2

Termoregulacja - zereg procesów i zachowań behawioralnych organizmów mających na celu utrzymanie względnie stałej temperatury ciała. Jest to ważne dla utrzymania homeostazy organizmu.

Utrzymywanie temperatury

Typowa reakcja skóry człowieka na chłód. Zarówno organizmy zmiennocieplne jak i stałocieplne starają się utrzymać odpowiednią temperaturę. Odbywa się to poprzez behawior zwierząt - zachowania takie jak wygrzewanie na słońcu i preferowanie odpowiedniej temperatury otoczenia - oraz, w przypadku organizmów stałocieplnych, wewnętrzne mechanizmy utrzymywania temperatury. Do wewnętrznych mechanizmów utrzymywania temperatury należą:
Odpowiedzialne za wydzielanie ciepła w organizmie:

·         wątroba jest jednym z głównych narządów ogrzewających krew.

·         drżenie mięśniowe - czyli szybkie skurcze powodują wzrost temperatury.

·         cykle jałowe (czyli cykle w których z gradientu elektronów w mitochondrium nie tworzy się ATP tylko ciepło) powodują wzrost temperatury. Cykle jałowe są charakterystyczne dla brunatnej tkanki tłuszczowej.

·         Działania hormonalne, takie jak zwiększenie lub spadek aktywności tarczycy więc i wydzielania hormonu tyroksyny

Odpowiedzialne za wymianę ciepła z otoczeniem, ograniczające ucieczkę ciepła z organizmu:

·         wymienniki przeciwprądowe w przepływie krwi w kończynach, powietrza w nozdrzach.

·         termiczne bariery izolacyjne takie jak: tkanka tłuszczowa, sierść, pióra.

Odpowiedzialne za oddawanie ciepła do otoczenia:

·         Ułatwienie przepływu ciepła do powierzchniowych warstw organizmu np. kurczenie lub rozkurczanie naczyń krwionośnych skóry. W przypadku kiedy organizm dąży do zachowania ciepła, naczynia krwionośne kurczą się i krew nie może tracić ciepła poprzez kontakt z chłodniejszym powietrzem.

·         zwiększenie odbioru ciepła poprzez parowanie - pocenie i ziajanie.

Stany patofizjologiczne

Struktura nerwowa zwana ośrodkiem termoregulacji jest odpowiedzialna za ustalenie odpowiedniej temperatury i podjęcia decyzji o działaniach mających na celu jej podniesienie lub obniżenie. W przypadku infekcji, naturalną odpowiedzią organizmu jest wzrost temperatury. Ośrodek termoregulacji podwyższa swój punkt nastawczy (tzw. set point) na wyższy. Organizm zaczyna dążyć do osiągnięcia nowego, wyższego punktu nastawczego. Następuje chwilowa hipotermia podczas której jest intensywnie produkowane ciepło (na przykład poprzez drżenie mięśni). Trwa to do osiągnięcia temperatury wyznaczonej przez ośrodek termoregulacji. Po podaniu leków przeciwgorączkowych punkt nastawczy obniża się, następuje chwilowa hipertermia z intensywną utratą ciepła (intensywne pocenie) do osiągnięcia punktu nastawczego. Gorączka i anapireksja są stanami w których organizm kontroluje temperaturę narzuconą mu przez ośrodek termoregulacji. Hipertermia i hipotermia są przykładami stanów w których niezależnie od narzuconej temperatury, organizm ze względu na niewydolny mechanizm utrzymywania ciepła (lub skrajne warunki zewnętrzne) nie jest w stanie utrzymać odpowiedniej temperatury, co może być niebezpieczne dla zdrowia

Gorączka - stan eutermii towarzyszący chorobie polegający na zwiększeniu temperatury ciała w punkcie nastawczym powyżej normy. Pierwotne znaczenie tego objawu to obronna odpowiedź organizmu na atak wirusów, bakterii, grzybów, obecność ciał obcych, alergenów, martwych fragmentów tkanek i chemicznych pirogenów.

U człowieka umownie mówimy o stanie podgorączkowym jeżeli temperatura ciała wynosi powyżej 37 °C, zaś o gorączce jeśli przekroczy 38 °C[1]. Po intensywnym wysiłku fizycznym temperatura zdrowej osoby może wzrosnąć o 0,5 stopnia.

Zwykle pomiaru temperatury dokonuje się za pomocą termometru w jednym z czterech miejsc:

·         pod pachą (prawidłowa temperatura 36,6 °C) – najmniej dokładny pomiar z medycznego punktu widzenia;

·         w jamie ustnej (prawidłowa temperatura 36,9 °C);

·         w odbycie (metoda rektalna, dla niemowląt) (prawidłowa temperatura 37,1 °C) – najdokładniejszy pomiar z medycznego punktu widzenia.

·         w uchu - mierzona jest temperatura błony bębenkowej (prawidłowa temperatura 37,1 °C) - pomiar o podobnej dokładności w porównaniu do metody rektalnej lecz dużo szybszy i tańszy, dlatego popularny w szpitalach.

Mechanizm powstawania gorączki

Proces powstawania gorączki zapoczątkowuje pojawienie się w organizmie pirogenów pochodzenia zewnętrznego, są to substancje białkowe, stanowiące produkt metabolizmu bakterii i wzrostu wirusów. Komórki fagocytujące, w kontakcie z nimi, rozpoczynają produkcję tzw. pirogenów endogennych, które wraz z krwią dostają się do podwzgórza, pobudzając je do produkcji neuromediatorów zapalenia, w tym głównie prostaglandyn. Po dotarciu do ośrodka regulacji temperatury, w mózgu, powodują one zmianę punktu nastawczego (tzw. therm set point) na wyższy, co skutkuje zwiększeniem temperatury organizmu. Po zmianie punktu nastawczego organizm zaczyna intensywnie produkować ciepło (poprzez termogenezę mięśniową oraz bezdrżeniową) oraz zapobiega jego utracie. Trwa to do momentu osiągnięcia temperatury nowego punktu nastawczego.

Niezakaźne przyczyny gorączki:

·         ciąża

·         wysiłek fizyczny

·         trawienie

·         owulacja

·         nadcieplność wegetatywna

Podział gorączek w zależności od wysokości temperatury

·         37,5-38,0 °C (niektórzy podają do 38,2 °C) – stan podgorączkowy (status subfebrilis)

·         38,0-38,5 °C – gorączka nieznaczna

·         38,5-39,5 °C – gorączka umiarkowana

·         39,5-40,5 °C – gorączka znaczna

·         40,5-41,0 °C – gorączka wysoka

·         >41 °C – gorączka nadmierna

Tory gorączkowe

·         gorączka ciągła (febris continua),

·         gorączka zwalniająca (febris remittens),

o        gorączka trawiąca (febris hectica),

·         gorączka przerywana (febris intermittens)

·         gorączka powrotna (febris recurrens), np. w brucelozie,

·         gorączka przelotna (febris ephemerea) – trwająca do 1 dnia,

·         gorączka nieregularna (febris irregularis) – brak charakterystycznego toru.

Fizjologiczny sens gorączki

Ponieważ koszt metaboliczny gorączki jest wysoki, może wydawać się dziwne, że chory organizm (który zazwyczaj pożywia się gorzej) ma wyższą temperaturę. Okazuje się, że przy wyższej temperaturze mechanizmy obronne (takie jak wytwarzanie przeciwciał) czy proliferacja limfocytów ulegają znacznemu wzrostowi (około 10% na jeden stopień)[2]. Równocześnie zmniejsza się dostęp żelaza i innych związków dla patogenów co utrudnia im namnażanie. Wykazano doświadczalnie, że zwierzęta którym uniemożliwiono podwyższenie temperatury na czas infekcji (poprzez podawanie leków obniżających temperaturę) miały niższą przeżywalność niż zwierzęta bez podawanych leków. Według pewnej doktryny lekarze nie powinni starać się walczyć z gorączką za wszelką cenę traktując ją jako naturalny mechanizm ochronny. Gorączka jest bardzo starym ewolucyjnie mechanizmem obronnym i występuje u większości organizmów. Jednak tylko stałocieplne ptaki i ssaki potrafią czynnie ją generować. U zmiennocieplnych przejawia się to próbą przeniesienia się w miejsca cieplejsze. W doświadczeniach polegających na podaniu pirogenów bakteryjnych jaszczurkom z rodzaju Dipsosauria szukały one cieplejszego o 2*C stanowiska. Podobnie reagują płazy i ryby, a nawet karaczany[4].

Szkodliwość gorączki

Gorączka powyżej 39 °C męczy i osłabia organizm. Wyraźnie przyspiesza akcję serca. Najbardziej wrażliwy na podwyższenie temperatury jest jednak mózg. Utrzymująca się gorączka powyżej 41,5 C grozi uszkodzeniem białek w komórkach nerwowych, co może prowadzić do śmierci. Organizm jednak zazwyczaj potrafi "kontrolować" gorączkę i bardzo rzadko przekracza ona niebezpieczny dla zdrowia próg. Pomimo to powinna być bezwzględnie obniżana u dzieci (ze względu na niesprawność układu termoregulacyjnego), kobiet w ciąży (ochrona płodu), u osób z niewydolnym układem krążenia (wysoka temp. obciąża układ krążenia) oraz u pacjentów po operacji (ze względu na wyczerpanie organizmu).

Kontrowersje wokół użyteczności gorączki 

Istnieją argumenty za oraz przeciwko pozytywnemu wpływowi gorączki na człowieka podczas choroby[5][6][7] i ta kwestia nie została ostatecznie rozstrzygnięta. Argumenty za pozytywnym wpływem na organizm zostały opisane powyżej. Przeciwnicy podkreślają, że:

·         Człowiek bez gorączki ma dużo lepsze samopoczucie. Dobre samopoczucie i pozytywne nastawienie sprzyjają wyzdrowieniu bardziej niż lekki wzrost sprawności immunologicznej organizmu. Zobacz też: Neuroimmunologia (dziedzina fizjologii zajmująca się powiązaniem układu nerwowego i immunologicznego).

·         Badania przeprowadzano na prostych organizmach (takich jak myszy) u których gorączka ma procentowo dużo większy wpływ na pokonanie choroby niż u człowieka, którego układ immunologiczny jest bardziej rozbudowany.

Nerwy czaszkowe.

Podstawowym elementem układu nerwowego jest neuron. Układ nerwowy dzielimy na ośrodkowy i obwodowy. Do ośrodkowego zaliczamy mózgowie i rdzeń kręgowy. W skład mózgowia wchodzi mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony, do obwodowego zaliczmy nerwy czaszkowe i rdzeniowe. Czaszkowe XII oznaczone rzymskimi opuszczają one czaszkę przez otwory w jej podstawie, dzieli się je na 2 kategorie:

-        Wyłącznie czuciowe – I, II, VIII,

-        Wyłącznie ruchowe – IV, VI, XI, XII,

-        Mieszane – III, V, VII, IX, X.

I. Nerwy węchowe,

II.                Nerw wzrokowy,

III.             Nerw okoruchowy,

IV.             Nerw bloczkowy,

V.               Nerw trójdzielny,

VI.             Nerw odwodzący,

VII.          Nerw twarzowy,

VIII.       Nerw przedsionkowo – ślimakowy,

IX.             Nerw językowo – gardłowy,

X.               Nerw błędny,

XI.             Nerw dodatkowy,

XII.          Nerw podjęzykowy.

Nerwy rdzeniowe – powstają z połączenia ruchomego korzenia brzusznego odchodzącego od rdzenia kręgowego z czuciowym korzeniem grzbietu, rozpoczyna się w zwoju rdzeniowy. W skład nerwy rdzeniowego wchodzą włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne. Nerw rdzeniowy jest to 31 par: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych. 5 krzyżowych, 1 guziczny.

Układ autonomiczny dzieli się na część obowodwą i ośrodkową. Do części ośrodkowej należą jądra występujące w pniu mózgu oraz skupienia komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym. Do części obwodowej należą zwoje i nerwy. Pod względem autonomicznym układ czynnościowy dzieli się na część współczulną (sympatyczną), należą tu ciała komórek neuronów przedzwojowych (odcinek 8 szyjny, cały piersiowy, pierwsze 3 odcinki lędźwiowego rdzenia kręgowego). Część przywspółczulna (parasympatyczna) to włókna przedzwyczjowe pierwszych neuronów przywspółczulnych, ośrodkowy układ nerwowy w obrębie czaszki i części krzyżowej rdzenia kręgowego.

Zakres unerwienia V i VII.

Nerw trójdzielny (V) – to nerw zbudowany z włókien czuciowych i ruchowych, od zwoju tego nerwu odchodzą 3 gałęzie:

1. 1. 1 – nerw oczny, unerwia czuciowo oponę twardą, skórę czoła, skórę powieki górnej, grzbiet nosa, spojówkę, rogówkę, twardówkę, tęczówkę, ciało rzęskowe, naczyniówkę, błonę śluzową przednią górną jamy nosowej oraz zatoki – czołową, klinową i komórki sitowe.
   2. 2 – nerw szczękowy, unerwia oponę twardą, przegrodę nosa, zęby górne, powiekę dolną, wargę górną, dziąsła, błonę śluzową policzka.
   3. 3 – nerw żuchwowy, unerwia mięśnie żucia, czuciowo unerwia policzek, ruchowo 2/3 przednie języka, unerwia zęby dolne, skórę części dolnej policzka, bródkę, wargę dolną, skroń, małżowinę uszną, skórę przewodu słuchu zewnętrznego, dziąsła dolne.

Unerwienie czuciowe nerwu III-dzielnego możemy podzielić na obszary skóry i błony śluzowej

Nerw twarzowy VII – to nerw ruchowy, unerwia mięśnie mimiczne twarzy wraz z:

a)                               Mięśniem szerokim szyi,

b)                              Mięśniem naczasznym,

c)                               Niektóre mięśnie nadgdykowe.

Uszkodzenie tego nerwu prowadzi do porażenia (niedowładu) wszystkich mięśni połowy twarzy.

Porażenie gałęzi górnej prowadzi do zaburzenia zamykania powiek z towarzyszącym łzawieniem. Chory nie zamyka oka, szpara powiek jest rozszerzona i nie marszczy czoła.

Porażenie gałęzi dolnej powoduje – opadanie kąta ust i przeciągniecie ust na stronę zdrową (objaw fajkowy).

Przy całkowitym porażeniu jednostronnym, twarz staje się asymetryczna, bruzda nosowo-wargowa jest wygładzona.

Wykonując zabieg na bocznej powierzchni twarzy należy pamiętać o wachlarzowatym i powierzchniowo przebiegu gałęzi nerwu III-dzielnego. Cięcia należy wykonać poziomo, nigdy nie pionowo.

Podział mózgowia.

Przodomózgowie

1)     Kresomózgowie,

o Kresomózgowie parzyste

o Kresomózgowie nieparzyste

2)     Międzymózgowie

o ...