TOFFLER - FALE.pdf - studia pielęgniarstwo - e.wilkosz

Danuta Rydlewska

Trzecia fala,

Wydawnictwo KURPISZ S.A., Poznań 2006, ss. 492.

Wstęp

Alvin Toffler, urodzony 3 października 1928 r., jest uważany jest za najwybitniejszego

futurologa przełomu wieków. Po ukończeniu nowojorskiego uniwersytetu pracował w wielu

zawodach, również w fabrykach jako pracownik fizyczny. Dało mu to wiedzę i doświadczenie,

które wykorzystał pisząc książki i wielokrotnie odwołując się do tego momentu swojego życia.

Toffler jest jednym z niewielu ludzi, którzy potrafią syntetyzować wiedzę na temat przeszłości i na

jej podstawie wysuwać dalekoidące wnioski na temat przyszłości. Dzięki płynnemu stylowi i

logicznemu wywodowi jest obecnie najpopularniejszym w Stanach Zjednoczonych pisarzem

poruszającym wątki społeczne. Eseistyczny polot, będący przedmiotem krytyki Tofflera ze strony

środowiska naukowego, nie przeszkodził pisarzowi w otrzymaniu pięciu doktoratów honoris causa

z dziedziny nauk przyrodniczych, społecznych, literatury i prawa. Do najsłynniejszych dzieł

Tofflera należą Szok przyszłości z 1970 r. (przetłumaczony na 30 języków), oraz Trzecia fala , która

została wydana w roku 1980 1 . W tej ostatniej w dwudziestu ośmiu rozdziałach autor prezentuje

swoją interpretację dotychczasowego rozwoju ludzkości oraz kreśli wizję jej przyszłości.

„Ludzkość szykuje się do ogromnego skoku naprzód. Oczekuje nas największy w dziejach przewrót

społeczny i twórcza przebudowa struktur, Nie zdając sobie z tego sprawy już uczestniczymy w

tworzeniu od podstaw nowej niezwykłej cywilizacji” 2 .

Zderzenie fal

Podstawowym założeniem Trzeciej fali jest podział dziesięciu tysięcy lat cywilizacji na trzy

okresy, nazwane przez autora falami. Swój sposób rozumowania Toffler nazywa „społeczną analizą

frontalną”, która polega na zwracaniu uwagi nie na ciągłość dziejów, ale na przerwy w ciągłości –

innowacje i przeobrażenia stanowiące punkty zwrotne w rozwoju.

Pierwszą taką wielką zmianą była rewolucja agrarna. Około 10 000 lat temu ludność

zrezygnowała ze zbieractwa, łowiectwa i rybołówstwa na rzecz osiadłego trybu życia i uprawy roli.

Oznaczało to koniec okresu tzw. ludów prymitywnych i początek pierwszej fali cywilizacji –

1 Pierwsze polskie wydanie z roku 1985 było ocenzurowane. Wycięto cztery rozdziały i niektóre partie tekstu.

2 A. Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s. 36.

Alvin Toffler,

cywilizacji agrarnej. Toffler przyjmuje, że era pierwszej fali zaczęła się około 8000 r. p.n.e.

i niczym nie zakłócona panowała do lat 1650-1750. Siły drugiej fali ostatecznie zwyciężyły w

rewolucji przemysłowej, w związku w czym przełom XVIII i XIX wieku autor uważa za początek

drugiej fali – cywilizacji industrialnej. Toffler zwraca uwagę na ogromne przyspieszenie, jakiego

nabierają dzieje ludzkości. Do wyczerpania cywilizacji agrarnej potrzeba było tysięcy lat, druga

fala – tworzenie się cywilizacji przemysłowej – trwała już tylko 300 lat.

Obecnie „w nasze życie wdziera się już nowa cywilizacja” 3 , nazywana przez niektórych Erą

Kosmiczną, Erą Informacyjną, Erą Elektroniczną, Globalną Wioską itp. Za początek cywilizacji

trzeciej fali – postindustrialnej – Toffler przyjmuje rok 1955, kiedy to pracownicy umysłowi

i usługowi („białe kołnierzyki”) po raz pierwszy osiągnęli liczebną przewagę nad pracownikami

fizycznymi („niebieskimi kołnierzykami”) 4 . O nadejściu trzeciej fali zmian decyduje kryzys

wszystkich tradycyjnych dziedzin życia i zmiany w nich zachodzące. Swoje rozumowanie futurolog

opiera na „rewolucyjnej przesłance”: wszystkie wstrząsające przeobrażenia, które obecnie

przeżywamy nie są ani chaotyczne, ani przypadkowe, tworzą ona wyraźny i czytelny obraz. (...) To,

co obecnie przeżywamy jest niczym innym, jak globalną rewolucją, jakościowym skokiem w

historii” 5 . Aby lepiej zrozumieć trzecią falę, futurolog zajmuję się dokładnym opisem jej

poprzedniczki – cywilizacji przemysłowej.

Druga fala

Toffler rozpoczyna opis drugiej fali od analizy trzech sfer tworzących „zręby architektury

społeczeństwa”: technosfery, socjosfery i infosfery. Za podstawową cechę technosfery

przemysłowej autor uznaje korzystanie z nieodnawialnych źródeł energii - węgla, gazu i ropy

naftowej zamiast „żywej energii”, czyli pracy rąk ludzkich, wykorzystywanej w cywilizacji

pierwszej fali. Ten nowy system energetyczny w połączeniu z olbrzymim postępem technicznym

otworzył drogę masowej produkcji towarów, które z kolei były przejmowane przez system masowej

dystrybucji. Nowa organizacja produkcji pociągnęła za sobą zmiany w społeczeństwie drugiej fali.

Zaczęto odchodzić od wielopokoleniowej „rodziny rozszerzonej” w kierunku „rodziny nuklearnej”,

składającej się jedynie z rodziców i potomstwa 6 . Dzieci zaczęły uczęszczać do szkół

zorganizowanych na wzór fabryki. Nauczane były, oprócz „jawnego programu”, także „programu

ukrytego”, obejmującego trzy przedmioty: punktualność, posłuszeństwo i zdolność wykonywania

3 Ibidem, s. 35.

4 Toffler mówi o danych w Stanach Zjednoczonych.

5 A. Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s. 38.

6 Nowe społeczeństwo musiało być mobilne, robotnicy musieli przemieszczać się z miejsca na miejsce, dlatego starzy

i schorowani krewni stali się niepotrzebnym ciężarem. Zaczęły powstawać przytułki i domy starców.

rutynowej pracy. Te umiejętności pozwalały im później znaleźć zatrudnienie w wielkich

korporacjach, które stały się niejako „istotami nieśmiertelnymi”: żyły dłużej niż ich właściciele,

mogły robić dalekosiężne plany i niespotykane dotąd inwestycje. Dla infosfery drugiej fali

charakterystyczne było przejście od informacji ustnej do środków masowego przekazu, znów

stworzonych na wzór fabryki. „Standardowe, masowo produkowane fakty – odpowiedniki

standardowych, masowo wytwarzanych artykułów przemysłowych – płyną z nielicznych,

skoncentrowanych fabryk opinii do wielomilionowej klienteli” 7 .

Cywilizacja drugiej fali okazała się być przygnębiająca i ciemiężąca ludzi w sensie

psychologicznym. Przyczyny tego niepowodzenia Toffler szuka w „niewidzianym klinie”, który

oddzielił dwie sfery życia człowieka: produkcję i konsumpcję. Zamiast produkować dobra na

własny użytek ludzie, obsesyjnie zainteresowani pieniędzmi i dobrami materialnymi, stworzyli

„zmarketyzowane gospodarki”. Powstała „najbardziej zachłanna, skomercjalizowana i kalkulacyjna

cywilizacja w historii” 8 .

Nieuchronnym skutkiem rozdarcia między producentem a konsumentem było sześć

naczelnych zasad rządzących cywilizacją drugiej fali. Były to: standaryzacja (płac, programów

nauczania, miar i wag, języków, pieniądza), specjalizacja, synchronizacja (życie ludzkie

dostosowane do rytmu pracy w fabryce), koncentracja (ludzi w wielkich skupiskach miejskich oraz

pieniędzy w korporacjach i monopolach), maksymalizacja (skali budynków, dochodów) i

centralizacja (władzy, powstanie banku centralnego). Te sześć zasad tworzyło swoisty „szyfr”,

program który w mniejszym lub większym stopniu funkcjonował we wszystkich państwach drugiej

fali. Doprowadził on do biurokracji o niespotykanych wcześniej rozmiarach.

W społeczeństwach drugiej fali najważniejszą rolę odgrywali „integratorzy”, którzy łączyli

społeczeństwo rozbite na fabryki, kościoły, szkoły związki zawodowe itp. w jedną całość. Ci

„integratorzy” to dla Tofflera komisarze, dyrektorzy, koordynatorzy, menedżerowie czy prezesi,

występujący na każdym poziomie organizacji społecznej. Już nie własność środków produkcji

zapewniała władzę, ale kontrola nad środkami integracji. Jednocześnie we wszystkich

społeczeństwach wytworzyły się subelity i elity: w tysiącach wyspecjalizowanych struktur

kształtowali się liderzy, którzy podlegali integracji ze strony czołowych biznesmenów i prawników.

Na najwyższym poziomie integracją zajmowały się superelity, odpowiedzialne za rozdział środków

inwestycyjnych. Taka struktura społeczna doprowadziła do wytworzenia rządu

przedstawicielskiego, uważanego przez Tofflera za „triumf technologiczny przewyższający na swój

sposób nawet wynalazek maszyny parowej i samolotu” 9 . Dzięki wyborom umożliwiono

7 A. Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s. 61.

8 Ibidem, s.66.

9 Ibidem, s. 102.

bezkonfliktowe przekazywanie władzy, a także stworzono poczucie równości w społeczeństwie. W

istocie jednak rząd przedstawicielski był politycznym odpowiednikiem fabryki, „stworzonym do

produkowania kolektywnych decyzji integracyjnych” 10 .

Epoka przemysłowa wytworzyła swoisty światopogląd, nazwany przez Tofflera

„industrealnością”. „Industrealność to katalog idei i założeń; podręcznik rozumienia świata, z

którego uczyły się dzieci ery przemysłowej” 11 . Była to superideologia, opierająca się na trzech

ideach wspólnych dla wszystkich ludzi drugiej fali. Pierwszą zasadą była walka z przyrodą:

przeciwstawiano się przyrodzie, wykorzystywano ją i chciano nad nią panować. Drugie

przeświadczenie związane było ze znaczeniem ewolucji: uważano, iż ludzie są szczytowym

osiągnięciem tego procesu, a najbogatsi i posiadający najwyższą władzę są najlepiej przystosowani

i godni najwyższej powagi. Podobnie industrializm jest wyższą formą rozwoju ludzkości niż

otaczające go kultury nieprzemysłowe. Koronną ideą industrializmu była jednak zasada postępu,

zgodnie z która ludzkość zmierza nieuchronnie ku lepszemu życiu.

Oprócz nowego światopoglądu cywilizacja drugiej fali stworzyła również nowy obraz

rzeczywistości. Ludziom drugiej fali nie wystarczyło już odmierzanie czasu według „zdrowasiek”,

a przestrzeni czasem potrzebnym na przejście danego odcinka. Podzielono czas i przestrzeń na

dokładne jednostki: godziny, minuty, sekundy, metry i hektary. Co więcej, nadano im wymiar

linearny. W odróżnieniu od koncepcji czasu jako okręgu i cyrkularnej powtarzalności, która

funkcjonowała w społeczeństwach przedindustrialnych, czas stał się „autostradą biegnącą z odległej

przeszłości poprzez teraźniejszość ku przyszłości” 12 . Liniowy charakter przestrzeni polegał na

podróżowaniu w linii prostej czy regularnym rozkładzie ulic miejskich i pól uprawnych.

Konstrukcja atomistycznego modelu cząsteczki zrodziła nową koncepcję jednostki jako swego

rodzaju atomu: człowiek stał się wolny i autonomiczny, jako najbardziej elementarna cząstka

społeczeństwa był zdolny do prosperowania według własnych zdolności. Natomiast odkrycie

powszechnego powszechnego prawa ciążenia doprowadziło do ukształtowania się industrialnej

teorii przyczynowości: człowiek zaczął żyć w świecie uporządkowanym i klarownym. Ludzie byli

przeświadczeni, że „nie tylko kosmos i przyroda, ale również społeczeństwa i ludzie zachowują się

według ustalonych, poznawalnych i pozwalających przewidzieć przyszłość reguł” 13 .

Tezą Tofflera jest, że cywilizacja drugiej fali zbliża się nieuchronnie ku końcowi. Przyczyn

tego procesu upatruje w dwóch elementach. Po pierwsze: ludzkość osiągnęła punkt zwrotny w

„walce z przyrodą”. Żadna cywilizacja nie spowodowała takiej degradacji środowiska naturalnego

10 Ibidem, s. 103.

11 Ibidem, s. 126.

12 Ibidem, s. 133.

13 Ibidem, s. 141.

jak industrializm, dlatego biosfera nie wytrzyma dalszego naruszania przez przemysł. Po drugie:

wyczerpują się nieodnawialne źródła energii, będące motorem napędowym przemysłu drugiej fali.

Znakiem końca cywilizacji drugiej fali jest kryzys wszelkich instytucji przez nią wytworzonych:

kryzys opieki społecznej i zdrowotnej, szkolnictwa, wielkich miast, systemu finansów, wreszcie

kryzys tradycyjnych ról społecznych i najważniejszy – kryzys osobowości człowieka. „Era

przemysłowa przechodni do historii, rodzi się nowy wiek” 14 .

Trzecia fala

Analizę nadchodzącej cywilizacji trzeciej fali Toffler zaczyna od przedstawienia jej

technosfery. Obecnie mamy do czynienia z wyczerpywaniem się surowców, z których korzystała

druga fala: ropy naftowej, węgla i uranu. Kryzys naftowy wywołany przez OPEC w 1973 r. zwrócił

uwagę na naglący problem stworzenia nowej bazy energetycznej. Według autora energia powinna

być czerpana z odnawialnych, różnorodnych oraz rozmieszczonych w rożnych miejscach

zasobów 15 . Nowa baza będzie się opierać na kombinacji zdecentralizowanych sposobów

wytwarzania energii. Na jej podstawie będą się rozwijać cztery gałęzie przemysłu, które staną się

„stosem pacierzowym” całego przemysłu trzeciej fali: przemysł elektroniczny i komputerowy,

przemysł kosmiczny, przemysł głębinowy oraz przemysł genetyczny. Toffler jest zafascynowany

postępem technologicznym i nowymi możliwościami z niego płynącymi. Przewiduje, że w

najbliższym czasie komputer będzie w każdym domu, a rynki zaleją rozmaite gadżety elektroniczne

służące przemysłowi oraz zdrowiu i wygodzie człowieka. Kreśli wizję rozwoju przemysłu

kosmicznego oraz miast w kosmosie i na wodzie, które przyczyniłyby się do rozwiązania problemu

przeludnienia. Dobrze prowadzona „akwakultura” (hodowla i racjonalny połów ryb oraz

wykorzystywanie roślinności morskiej) wraz z przewidywaną tzw. rewolucją bioagrarną wyszłyby

naprzeciw problemowi żywnościowemu. Mimo swego optymizmu Toffler widzi jednak zagrożenia

płynące z niekontrolowanego rozwoju techniki i popiera „technorebeliantów”, których program

sprowadza się do zhumanizowania postępu technicznego. Uważa ów ruch za „agentów” trzeciej

fali: „konflikt technorebeliantów z fantastami szukającymi ucieczki w pierwszej fali oraz

obrońcami drugiej fali głoszącymi hasło „technologia nade wszystko” - zrodzi szereg sensownych

technologii, dostosowanych do nowego systemu energetycznego, ku któremu już zaczęliśmy

zmierzać” 16 .

14 Ibidem, s.142.

15 Proponowane przez Tofflera źródła to: energia wodoru, słoneczna, geotermiczna, energia pływów morskich, energia

emitowana przez żywe organizmy, wyładowania błyskawic, energia syntezy termojądrowej.

16 A. Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s.184.

TOFFLER - FALE.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: