po prostytucji, najstarszej

profesji na świecie. Mają one wiele cech wspólnych. Pieniądze, dyskrecja, seks, duże

zainteresowanie opinii publicznej i sprawy reputacji są nierozdzielnie związane z tymi

profesjami. Biblijny Jozue posiadał całą siatkę szpiegów, a wśród nich była ladacznica Rachab.

Wieki później słynna Mata Hari, a potem afera Profumo, która spowodowała upadek

brytyjskiego rządu. Uwodzicielskim urokom pięknej „jaskółki", podstawionej przez KGB, nie

oparł się kapral piechoty morskiej Clayton Lonetree i otworzył drzwi amerykańskiej ambasady w

Moskwie.

Od kiedy ludzie szpiegują? Weteran Centralnej Agencji Wywiadowczej CIA, Walter L.

Pforzheimer twierdzi, że od czasów biblijnego raju. Szpiedzy byli na świecie wcześniej nim

pojawiły się państwa.

Józef ze Starego Testamentu oskarżył braci o szpiegostwo, kiedy przyszli do Egiptu i nie

rozpoznali krewnego w pierwszym ministrze faraona. Kiedy Żydzi opuścili egipską niewolę i

przemierzali pustynię Synaj, Mojżesz wybrał 12 mężów, po jednym z każdego pokolenia, i

wysłał ich z misją do Ziemi Obiecanej.

W Syrii archeolodzy odkopali wysuszoną na słońcu glinianą tabliczkę pochodzącą z XVIII wieku

p.n.e. Była świadectwem, że już wówczas wykorzystywano szpiegów jako zakładników. Jeden z

władców państwa-miasta skarżył się, że dopełnił umowy i uwolnił szpiegów, ale nie dostał w

zamian uzgodnionego okupu. Jaki los spotkał zwolnionych szpiegów, nie wiadomo.

Od niepamiętnych czasów władcy Chin i Japonii widzieli w szpiegostwie użyteczne narzędzie

sprawowania władzy. Władcy Wschodu uważali, że dezinformacja jest nie mniej ważna niż

zbieranie wiadomości o przeciwniku. Konfucjusz, którego pisma są fundamentalnym źródłem

wiedzy o Chinach od VI wieku p.n.e., powiedział: „Stojąc w obliczu obcej inwazji dobrze jest

uciec się do podstępu, który może skutecznie odstraszyć wroga".

Słynny chiński filozof Sun Tsu, pisząc Ping-fa (Sztukę Wojny), uważał wywiad za podstawowy

oręż w wojnie:

„Jeśli znasz wroga i znasz siebie, możesz się nie obawiać nawet stu bitew. Jeśli znasz siebie, a

nie znasz wroga, to za każde zwycięstwo zapłacisz przegraną. Jeśli nie znasz ani siebie, ani

wroga, to jesteś głupcem i w każdej bitwie spotka cię porażka".

(Jeszcze w 1941 roku, a więc kiedy planowano zdradziecki atak na amerykańską bazę morską w

Pearl Harbor, każdy japoński oficer musiał studiować pisma Sun Tsu).

Świadectwa zachowane z czasów Imperium Rzymskiego opisują jak urzędnik Antoniusz,

uciekając w 358 roku n.e., zabrał ze sobą plan rozlokowania wojsk. Rzymski żołnierz, który

uciekł do Persów, powrócił wkrótce do rzymskich szeregów w roli podwójnego agenta. Cesarz

Bizancjum Justynian I otrzymał dobre informacje wywiadowcze o obrońcach oblężonego miasta,

ale je zignorował. Mówiono, że przepędził wszystkich własnych szpiegów.

Pewien arabski urzędnik zanotował w XI wieku, że królowie wysyłają ambasadorów nie tylko w

celach dyplomatycznych.

Księga szpiegów

plomatycznych, ale również wywiadowczych. Mają się bowiem dowiedzieć „jaki jest stan dróg,

gdzie leżą przełęcze, rzeki i żyzne pastwiska..., jak liczna jest armia króla, jak uzbrojona i

wyekwipowana". Powinni także zbierać informacje o królu, „czy pije, czy przestrzega zasad

religii..., czy woli chłopców czy kobiety".

We wczesnej historii Japonii zbieraniem informacji zajmowali się astrologowie, praktycy

numerologii, znawcy astromancji i wróżbici. W XII wieku, gdy Japonią rządzili szogunowie,

wywiad opierał się mniej na ludziach o nadprzyrodzonych zdolnościach, a bardziej na

informatorach. Cesarstwo Japonii, pisał historyk: „Było jedną wielką siatką szpiegowską...,

zasadą rządzenia stała się podejrzliwość".

W Anglii szpiegostwo rozwinęło się za czasów sir Francisa Walsinghama, sekretarza stanu i

doradcy królowej Elżbiety I. Walsingham kierował się mottem „wiedza nigdy nie jest zbyt

kosztowna" i stworzył w Anglii organizację wywiadowczą wymierzoną w pierwszym rzędzie

przeciwko katolikom. Cieszył się wprawdzie poparciem Elżbiety I, ale prowadzone operacje

szpiegowskie finansował z własnej szkatuły. W 1573 roku zaczął budować organizację

wywiadowczą, która miała agentów we Francji, w Niemczech, we Włoszech, w Niderlandach, w

Hiszpanii, i w Turcji. Spenetrowała nawet niektóre cudzoziemskie dwory. Walsingham i wielu

jego agentów studiowało na uniwersytecie w Cambridge, gdzie kilka wieków później NKWD

zwerbowało znaną siatkę „Piątkę z Cambridge".

W XIX wieku wielkie mocarstwa prowadzące handel międzynarodowy zaczęły dostrzegać

konieczność tworzenia państwowych organizacji wywiadowczych. We Francji Napoleon

Bonaparte powołał tajną policję, której głównym zadaniem było sekretne przeglądanie

korespondencji. W Wielkiej Brytanii, gdzie władze od dawna otwierały korespondencję krajową i

zagraniczną, utworzono Wydział Specjalny Policji Metropolitalnej. Prowadził on dochodzenia w

sprawach określanych jako działalność wywrotowa lub terrorystyczna. W Stanach

Zjednoczonych w 1882 roku założono Biuro Wywiadu Marynarki Wojennej, pierwszą stałą

agendę państwową zajmującą się zbieraniem informacji o działalności militarnej obcych państw.

W 1909 roku brytyjski Komitet Obrony Imperium powołał Biuro Służby Tajnej, z którego

wywodzi się Służba Bezpieczeństwa MI5. Brytyjski aparat wywiadowczy stał się szybko wzorem

dla wielu podobnych organizacji zakładanych w krajach zachodnich. Kierując się przykładem

Elżbiety I, która w groźnych dla Korony chwilach polegała bez reszty na talentach szpiegów

Walsinghama, premier Winston Churchill udzielił w 1940 roku nieograniczonego poparcia i

pomocy służbom wywiadowczym i kryptologicznym uznając, że Imperium znalazło się w

niebezpieczeństwie. Podkreślał przy tym: „wielką sprawą jest uzyskać prawdziwy obraz sytuacji,

bez względu na to, jaka ona jest".

Każdy naród ma własną politykę związaną z prowadzeniem działalności wywiadowczej, ale

pewne elementy szpiegowskiego rzemiosła są wspólne. Szpiegostwo jest bowiem starą,

konserwatywną profesją, w której umiejętności przekazywane są z pokolenia na pokolenie przez

tych, którzy przychodzą „ze śmiertelnego zimna", by uczyć rzemiosła w szkołach szpiegów.

Technika pracy wywiadowczej nie zmienia się tak bardzo z dekady na dekadę.

W większości przypadków działalność szpiegowska jest prozaiczna i nie ma w sobie nic z

romantyzmu. W historii wywiadu błyszczy wprawdzie nazwisko Maty Hari, ale w gruncie rzeczy

była to kobieta bardziej naiwna niż niebezpieczna. Spośród bohaterów powieści sensacyjnych

pracownikom służb specjalnych bliżsi są raczej George Smiley i Alec Leamas z książek Johna Le

Carrego niż James Bond z dreszczowców lana Fle-mminga. Potwierdzają się w życiu słowa Le

Carrego: „Człowiek, który tak jak Smiley latami żył i pracował wśród nieprzyjaciół, nauczył się

jednej modlitwy - spraw Panie, aby mnie nikt nigdy, przenigdy nie zauważył."

Większość „szpiegów" na całym świecie to szarzy pracownicy organizacji wywiadowczych,

którzy zbierają całkiem zwyczajne informacje. Wiele wiadomości, które radziecki superagent

Rudolf Abel przekazywał do Moskwy, pochodziło z dziennika „The New York Times" oraz

czasopisma „Scientific American". Brytyjski historyk A.J.P. Taylor stwierdził, że 90 procent

informacji dostarczanych przez agencje wywiadowcze pochodzi z ogólnodostępnych źródeł.

Sherman Kent, historyk, który pracował w Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA), określał tę

liczbę w Stanach Zjednoczonych na około 95 procent. Chcąc udowodnić to twierdzenie, Kent

poprosił pięciu historyków z uniwersytetu w Yale, żeby przygotowali raport o amerykańskich

siłach zbrojnych, korzystając wyłącznie z jawnych źródeł. Analiza miała obejmować ordre de

bataille wszystkich rodzajów wojsk aż do szczebla dywizji oraz opis posiadanego przez nie

sprzętu i wyposażenia. Pod koniec wakacyjnej przerwy na uczelni historycy oddali Kentowi

kilkaset stron materiałów oraz trzydziesto-stronicowe streszczenie. Kent ocenił, że raport ten był

w około 90 procentach zgodny z rzeczywistym ordre de bataille amerykańskich sił zbrojnych.

(CIA umieściła natychmiast w tajnych archiwach wszystkie kopie raportu, który stał się znany

jako „Raport z Yale").

Rządy zbierają tajne informacje, żeby wyeliminować czynnik niepewności w negocjacjach

zagranicznych lub żeby uzyskać przewagę nad innym krajem. Dzięki złamaniu japońskiego kodu

dyplomatycznego Stany Zjednoczone mogły więcej osiągnąć w negocjacjach z Japonią,

szczególnie dotyczących traktatu morskiego podpisanego w 1922 roku w Waszyngtonie. Z kolei

Japończycy, wykorzystując szpiega działającego pod przykrywką dyplomatyczną na Hawajach,

uzyskali dokładne infor-

macje o amerykańskich okrętach wojennych cumujących w bazie morskiej Pearl Harbor, co

ułatwiło im przygotowanie zaskakującego ataku lotniczego.

Kryptoanaliza i szpiegostwo nie ujawniają jednak nigdy wszystkiego. Władze amerykańskie

miały niemal otwarty dostęp do japońskiej korespondencji dyplomatycznej, a mimo to nie

wiedziały, że Japończycy szykują atak na Pearl Harbor. Natomiast Japończycy nie wiedzieli, że 7

grudnia 1941 roku w bazie na Hawajach nie ma najważniejszego celu, czyli amerykańskich

lotniskowców. Surowe dane wywiadowcze nigdy nie dają pełnego obrazu, zwłaszcza jeśli są

wyrwane z kontekstu.

Państwa winny nie tylko zbierać informacje, ale również je analizować. Dopiero wówczas można

podjąć decyzję, czy i jak je wykorzystać.

Józef Stalin zaufał raportom znakomitego pracownika wywiadu Richarda Sorgego, który w 1941

roku informował, że Japończycy nie zaatakują Związku Radzieckiego. Informacja ta pozwoliła

Stalinowi przerzucić z Dalekiego Wschodu pod Moskwę kilka dywizji po inwazji niemieckiej.

Jednakże, kiedy Sorge, a także kilka innych źródeł, ostrzegało przed nią wcześniej, Stalin nie

uwierzył. Dlaczego? Ponieważ podejrzewał, że jest to brytyjska prowokacja, obliczona na

wciągnięcie go do wojny z Hitlerem. Nie ufał również własnym oficerom wywiadu (setki ich

kolegów zginęło w czystkach w minionych latach). Przywódcy państwowi, a przede wszystkim

dyktatorzy, ufają najczęściej tylko własnym osądom, a nie informacjom szpiegów i szefów

wywiadu. Chyba, ze ich oceny pasują do ogólnej koncepcji dyktatora.

Zdarza się również, że informacje wywiadowcze nadchodzą w nieodpowiednim czasie lub

trafiają do niewłaściwego miejsca. Latem 1995 roku wywiad amerykański dowiedział się w

Bośni, że bośniaccy Serbowie potajemnie rozmieścili rakiety ziemia-powietrze na obszarze

patrolowanym przez lotnictwo Stanów Zjednoczonych. Wiadomość tę przekazano jednak zbyt

późno dowództwu planującemu loty patrolowe. W efekcie, kiedy na patrol wyleciał myśliwcem

F-16 kapitan Scott F. 0'Grady, został nieoczekiwanie zestrzelony. Uratował się, skacząc na

spadochronie. Przeżył i po śmiałej ucieczce stał się bohaterem.

Księga Szpiegów przedstawia szpiegów, tajniki ich rzemiosła, organizacje, dla których pracowali

oraz operacje, które przeprowadzili. W ciągu niemal czterech tysięcy lat dzielących nas od

pierwszej wzmianki o szpiegach zawartej w Starym Testamencie tysiące mężczyzn i kobiet

zbierało informacje wywiadowcze oraz pracowało nad odczytaniem cudzej korespondencji. Setki

szefów wywiadów i oficerów prowadzących kierowało ich akcjami. Dziesiątki organizacji

wywiadowczych służyło swoim krajom. Wybraliśmy te postaci, organizacje i operacje, które

naszym zdaniem wpłynęły na losy świata oraz te, które uznaliśmy za najbardziej interesujące. Są

hasła od Mojżesza i George'a Washingtona

Zarys dziejów szpiegostwa

do prawie nieznanej Ciastkarki z Sajgonu i sporządzonego przez francuskiego agenta „Meldunku

na psiej skórze". Od krótko istniejącego Biura Informacji z lat amerykańskiej wojny domowej do

Biura Wywiadu Marynarki Wojennej USA. Od tajnego pisma wojowników Sparty do

szpiegowskich satelitów. Od Maty Hari do Olega Pieńkowskiego, którego raporty miały

decydujący wpływ na decyzje prezydenta Johna Kennedy'ego, podejmowane w trakcie kryzysu

berlińskiego w 1961 roku i kubańskiego kryzysu rakietowego rok później. W obu tych

momentach Stany Zjednoczone i Związek Radziecki znalazły się na krawędzi wojny jądrowej.

Przygotowując książkę, byliśmy zmuszeni podjąć kilka trudnych decyzji o tym, czego nie

włączać do Księgi Szpiegów. Tylko kilka organizacji sił specjalnych ma swoje hasła: brytyjskie

Kierownictwo Operacji Specjalnych (Special Operations Executive - SOE), amerykańskie Biuro

Służb Strategicznych (Office of Strategie Services - OSS) oraz radziecki Specnaz. Powołane w

latach II wojny światowej SOE i OSS były przede wszystkim organizacjami prowadzącymi

działalność wywiadowczą, natomiast Specnaz znajdował się pod kontrolą wywiadu wojskowego.

Nie uwzględniliśmy jednak brytyjskich jednostek elitarnych Special Air Service (SAS) oraz

Special Boat Service (SBS). Nie ma też haseł poświęconych amerykańskiej Delta Force,

Zielonym Beretom, komandosom lotnictwa i SEALS - jednostce Marynarki Wojennej. Są to

bowiem oddziały sabota-żowo-dywersyjne. Zbieranie informacji wywiadowczych jest zajęciem

marginalnym w ich działalności i programie szkolenia.

Pracę na książką rozpoczęliśmy przed kilkunastu laty od wertowania archiwów, kronik oraz od

rozmów o pracy wywiadu z historykami i pracownikami służb specjalnych. Pociągały nas tajniki

zawodu, którymi historycy zajmują się rzadko, chociaż były kluczem do wielu ważnych

wydarzeń. Pisaliśmy tę książkę z nadzieją, że wiedza o tym, jak działają służby wywiadowcze

pozwoli czytelnikom lepiej zrozumieć historię i wydarzenia współczesne. Wybraliśmy formę

encyklopedii, sądząc, że hasła zachęcą czytelników do dalszych samodzielnych poszukiwań i

własnych badań.

Wiele haseł opisuje organizacje i ludzi, którym nieobce były kłamstwo i podstęp. Staraliśmy się

poznać prawdę o sukcesach i porażkach, porównując przerysowane czasem wspomnienia asów

wywiadu i ich zwierzchników z dostępnymi dokumentami. Badając ostatnie pół wieku

szpiegostwa, udało się nam dotrzeć do niedostępnych jeszcze materiałów archiwalnych, które

CIA i KGB zaczęły odtajniać po zakończeniu zimnej wojny. Korzystaliśmy też z przekazanych

Polmar Norman - Ksiega szpiegow.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: