„ Nieużytki przemysłu cynkowo – ołowiowego
jako obiekty godne ochrony . ”
Poprzemysłowe nieużytki są niezwykle godne uwagi a tym bardziej ochrony, mało tego-jest to konieczne czego przykładem jest Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy Żabie Doły powstały w konsekwencji wielu działań członków takich niezależnych organizacji jak:
- Katowickiego Koła Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego
- Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „pro Natura” ,
przy współpracy Działu Przyrody Muzeum Górnośląskiego.
Powierzchnia utworzonego Zespołu Przyrodniczo – Krajobrazowego wynosi 226,24 ha.
Powstanie Żabich Dołów:
Pierwotny krajobraz na obszarze Żabich Dołów został niemal całkowicie przekształcony przez człowieka.
Powstałe w triasie skały przekształciły się w wapienie i dolomity i znajdują się od 50 do 100 m głębokości. Kruszconośne dolomity wydobywane były ze względu na występujące w nich rudy cynku i ołowiu, a wraz z postępem techniki górniczej sięgano po coraz głębiej leżące zasoby. Opuszczone wyrobiska górnicze często ulegały zawałom, co prowadziło do pionowych przemieszczeń skał. Tak powstały niecki, leje i zapadliska. W ulegających obniżeniu fragmentach terenu powstawały obszary podmokłe, zalewiska i stawy. Obniżeniu terenu, oprócz górnictwa kruszcowego, sprzyjało też wydobycie ok. 300 m niżej węgla kamiennego.
Technologia flotacji pozwoliła na odzyskiwanie metalu z coraz już uboższej rudy, ale doprowadziła do powstania olbrzymiej ilości odpadów (ponad 90 % urobku wydobytego na powierzchnię).
Zbiorniki wodne stanowią 35 ha powierzchni. Większość powstała w latach 50. XX wieku przez wypełnienie utworzonych przez zapadnięcie się gruntu niecek. Największy zbiornik powstał w celu zgromadzenia wody na potrzeby kopalni rud cynku i ołowiu ( lata 20. XX w.).
Woda pobierana z tego zbiornika potrzebna była do flotacji wydobytych kruszców i wraz ze skałą płonną była wylewana do osadników. Skutkiem takiej działalności kopalni dodatkowo utworzone zostały na tych osadnikach hałdy o znacznym wzniesieniu (największa pocięta głębokimi bruzdami, co jest efektem erozji wodnej) zawierające 6 mln t odpadów. W 1990 r. zaprzestano wydobycia i składowania odpadów poflotacyjnych.
Atrakcyjność Żabich Dołów:
♣ Rośliny
Należy zwrócić uwagę, że ze względu na odbiegający od naturalnego – wzbogacony o pewne związki – skład podłoża, hałdy i osadniki są miejscami stwarzającymi specyficzne warunki życia. Potrafią tu żyć tylko rośliny najbardziej ekspansywne.
Pomimo skrajnych warunków siedliskowych zarejestrowano na hałdach i osadnikach aż 92 gatunki roślin a łącznie na Żabich Dołach stwierdzono 251 gatunków roślin naczyniowych.
Najlepiej czują się w takich warunkach gatunki klonów, topól, robinii, olch, robinia akacjowa, nostrzyk biały, gatunki chronione: rokitnik zwyczajny, centuria pospolita.
Gorzej – sosny, dęby, kasztanowce.
Jedną z najważniejszych grup gatunków flory są rośliny wodne i bagienne – stanowią 14 % flory Żabich Dołów. Pomimo, że liczba tych gatunków nie jest zbyt imponująca , to powierzchniowo stanowią one bardzo istotny element istniejących tu siedlisk. Ma to wpływ na zwiększenie różnorodności życia, co szczególnie dobrze widać na przykładzie ptaków.
Rośliny łąkowe stanowią aż 44 % stwierdzonych tu roślin zielnych , wśród których przeważają byliny.
Drzewa i krzewy stanowią 17,5 % ogólnej liczby obecnych tu gatunków roślin. Najliczniej reprezentowane są wierzby i topole, gdyż są to gatunki lekkonasienne, stąd rozprzestrzeniają się łatwo oraz podobnie jak brzozy i olchy zajmują nawet tak nieprzyjazne miejsca jak hałdy i osadniki.
♣ Bezkręgowce
Na omawianym terenie świat bezkręgowców nie został jeszcze dokładnie poznany.
- skorupiaki (rak stawowy – w ostatnich latach nie spotykany)
- owady ( np. ważki) kilkaset gatunków, 9 rzędów, 48 rodzin
- 12 gatunków ślimaków
♣ Płazy
- 9 gatunków
# traszki : zwyczajna i grzebieniasta
# ropuchy : szara i zielona
# żaby : wodna i jeziorowa
# rzekotka drzewna
# kumak nizinny
♣ Gady
- jaszczurka zwinka - jedyny przedstawiciel, obserwowana u podnóży nasypów kolejowych
♣ Ptaki
- 129 gatunków
# 76 gatunków to gatunki lęgowe ( to 30 % wszystkich polskich gatunków lęgowych) spośród których 29 gatunków należy do grupy wodno – błotnych.
Gatunki lęgowe-wskazujące na spadek liczebności w Europie Środkowej
· perkoz rdzawoszyi
· zausznik
· bąk
· bączek
· cyraneczka
· cyranka
· płaskonoga
· różeniec
· podgorzałka
· kuropatwa
· czajka
· krwawodziób
· śmieszka
· Pójdźka
· Skowronek
· Brzegówka
· Dymówka
· Pliszka żółta
· Pokląskwa
· Białorzytka
· Rokitniczka
· trzciniak
- ptaki przelotne
* nur czarnoszyi
* perkoz rogaty
* uhla
* płatkonóg
* szydło dzioły
* mewa żółtanoga
* podróżniczek
* wąsatka
- ptaki zimujące
☺ Kokoszka wodna
☺ Bekaz
♣ Ssaki
- owadożerne
@ jeż wschodni,
@ kret,
@ ryjówka aksamitna,
@ rzęsorek rzeczek,
@ zębiełek karliczek (prawdopodobnie)
- nietoperze
- zajęczaki
@ zając szarak
- gryzonie
@ chomik europejski
@ piżmak
@ karczownik
@ nornik zwyczajny
@ mysz domowa
@ szczur wędrowny
@ badylarka
@ mysz polna
@ mysz leśna
@ mysz zielna
Prawdopodobnie tez :
· nornica ruda
· darniówka zwyczajna
· nornik bury
· mysz zaroślowa
- drapieżne
@ lis pospolity
@ kuna domowa
@ tchórz zwyczajny
@ gronostaj
@ łasica łaska
Żabie Doły są niezwykłym terenem pod względem ornitologicznym, ale też są miejscem w którym swoje środowisko odnalazło wiele grup innych zwierząt i roślin. Mimo to należy pamiętać, że teren ten związany jest z przemysłem i stanowi historyczny obraz tej części Górnego Śląska.
Ścieżka dydaktyczna po tym terenie jest próbą przybliżenia problemu ochrony bioróżnorodności w skali lokalnej, co ma oczywiście w sensie przyrodniczym szersze znaczenie, bo jeśli chronimy zasoby lokalne, to polepszamy również zasoby globalne.
lenka_997