Fiedler Arkady - Madagaskar okrutny czarodziej.pdf - Fiedler Arkady - ssaaggaa

Arkady Fiedler – Madagaskar okrutny czarodziej

CZĘŚĆ PIERWSZA

MADZUNGA: Wśród Sakalawów Północy

Zmieniło sią na Oceanie Indyjskim

To już nie to, co było dawniej. Jak ogromnie świat się zmienił w rejonie Oceanu Indyjskiego,

doznałem na własnej skórze na francuskim statku. Miałem niezłą zabawę.

Z Dar es-Salam płynąłem do Madzungi w klasie turystycznej. Dawniej pasażerowie tej klasy

mieli się dobrze, czuli się jak u Pana Boga za piecem, otaczano ich wygodą i szacunkiem.

Dziś linia okrętowa, „Messageries Maritimes", pobierała stosunkowo nie mniejszą niż dawniej

opłatę, ale poświęcała tych pasażerów duchowi nowych czasów. Rzucała ich na żer

ambicjom Trzeciego Świata. Ratowała jakieś dywidendy czy racje stanu.

Więc wygodę i szacunek dla klasy turystycznej diabli wzięli w Moroni, porcie wysp

Komoryjskich. Podniecona chmara dwustu czy iluś świeżych pasażerów trzeciej i czwartej

klasy wpadła tu na statek, by jechać z nami na Madagaskar. Byli ciemnoskórzy, rozkrzyczani,

spoceni, namiętnie ruchliwi i zaborczy. Z bezwzględnością nowych zdobywców wdarli się na

pokład klasy turystycznej i okupowali jej teren do końca podróży. Włóczyli się po naszych

korytarzach, natarczywie otwierali drzwi do kabin, zazie-rali do środka i budzili pasażerów z

poobiedniej drzemki. Nikt ich nie przeganiał, wszyscy ich znosili. Załoga statku nie mieszała

się.

Podróżni klasy turystycznej oburzali się, ale niewiele im to pomagało. Byli to Francuzi o

średnich zarobkach i dziwili się pobłażliwości załogi.

Ja się nie dziwiłem: przecież służyliśmy do tego, żeby ludzie z Komorów, wysp należących

wciąż niezmiennie do Francji, czuli się nam równi, i żeby jednocześnie ludzie

uprzywilejowani, pasażerowie pierwszej klasy, tuzy i szyszki, zaznawali wciąż jeszcze

wygody i spokoju. Spokoju tu na statku i potem tam na lądzie.

Następnego dnia pod wieczór dopłynęliśmy do Madzungi. Port, malowniczy o tej porze dnia,

czarował nas powiewną linią białych budynków i wdziękiem wysmukłych palm, ale na statku

mieliśmy piekiełko i czaru nie odczuwaliśmy.

Kto z klasy turystycznej chciał się dostać na ląd, musiał przejść na statku przez kontrolę

paszportów, lecz do tej kontroli tłoczyło się już dwustu niepohamowanych pasażerów z

trzeciej i czwartej klasy. Panował okropny bezład, kolejki nie było, wszystkie krzepkie ciemne

ciała pchały co sił do przodu, srogo ugniatając siebie, a jeszcze srożej białych pasażerów z

klasy turystycznej. Dostałem się w taki ścisk, że nie mogłem rękami ruszać i ledwo oddycha-

łem. Byłem uwięziony ciałami ludzkimi.

Po zawziętych minach otaczających mnie Komoryjczyków miarkowałem, że dusili mnie z

rozmysłem. Oto dostali białych ludzi między siebie i odgrywali się na nich. O kilka kroków ode

mnie tak samo męczyli młodego misjonarza, wracającego z urlopu na Madagaskar. Poczciwy

pere usiłował w tłoku się uśmiechać, ale błędne oczy wychodziły mu z orbit. Za kilka wieków

poniewierki i żyłowania kolorowy człowiek odpłacał się białemu i jakoś nie miałem mu tego za

złe, że mi miażdżył klatkę piersiową. Pokutowałem za winy popełniane do niedawna przez

ludzi białych jak ja.

Mój ciemny sąsiad z prawego boku miał zakazaną gębę i niewątpliwie nadużywał słusznego

prawa zemsty. W ciżbie było duszno i gorąco, pociliśmy się wszyscy i pocił się mój sąsiad.

Więc kapiący mu z czoła, z nosa i z brody pot ocierał o moje ramię, a robił to rzetelnie, z

pasją.

Niestety miałem na sobie jasnopopielatą marynarkę, w której chciałem przedstawiać się w

ministerstwach w Tananariwie, toteż smutkiem napełniała mnie rosnąca na ramieniu plama

potu i brudu od nie mytej twarzy. I nie było od tego ucieczki: nie mogłem odsunąć się ani o

cal od sąsiada, a prosić go, żeby mnie nie brudził, byłoby prowokacyjnym dolewaniem oliwy

do ognia.

Naraz przyszło mi parsknąć wesołym śmiechem i spojrzeć na sąsiada inaczej, przyjaźnie: z

tym wycieraniem zroszonego czoła kosztem białego człowieka cudacznie wyrastał szelma na

jakiś zgryźliwy symbol, głupi, bo głupi, ale symbol, i już nawet nie widziałem u niego

niezdarzonej gęby, a okropny ścisk w tym tłumie wydawał się słusznym pokłosiem dawnych

grzechów. Biały nokutnik musiał przepychać się przez czyściec, by wejść do raju.

Bajdy Marka Pola

Do raju?... Niech i tak będzie.

Przypomniało mi to Marka Pola. Ów wenecjański zuch, największy w średniowieczu

podróżnik, w drugiej połowie XIII wieku odbywający podróż na Daleki Wschód, skrzętnie

rejestrował wszystko, co widział i słyszał po drodze. Tak powstało jego wiekopomne dzieło

Opisanie świata, najbardziej porywająca — według słów J.L. Bakera w książce Odkrycia i

wyprawy geograficzne — opowieść podróżnicza, która nie ma sobie równej w całej literaturze

światowej i nigdy nie straci wartości. A chociaż Marko Polo Madagaskaru sam nie zwiedził,

dał o wyspie, nazwanej przez niego Mogelasio, ciekawy, a szumny opis:

„Jest wyspą leżącą na południe i na południowy zachód w odległości około tysiąca mil od

Sokotry. Mieszkańcy są Saracenami i czczą Mahometa... Wiedzcie, że ta wyspa jest jedną z

najważniejszych i największych na świecie. Obwodu bowiem liczy około cztery tysiące mil.

Mieszkańcy żyją z handlu i rękodzieła. Powiadam wam, że na tej wyspie żyje więcej zwierząt

niż w innych okolicach. I wiedzcie, że w całym świecie nie sprzedaje się i nie kupuje tyle kłów

słoniowych co na tej wyspie i na wyspie Zan-zibar. I wiedzcie, że na wyspie tej jedzą jedynie

mięso wielbłądzie. I wiedzcie, że dziennie tyle tam ich zabijają, że nikt nie uwierzy, kto

usłyszy o tym, a nie widział... Wiedzcie też, że na wyspie tej znajdują się drzewa sandałowe

czerwone, tak wielkie jak drzewa naszych krajów. Te drzewa miałyby wielką wartość w

innych krajach, lecz oni używają ich na opał, jak my naszych drzew leśnych...

„Mają wiele ambry, gdyż na morzach tych jest wielka obfitość waleni i kaszalotów. I z połowu

owych waleni i kaszalotów uzyskują ambrę w znacznej ilości. Wiedzcie bowiem, że wieloryby

dają ambrę...

Żyją tam lamparty i rysie, lwów jest tam niezmierzona liczba. Innych zwierząt jest tam pod

dostatkiem, jak kozłów, jeleni, danieli oraz im podobnych. Bogate są polowania na ptactwo.

Żyją tam bardzo wielkie strusie...

„Przybijają tu okręty z przeróżnymi towarami — a są tam złotogłowy i jedwabne tkaniny

rozmaitego gatunku, i wielorakie inne rzeczy — i wszystkie tu sprzedają lub wymieniają na

płody owej wyspy... Powiadam wam, że kupcy tam zyski mają i zdobywają wielkie majątki...

„I wiedzcie, że zaiste na owych rozlicznych wyspach, leżących na południu, żyje — jak

opowiadają ludzie — ptak Ruk... Nieprawdą jest, jakoby był na poły lwem, a na poły ptakiem,

lecz mówią ci, którzy go oglądali, że jest całkiem taki jak orzeł, lecz ponad miarę olbrzymi...

Opowiadają, że jest tak wielki i tak potężny, że w szponach swoich uniesie słonia i porywa go

wysoko w powietrze, następnie opuszcza go na ziemię, tak że się całkiem gruchoce.

Wówczas ptaki rozdziobują go, pożerają i żywią się nim... Skrzydła ich mają trzydzieści

kroków rozpiętości... Wysłańcy wracając, przynieśli Wielkiemu Chanowi jedno pióro ze

skrzydła owego ptaka, które ja, Marko Polo, zmierzyłem i przekonałem się, że jest długie na

dziewięćdziesiąt piędzi; trzon zaś owego pióra miał obwodu dwie pięści mojej ręki...

Mieszkańcy wyspy ptaka zowią skałą — Ruk...

„Opowiadali też, że dziki są tam wielkości bawołu i żyją tam żyrafy oraz dzikie osły... Dziwnie

o tym słuchać, a jeszcze dziwniej patrzeć na to..."

Opisanie świata zdobyło sobie wielką sławę. Przez dwa bite wieki nie było w Europie innego

dzieła tak wziętego, które by tak urzekająco prawiło o dalekich krajach na wschodzie. Ludzie,

rzecz prosta, ulegali urokowi. Królowie i giermkowie, zbrodniarze i święci, awanturnicy i

pionierzy, zaborcy i misjonarze, mistycy i ludzie czynu wpadali w Europie w zachwyt, snuli

plany, roili. Przyszłe wieki zdzierały zasłonę tajemnic, ujawniały bzdury w opisach Marka

Polo, kłam zadawały mrzonkom, ale rzecz dziwna i znamienna, Madagaskar najdłużej

zachował rozgłos „jednej z najważniejszych wysp na świecie" i nie chciał tracić tego miana.

Nie chciał odsłaniać prawdziwego oblicza — i to chyba do dnia dzisiejszego. Chciał pozostać

wciąż wabiącym rajem.

Madzunga, miasto krokodyla i baobabu

Więc z tłocznego czyśćca na francuskim statku przepchałem się poprzez malgaskie cło do

miasta Madzungi niby do raju. Chociaż to jeszcze pytanie, czy do raju.

W Madzundze zamieszkałem w „Nouvel Hotel" niedaleko portu, a w hotelu i w jego okolicy w

pewnych godzinach dnia straszny roznosił się odór. Miły właściciel, Pagoulatos, wyjaśnił mi,

że to tylko przypływ morza wpychał z powrotem do miejskich kanałów fekalia spływające z

miasta do zatoki — i tym mnie uspokoił. Ostatecznie dostojne kroniki nie wspominały, jak w

raju pachniało, więc mógł to być i raj.

Madzunga, leżąca na północno-zachodnim wybrzeżu wyspy, u ujścia potężnej Betsiboki,

drugi na wyspie port po Tamatawie — była punktem wyjścia w 1895 roku francuskiej

wyprawy wojennej, która podbiła Madagaskar. Stąd różne o tym mieście powstawały zdania

wśród Francuzów, zależne od nastroju ducha, stanu wątroby i przekonań politycznych tego,

który zdania owe wygła-szał. Więc niektórzy chwalili wniebogłosy, że to siedlisko szczęścia i

kwiatów, że tonie w uśmiechach, że do marzeń usposabia; inni, że tu nuda, kurz, smród,

skwar i najpaskudniejsza na świecie dziura.

Mnie Madzunga się podobała, bo dwadzieścia osiem lat temu na podwórzu u pewnego

hinduskiego kupca zobaczyłem tu wypchanego krokodyla-giganta, siedmiometrowego

potwora. Bestia miała obleśnie błogi grymas na wrednym pysku, nękający mnie długo potem

w różnych snach, i makabrycznych, i nieprzyzwoitych.

Inną imponującą osobliwością Madzungi był jej słynny na Ocean Indyjski baobab.

Najpotężniejszy na Madagaskarze i zapewne w całej Afryce, więc chyba największy na ziemi,

miał pień o obwodzie kilkudziesięciu metrów i można było dopatrywać się w nim wszystkiego,

lecz najmniej drzewa. Porównywano go już z przeróżnymi rzeczami i stworami, byleby były

olbrzymie a krę-pe, więc najczęściej z mamutem, ale to za mało: to był superma-mut.

Baobab nic się nie zmienił od dwudziestu ośmiu lat, stał znowu bez liści, napuszał się w

pobliżu oceanu u wylotu alei noszącej chwalebnie (czy politycznie?) tę samą co dawniej

nazwę: Avenue de France, i przypominał mi Fryderyka Schnacka. Ów niemiecki pisarz, jak

zresztą każdy inny tu podróżnik (nie wyłączając A. F.), pisał o baobabie wzruszonym piórem,

a że Schnack był uroczym wielbicielem motyli, kwiatów i niewinnych dziewic, bardzo go

lubiłem.

Ów baobab stanowił niezawodnie symbol wieczności, ale musiał służyć także doczesnym

celom. Przybili mu do czcigodnej kory dwa plakaty: jeden zapowiadał mające się odbyć

teatralne przedstawienie „Judasy", zapewne jakiegoś zespołu amatorskiego, drugi plakat był

jeszcze ważniejszy, bo zapraszał na mecz piłki nożnej, ój, Judasy, Judasy! Ale ci malgascy

judasy przynajmniej nie wycinali kory, jak to czynili obywatele rogalińscy z tysiącletnimi

dębami nad Wartą: raz koło Wielkanocy ludzie z Rogalinka potrzebowali paliwa do wędzenia

szynek, więc brali je ze sławnych dębów.

Madzunga, licząca blisko pięćdziesiąt tysięcy mieszkańców, była uderzającym zbiorowiskiem

wielu ludów, ras i odcieni skóry, ale główne piętno nadawali jej nie Malgasze, lecz Hindusi,

którzy opanowali handel i rzemiosło. Nie zawsze tak było. Dawnymi czasy Arabowie z wysp

Komoryjskich, z Zanzibaru i nawet z Arabii ściągali licznie do ujścia rzeki Betsiboki, zakładali

tu faktorie handlowe i byli ważnymi pośrednikami między szerokim światem a ludnością

malgaską. Gdy pod koniec siedemnastego wieku Sakalawowie, przybywający jako zdobywcy

z południa, stwarzali tu swe rozległe królestwo Boina, kupcy arabscy byli im wielką pomocą.

Towary, które wojacy od Arabów dostawali, a zwłaszcza strzelby i amunicja, dawały im

przewagę nad innymi szczepami. Był okres, kiedy nawet dalecy Merinowie, później tak

dumny i zwycięski naród, musieli składać Sakalawom hołd i daninę.

Więc przypuszczalnie rzutkim Arabom zawdzięczała Madzunga swe powstanie, ale tradycja

Sakalawów inne dawała wyjaśnienie tych początków. Mianowicie ich król Andriamandisoarivo

w swym zwycięskim pochodzie z południa doszedłszy nad brzegi Betsiboki, ujrzał przed sobą

potężną rzekę pełną wirów i krokodyli, i w mężnym sercu nieco się zatrwożył. Chcąc się

przekonać, czy Zanahary, najwyższe bóstwo Malgaszów, wciąż sprzyjało jego wyprawie, król

postanowił poświęcić swą najulubieńszą córkę. Więc kazał zbudować kruchą tratwę i na

niej puścił dziewczynkę na rzekę. Jego ludzie, zdjęci miłosierdziem — jak to zwykle bywało w

takich procedurach — błagali go, by tego nie czynił, ale oczywiście błagali daremnie, bo był to

władca niezłomny.

Bóstwo okazało się przychylne. Mała księżniczka wyszła cało z próby boskiej i szczęśliwie

wylądowała po drugiej stronie Betsiboki u jej ujścia do morza. Uradowani król i jego

Sakalawowie przepłynęli rzekę i w miejscu lądowania królewskiej córki założyli miasto; a

pewni poparcia boskiego, pokonali szczepy na północy i na wschodzie i stworzyli potężne

królestwo Boina.

Miasto nazwali Mudzangayeh czyli Miejscem Boskiego Wyboru, a dziewczynę

Andriamihantanarivo czyli Księżniczką-O-Której-Życie-Tysiące-Się-Modliły. Z biegiem czasu

Mudzangayeh przemieniło się w Madzungę.

Magistrat, smutne przedmieście i uśmiechnięte dziewczyny

Tsiranana, pierwszy prezydent dzisiejszej Republiki Malgaskiej, nie miał co prawda córki,

którą by rzucał na łaskę wirów Betsiboki, ale równie lubił Madzungę i podbijał serca ludzi,

żyjących tu na północy i zachodzie Madagaskaru. Byli to poza Sakalawami głównie jego

krajanie ze szczepu Tsimihetów, żyjący niedaleko w głębi wyspy, więc nie dziw, że w tym

swoim mateczniku w prowincji Madzunga Tsiranana cieszył się mirem jak nikt inny i tu

najwięcej dostawał głosów przy wyborach. A że miał serce wdzięczne i ręka rękę myła, hojnie

się odpłacał: w Madzundze wyrastały jak grzyby po deszczu okazałe budynki, wymierzane

nad stan. Płakał ponoć w Tananariwie malgaski minister finansów, marszczyli czoła

francuscy doradcy, ale Tsiranana uparł się w szerokim geście i Madzundze nie szczędził

budowli. Takim magistratem nie mogła poszczycić się nawet Tananariwa i rzecz ludzka,

także nie miała takiego pomnika prezydenta, wznoszącego dumne czoło na placu przed

magistratem.

Więc było przyjemnie patrzeć na architektoniczny awans Ma-dzungi i na śmiały gmach

magistratu. Stał na skraju śródmieścia, symbol nowych czasów, będąc niejako

zakończeniem kilku szerokich bulwarów stworzonych przez Francuzów jeszcze w czasach

kolonialnych. W magistracie urzędowali Merinowie z centralnego płaskowyżu i nieliczni

Tsimiheci, a najmniej było miejscowych ludzi, Sakalawów, zatrudnionych jako woźni.

Natomiast o kilkaset metrów za magistratem rozpoczynało się ludne przedmieście Mahabibo,

skupisko brudu, nędzy, chorób i woniejących ścieków. Tu w Mahabibo, w stłoczonych

chatach kurnych i w krzywych budach z blachy po puszkach, gnieździli się wyłącznie

Sakalawowie, ostatnia biedota. Dawni panowie tej ziemi, niezwalczeni ongiś wojownicy, dziś

wydziedziczeni i brutalnie wypchnięci ze swej stolicy na wydmuchowiska, tu dociągali bez-

nadziejnego żywota.

Między Mahabibo a śródmieściem rozciągało się wielkie targowisko, w godzinach

porannnych pełne ruchu, strojnych Malgaszek i wesołości, jak gdyby chciano tutaj powetować

smutek sakalaw-skich chat. Chodziłem między straganami, by fotografować, a na trzeci dzień

znano mnie już jak kulawego psa: kto był brzydki lub źle ubrany, unikał mnie z daleka,

natomiast dziewczyny, przystrojone w barwne lamby kuani, raczej garnęły się i zdjęć nie

miały mi za złe.

Były to przeważnie Sakalawki, niektóre wcale ładne, a wszystkie przyodziane w tanie

kolorowe kretony, zapewne cały majątek, jaki posiadały. Na targowisku przeżywały osobliwe

chwile, jak gdyby rodzaj malgaskiego uniesienia. Przez godzinę upajały się radością

otoczenia, z tłumem płynęły rozgwarzoną falą, żyły tu w odrębnym świecie jakiejś małej swej

bajki, która się kończyła dopiero, gdy wracały do ciemnych bud z blachy. Spostrzegałem

wyraźnie, że w tej gwarnej godzinie czuły się kimś innym, niż były w swych chatach; czuły się

jak motyle, które z cienia wyfrunęły na słońce, albo jak tancerki wykonujące czarowny taniec.

A że były szczęśliwe i uśmiechnięte i miały barwne kretony na sobie, chętnie pozwalały się

fotografować.

Życiodajny grób

Bywało, że godziłem na ulicy rykszarza i głusząc leciutką rozterkę sumienia, na jego pousse-

poussie wyjeżdżałem za miasto do wiosek sakalawskich. W tych ubogich wioskach nie było

zasobnych sklepów, świątyń ani kościołów, ani świętych kamieni-ołta-rzy, natomiast w

niektórych znajdowały się groby dawnych sakalawskich wodzów i królów. Owe groby

stanowiły dla Sakalawów bardzo ważną rzecz, najważniejszą w ich życiu. Otaczało się je do

dziś bezprzykładną czcią, gdyż były to jedyne ślady i dowody dawnej świetności, po której nic

innego nie pozostało.

Najbliższy grób znajdował się w Doana Vovo o trzy kilometry od Madzungi. Wieś, zbudowana

na piaskach, składała się z kilkudziesięciu chatynek skleconych z liści palmowych, a na

rozległym placu ciągnął się wielki, czworoboczny ostrokół o bokach chyba stumetrowych. Za

tym płotem, ukryty przed ludzkim okiem, leżał grób niejakiego Damisary, zapewne niegdyś

dużej miary woja. Cała wieś związana była z istnieniem grobu, wszyscy mieszkańcy tworzyli

jego straż honorową, a jako główny opiekun przedstawił się Hommadi Bacari, właściciel

nędznego straganu, Komoryjczyk, ale sakalawskiego pochodzenia.

Bacari grzecznie mnie prosił, żebym nie podchodził do świętego ostrokołu bliżej niż na

kilkadziesiąt kroków, bo to niepokoiłoby ducha zmarłego. Zaraz też wyjaśnił, że on sam także

nie mógł zbliżać się do grobu, jak tylko w godziwym odzieniu, a teraz był źle ubrany. Kury,

ptaki plugawe, uchodziły w Doana Vovo za fadi, rzecz zakazaną, i nie istniały w wiosce, za to

chętnie widziano tu bydło, mające u Sakalawów cechy istot nadprzyrodzonych. — Niestety —

westchnął Bacari — ludzie są ubodzy i posiadają mało bydła.

Podczas tej rozmowy mieszkańcy zaczęli się schodzić i stając dokoła nas, przyglądali się

białemu gościowi z życzliwą ciekawością. Byli mi chętni, bo okazywałem szacunek dla

świętości grobu, więc pozwalali się fotografować, a niektórzy chłopaczkowie przybiegali, by

poszczycić się posiadaniem procy. Zakupiłem u sklepikarza tanich cukierków i kazałem

rozdać je wszystkim obecnym. Był to skromny, łagodny i szczęśliwy na swój sposób ludek,

więc za te cukierki urosłem w jego oczach na dobroczyńcę i przyjaciela.

W Doana Vovo panował osobliwy spokój. Niewątpliwie nastrój dostojnej relikwii udzielał się

całej wsi, kładł swe piętno na ludzi, chaty i nawet na kilka okazałych drzew tamaryndowych:

były one ważnym sztafażem świętego gaju. Ale nie przez cały rok trwał tu spokój. Raz do

roku odbywały się uroczystości na cześć ducha zmarłego bohatera, trwające wiele dni.

Ludzie tłumnie przybywali z daleka, ze wszystkich stron znosili sute picie i pokarm, tańczyli i

śpiewali, upijali się toaką, grzęźli w rozpasa-niu. Niektórzy wpadali w szał i tańczyli taniec

trombę. — Po tym kilkudniowym wybuchu radości i oszołomienia ludzie mieli serca nasycone

dawnością — kończył opowiadanie sklepikarz Bacari — więc zadowoleni wracali do swych

chat i do szarej codzienności.

Gdy pożegnałem się z mieszkańcami Doany Vovo i pousse-pous-sem wracałem do

Madzungi, miałem i ja serce czymś napełnione, chyba rzewnością. W połowie XX wieku, tuż

pod bokiem żywotnego portu Madzunga, takie ubóstwo byłoby nie do zniesienia. Więc

mieszkańcy wymarzyli sobie ucieczkę z nędzy dzisiejszej w promienną przeszłość: stworzyli

sobie Trylogię na swą miarę. To wzruszało.

W drodze powrotnej przemierzaliśmy krajobraz niezwykle monotonny: na piaskach widniały

tylko tu i ówdzie szare krzewy i wymęczone drzewa. Była to okolica przejściowa między

bujno-ścią nadbrzeżnych palm kokosowych a krainą ślicznych satrak, palm wachlarzowych,

rosnących nieco dalej w głębi wyspy. Za to w przeciwieństwie do nudnej scenerii jakże

podniecające bogactwo wrażeń doznanych ostatnio: tu, w Doana Vovo, żyli ludzie, chwa-

lebną przeszłością uciekając od nędzy dnia dzisiejszego; w Ma-dzundze, na targowisku w

Mahabibo młode Sakalawki uśmiechały się do życia dorywczym wybuchem radości i na

chwilę zapominały o mrokach swych nor, w których mieszkały; a tam dalej nowoczesne

budowle, wzniesione nad stan, na wyrost, czym były: mrzonką rozrzutników czy żelaznym

nakazem dnia, wizją wielkiej przyszłości czy zjawą Marka Pola?

Malgascy kelnerzy

Malgasze, odznaczający się nieprzeciętnymi zdolnościami umysłowymi, mieli szczególnie

wyrobioną wyobraźnię, rozigraną i płatającą im, w każdym razie jeszcze do niedawna, groźne

figle. W mniemaniu Malgaszów najgroźniejsze nadnaturalne niebezpieczeństwa piętrzyły się

dokoła ludzi, a zły los w postaci obrzydliwych demonów i innych szkaradzieństw czyhał

nieustannie na ich zgubę. Ażeby się od złego obronić, stosowali dziwne środki, często wręcz

makabryczne. Więc na przykład we wszystkich prawie szczepach, żyjących na

Fiedler Arkady - Madagaskar okrutny czarodziej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: