DIAGNOZA LOGOPEDYCZNA.docx

Diagnoza logopedyczna. Aspekt praktyczny.

Diagnoza logopedyczna to działanie zmierzające do rozpoznawania wady lub zaburzenia mowy, które ocenia się na podstawie analizy stanu badanego, uzyskanej za pomocą dostępnych metod badań. Diagnoza logopedyczna jest podstawą do opracowania programu terapii logopedycznej.

Diagnoza logopedyczna obejmuje :

•       rozpoznanie zaburzenia

•       wskazania terapeutyczne

•       prognozowanie

Rzetelna diagnoza logopedyczna oprócz badania mowy powinna uwzględniać :

•       przeprowadzenie wywiadu

•       ocenę sprawności narządów artykulacyjnych

•       badanie słuchu: fizjologicznego i fonematycznego

•       badanie psychologiczno - pedagogiczne

•       inne badania medyczne (jeśli zachodzi taka potrzeba).

Na gruncie nauk humanistycznych pojęcie diagnozy rozpatruje się w dwóch zakresach:

·                     szerokim (diagnozowanie)-obejmującym całość postępowania badawczego, czyli rozpoznanie, program terapii prognozę.

·                     wąskim (diagnoza) - obejmuje samo tylko rozpoznanie zaburzenia.

Podstawowym celem diagnozy jest ustalenie tego, co dziecko już potrafi. Diagnoza logopedyczna powinna posiadać trzy podstawowe cechy. Zdaniem J. Cieszyńskiej powinna być ciągła - zatem musi się powtarzać zarówno w celach weryfikacyjnych jak i prognostycznych. Kolejną cechą dobrej diagnozy jest polimodalność, która warunkuje użycie różnych metod i technik diagnozowania, ale uwzględnia holistyczne, całościowe ujmowanie badanej osoby. Ostatnia cecha, jaka jest użyteczność w terapii wskazuje na konieczność każdorazowego modyfikowania programu terapeutycznego dostosowanego do aktualnych osiągnięć badanego dziecka.

Zasady stawiania diagnozy logopedycznej (G.Jastrzębowska):

1.      Nawiązanie kontaktu z pacjentem, zagwarantowanie mu poczucia bezpieczeństwa;

2.     Dbanie o komfort dziecka podczas badania by nie było dla niego męczące (czas badania powinien być dostosowany do możliwości i wieku dziecka);

3.     Dobór metod i narzędzi diagnostycznych zależy od rodzaju zaburzenia, jego głębokości, nasilenia objawów, wieku pacjenta i jego możliwości psychofizycznych.

4.     Badanie logopedyczne powinno być uzupełnione danymi z badań specjalistycznych (laryngologicznych, neurologicznych, pedagogicznych, psychologicznych)

3 podstawowe etapy w diagnozie:

ü      Postawienie problemu (badanie wstępne: wywiad, obserwacja, orientacyjne badanie mowy)

ü      Wysunięcie hipotezy (badanie uzupełniające)

ü      Weryfikacja postawionych hipotez

G. Jastrzębowska podaje następujący schemat badania logopedycznego:

I. Określenie problemu 

1.                   Badanie wstępne (wywiad, obserwacja, orientacyjne badanie mowy)

2.                  Badanie uzupełniające

II.  Sformułowanie hipotez

1.                   Badanie podstawowe (badanie rozumienia, mówienia, badanie czytania i pisania)

2.                  Weryfikacja hipotez

III.  Weryfikacja hipotez

Ad1)  OKREśLENIE PROBLEMU

BADANIE WSTĘPNE

W pierwszym etapie logopeda zbiera informacje, które mają mu umożliwić dokonanie wstępnego rozpoznania. W badaniu wstępnym uzyskuje podstawowe informacje dotyczące rozwoju dziecka. Niezbędnym narzędziem badawczym, jaki należy tu wykorzystać jest z pewnością kwestionariusz wywiadu. Za pomocą tej metody zgromadzimy informacje dotyczące: wieku, wykształcenia, środowiska, w jakim żyje i pracuje pacjent, jego uzdolnień, zainteresowań i osiągnięć, ogólnego przebiegu rozwoju pacjenta, domniemanych przyczyn zaburzeń czy nieprawidłowości, kroków podjętych w celu radzenia sobie przez pacjenta w z trudnościami i sposobów ewentualnego łagodzenia ich skutków, sposobów przeciwdziałania zaistniałym problemom. Dlatego podczas pierwszej wizyty u logopedy warto, aby osoba udzielająca nam takiego wywiadu miała ze sobą książeczkę zdrowia dziecka, karty ewentualnych badań. Materiały te stanowią dokumentację pierwszych godzin, dni czy w wypadku dzienniczków – lat życia. Z upływem czasu często zapomina się o historii chorób, które przechodziło dziecko, wszelkich infekcji czy wypadków czy też o tym, kiedy i co dokładnie zaczęło mówić. A  pamiętajmy, że wszelkie wydarzenia, nawet te z pozoru mało ważne, z logopedycznego punktu widzenia są istotne i mogą okazać się kluczowymi w przyczynowym rozpoznaniu zaburzenia.

Orientacyjne badanie mowy przeprowadzane jest już w trakcie rozmowy z pacjentem. Zwraca się tu szczególna uwagę na zachowania werbalne i niewerbalne. Zdaniem G. Jastrzebowskiej należy zwrócić uwagę przede wszystkim na to:

·                     czy badany operuje zdaniami (jakimi, prostymi, złożonymi)

·                     czy buduje poprawne konstrukcje zdaniowe

·                     czy wszystkie głoski są realizowane prawidłowo

·                     czy zachowana jest czynność i prozodia mowy

·                     czy dziecko prawidłowo oddycha

·                     czy pacjent nie wykazuje zaburzeń głosu

WZÓR KARTY WYWIADU

Wywiad
Z kim..................................................
data...............................
Nazwisko i imię ucznia............................................................
Adres........................................................................................
Wiek w dniu wywiadu.......
Data i miejsce urodzenia.....................
1. Wywiad rodzinny
Matka: żyje, nie żyje....................
zawód..................................
Ojciec: żyje, nie żyje....................
zawód..................................
Rodzeństwo (wiek) 1.. ........ 2.. ........ 3.. ........ 4.. ................
Choroby w rodzinie (umysłowe, nerwowe, alkoholizm, padaczka,gruźlica)......................................................................
Wady mowy..................................
słuchu.................................
Atmosfera domowa (stosunek wzajemny domowników do
siebie, do osoby badanej).........................................................
2. Rozwój
Przebieg ciąży matki................................................................
Choroby matki w czasie ciąży..................................................
Przyjmowane leki (streptomecyna, inne).................................
Poród (w którym miesiącu?, normalny, powikłany)................
..................................................................................................
Stan noworodka: waga.......,
urazy porodowe..........................
Rozwój: mowa-gaworzenie..........
wyrazy........
zdania..............
siadanie...............................
chodzenie.....................................
Czy był w żłobku?..................
w przedszkolu?.........................
Przebyte choroby; operacje (data, szpital), wady rozwojowe,
choroby zakaźne.......................................................................
3. Stan obecny badanego
Stan fizyczny, sprawność ruchowa..........................................
Wzrok.......................................................................................
Uzdolnienia, zainteresowania...................................................
Charakter i temperament..........................................................
4. Początek zaburzeń mowy
Od pierwszych lat życia...........................................................
Po chorobie, wypadku, przestrachu..........................................
Czy wada mowy była usuwana (farmakologicznie, logopedy-
cznie, z jakim rezultatem?).......................................................
5.Uwagi....................................................................................
................................................................................................

BADANIE UZUPEŁNIAJĄCE

Logopeda w zależności od rodzaju zaburzenia zwraca po pierwsze uwagę na sprawność aparatu artykulacyjnego, sprawdza funkcje oddechowe i połykowe, bada orientacyjnie słuch fizjologiczny i fonematyczny, sprawdza się pamięć słuchowa, kinestezje mowy, płynność i prozodie mowy, bada emisje głosu, praksję i gnozję a także lateralizację. 

Żeby wykryć nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu warg, języka (także wędzidełka podjęzykowego) i podniebienia miękkiego, w budowie podniebienia twardego, oraz w stanie zgryzu, prowadzi się obserwację, oraz poleca się wykonanie kilku układów narządów artykulacyjnych.

We wszystkich próbach badania apraksji mowy powtarzają się określone

elementy:

Dwulatek powinien wykonać:

- cmokanie

- nadymanie policzków (wciągniecie powietrza nosem z nadętymi policzkami)

- wysuwanie i chowanie języka

- szerokie otwieranie warg

- szeroki uśmiech, zęby zamknięte

Czterolatek prócz nich powinien jeszcze:

- unosić język (zabawa w kotka, który pije mleczko)

- klaskanie (zabawa w konika)

- oblizywanie językiem warg, wargi są szeroko otwarte

Sześciolatek oprócz nich powinien jeszcze wykonać:

- „grot”(język wysunąć z ust, nie opierając go o zęby, tak by był ostro zakończony, nie

płaski i szeroki)

- naprzemienne dotykanie ostro zakończonym czubkiem języka zębów i dziąseł.

Dodatkowo należy sprawdzić ruchomość żuchwy, umiejętność przesunięcia jej w płaszczyznach pionowej i poziomej, funkcjonowanie podniebienia miękkiego i pierścienia zwierającego gardła. G. Jastrzębowska zwraca również uwagę na uwzględnienie: wielkości i grubości języka, długości i plastyczności wędzidełka podjęzykowego, wielkość migdałków podniebiennych, deformacje podniebienia miękkiego, zgryz i uzębienie, budowę przegrody nosowej.

W badaniu uzupełniającym po drugie sprawdza się funkcje połykowe. Wszelkie nieprawidłowości w tworzeniu się sposobu połykania powodują deformacje zębowo-zgryzowe przyczyniają się do zaburzeń artykulacji. Przy prawidłowym połykaniu czubek języka opiera się o wałek dziąsłowy. W przypadku infantylnego połykania spoczywa on płasko na dnie jamy ustnej lub wsuwa się między zęby. W celu zbadania funkcji połykowej prosi się pacjenta o przełknięcie podanego płynu i jednocześnie obserwuje się położenie języka i ruchy warg. Charakterystyczne jest to, że przy nieprawidłowym przełykaniu dziecko mocno zaciska wargi.

Kolejno sprawdza sie funkcje oddechowe. Prawidłowe oddychanie odbywa przez nos. W badaniu należy zwrócić uwagę na to, czy dziecko ma nawyk oddychania nosem czy ustami; czy oddech jest równy, rytmiczny, harmonijny; ile trwa faza wdechu i wydechu. 

W badaniu uzupełniającym po czwarte staramy się orientacyjnie zbadać słuch. Zwracamy uwagę na reakcję badanego na bodźce dźwiękowe. U małego dziecka prawidłowy słuch stwierdza się, gdy wzrokiem poszukuje ono źródła dźwięku, zwraca się ku niemu tułowiem i głową - gdy występują reakcje słuchowo-ruchowe. U dzieci starszych stan słuchu określa się poprzez badanie możliwości rozumienia mowy i szeptu. Za normalny słuch uznaje się stan, w którym szept jest słyszalny z odległości, co najmniej 6 m. 

Badanie słuchu fonematycznego. Celem badania jest określenie umiejętności różnicowania i identyfikacji głosek oraz dokonywania ich analizy i syntezy. Do badania słuchu fonematycznego, fonemowego, fonetycznego, analizy i syntezy słuchowej, spostrzegawczości słuchowej służą próby i testy różnych autorów, m.in.: próby i testy I. Styczek, B. Rocławskiego, J. Muszyńskiej i A Żarczyńskiej, J. E. Nowak, Skala pomiaru percepcji słuchowej słów J. Kostrzewskiego, Próba słuchu fonematycznego B. Kaji, "Zetotest" G. Krasowicz do badania pamięci fonologicznej, Test do odtwarzania struktur rytmicznych Miry Stambak. 

*Test odtwarzania struktur rytmicznych M. Stambak (R. Zazzo 1974) służy do oceny poziomu rozwoju percepcji słuchowej. W teście jest 21 różnych układów rytmicznych ułożonych zgodnie z zasadą stopniowania trudności. Test jest znormalizowany.

Przebieg badania:

Badający wystukuje ołówkiem strukturę rytmiczną z pewnymi przerwami. Małym kartonikiem zasłania pole widzenia, aby badany nie mógł widzieć ręki i ołówka badającego. Badany powinien wystukiwany układ powtórzyć (odstukując). Jeżeli badany nieprawidłowo odtworzy dany układ, powtarzamy go po raz drugi. Dopiero dwukrotne złe odtworzenie liczy się jako 1 błąd.

BADANIE ZDOLNOŚCI DO ANALIZY SŁUCHOWEJ

(zadanie próbne)

1.       ..

2.      . .

1.       ?

2.      .. ..

3.      . ..

4.      . . .

5.      ?.

6.      . ?

7.       .. . .

8.      .. .. ..

9.      .. ?

10.  . . . .

11.    . ?.

12.   ?..

13.   .. . ..

14.   ?. ..

...