Cezar Juliusz - O wojnie domowej.pdf - C - SOL1983

KsiĢŇka pobrana ze strony

http://www.ksiazki4u.prv.pl

PRZEDMOWA

Gajus Juliusz Cezar urodziþ siħ w Rzymie 12 lipca, czyli w miesiĢcu

Quintilis, ktry pŅniej od niego nazwano Iulius, w roku 100 albo 102

przed Chr. I jedna, i druga data byþa rwnie doniosþa. W r. 102

Mariusz pobiþ Cymbrw i Teutonw i wrciþ w tryumfie, witany

imieniem nowego Romulusa. W roku 100 Mariusz byþ po raz czwarty

konsulem, czego nikt dotĢd nie osiĢgnĢþ i co siħ sprzeciwiaþo

konstytucji i tradycji, a majĢc do pomocy Saturnina, trybuna ludu,

utrwalaþ wþadzħ populares, partii ludowej, przeciw optymatom, czyli

arystokracji, ktra przez kilka wiekw panowaþa niepodzielnie.

JuŇ od trzydziestu lat prbowano podwaŇyę dawny ustrj. Pierwszy

przemwiþ w imieniu wydziedziczonych i upoĻledzonych trybun ludu

Tyberiusz Grakchus. Parħset lat wojen i podbojw wzbogaciþo

nieliczne rody moŇnych, a zuboŇyþo resztħ ludnoĻci, zwþaszcza

wiejskiej. Drobny rolnik pþaciþ haracz krwi sþuŇĢc w legionach i

zostawiaþ swoje gospodarstwo w zaniedbaniu, potem musiaþ siħ go

pozbyę, nħkany dþugami i przewagĢ gospodarczĢ wielkich

latyfundiw, opartych na pracy niewolnikw. Z chþopw, ktrzy

potracili ziemiħ, wzrastaþ proletariat miejski, gþwnie w Rzymie.

Tyberiusz Grakchus chciaþ tych nħdzarzy na nowo obdarzyę ziemiĢ i

zaproponowaþ ustawħ rolnĢ (lex agrarid), ktra by odebraþa znaczne

obszary z ziem paıstwowych (ager publicus), nieprawnie

przywþaszczonych przez arystokracjħ, i rozdzieliþa je miħdzy

bezrolnych. W tym czasie umarþ ostatni krl Pergamonu, zamoŇnego

paıstwa w Azji Mniejszej, i zapisaþ je w testamencie Rzymowi Ï fakt

nieznany dotĢd w historii, ale ktry miaþ siħ jeszcze parħ razy

powtrzyę w tym wieku, jakby Ļwiat zawczasu kapitulowaþ przed

Rzymem. Tyberiusz Grakchus domagaþ siħ, by

skarb zmarþego krla przeznaczyę na zakup narzħdzi dla ubogich

rolnikw. Arystokracja dokonaþa zamachu, trybun ludu zostaþ zabity.

W dziesiħę lat po nim jego brat, Gajus, podjĢþ tħ samĢ walkħ.

Przeprowadziþ ustawħ nakþadajĢcĢ na paıstwo obowiĢzek zaopa-

trywania Rzymu w zboŇe po niskiej cenie. Nie tylko Rzym, ale i caþy

pþwysep Ňyþ importowanym zboŇem, gþwnie z Sycylii i Egiptu; to,

ktre zbierano w samej Italii, nie wystarczaþo na jej potrzeby, zresztĢ

coraz mniej uprawiano zboŇa, a coraz wiħcej wina i oliwek, poniewaŇ

siħ lepiej opþacaþy. Pod koniec stulecia Italia juŇ zrzuci z siebie dawny

strj lasw i pl, a okryje siħ ogrodami, winnicami i gajami oliwnymi.

Gajus Grakchus rzuciþ myĻl jeszcze ĻmielszĢ: rozszerzyę

obywatelstwo rzymskie na wszystkich wolnych mieszkaıcw Italii.

Byþo to w istocie paradoksem, Ňe peþne prawa miaþa tylko ludnoĻę

Rzymu i Lacjum, jakby wciĢŇ trwaþy czasy, kiedy one stanowiþy caþe

paıstwo. Lecz myĻl Gra-kchusa okazaþa siħ zbyt odwaŇna; z

wĢtpliwoĻci, jakie budziþa, skorzystali arystokraci, zagroŇeni reformĢ

rolnĢ, oplatali Gajusa intrygami i w koıcu zginĢþ, tak samo jak brat,

od sztyletw.

Tymczasem wyrsþ silniejszy przeciwnik wszechwþadnej no-biiitas,

senatorskiej arystokracji, ktra od wielu pokoleı zagarnħþa wszystkie

wysokie urzħdy. Mariusz narzuciþ siħ dziħki swym zdolnoĻciom

wojskowym i Ï rzecz niesþychana! Ï syn chþopski zostaþ konsulem,

i. to nie raz, ale osiem razy. Tak samo niezwykþy byþ fakt, w naszych

oczach raczej bþahy, Ňe znalazþ Ňonħ w pa-trycjuszowskim rodzie

Juliuszw. Byþa niĢ JuliaÐ_ciotka Cezara, rodzona siostra jego ojca.

Stary i dumny rd wywodziþ siħ od mitycznego Julusa, czyli

Askaniusza, syna Eneasza, ktrego znw matkĢ byþa bogini Wenus.

Tej pysznej genealogii nie odpowiadaþa senatorska ĻwietnoĻę Ï od

szeĻciu pokoleı nie spotykaþo siħ wĻrd Juliuszw godnoĻci wyŇszych

nad pretorskie.

Matka Cezara, Aurelia, z rwnie starego rodu (naleŇeę miaþ doı jeden

z pierwszych krlw Rzymu), byþa matronĢ dawnego obyczaju.

Chþopiec chowaþ siħ pod okiem domowego nauczyciela nazwiskiem

Marcus Antonius Gnipho, ktry pochodziþ z Galii Przedalpejskiej.

Cezar zawdziħczaþ mu doskonaþe poczĢtki w jħzyku þaciıskim i

greckim. Siedziaþ jeszcze nad abecadþem, gdy

Mariusz, strĢcony i sponiewierany, tuþaþ siħ na wygnaniu. Dziwne losy

bohaterskiego starca rozpalaþy wyobraŅniħ chþopca.

Mariusz znalazþ przeciwnika w swoim dawnym oficerze, Korneliuszu

Sulli, ktry staþ siħ gþowĢ reakcji optymatw. Walczyli oni zawziħcie

przeciw wszystkiemu, co zmierzaþo do ograniczenia ich przywilejw;

dwaj trybuni ludu, Saturninus i Liwiusz Druzus, ktrzy prowadzili

politykħ Grakchw, zginħli tak samo jak tamci. Lecz myĻl przez nich

rzucona nie zginħþa: Italia z broniĢ w rħku upominaþa siħ o prawa

obywatelskie. Wybuchþa wojna, ktra trwaþa dþugo. Dowdcy

rzymscy pustoszyli Italiħ, wyrzynali caþe miasta, brali tysiĢce ludzi do

niewoli. Skoıczyþo siħ rozszerzeniem obywatelstwa rzymskiego na

caþĢ Italiħ. W ten sposb zostaþ zamkniħty rozdziaþ historii. Italia,

skþadajĢca siħ z wielu krajw, kaŇdy o wþasnych dziejach, nieraz

dawniejszych od rzymskich, jak Etruria, Italia mwiĢca rŇnymi

jħzykami i narzeczami, Italia Etruskw, Samnitw, Oskw, Umbrw z

ich odrħbnymi obyczajami i kultami Ï odchodziþa w przeszþoĻę,

ustħpujĢc przed nowĢ ItaliĢ, coraz bardziej jednolitĢ. Gdy w

trzydzieĻci lat pŅniej Cezar bħdzie mwiþ w swoich Pamiħtnikach o

ziemiach Pelignw, Marsw, Marycynw, bħdĢ to juŇ nazwy

topograficzne, jakby powiatw.

Sulla, ktry strĢciþ Mariusza, wyrsþ dziħki wojnie z Mitry-datesem,

krlem Pontu, kraju nad Morzem Czarnym. Wþadca ten wystĢpiþ z

hasþem: wyrzucię Rzymian z Azji. Sulla wyruszyþ przeciw niemu, lecz

w swoich dziaþaniach ograniczyþ siħ do Grecji, sprzymierzonej z

Mitrydatesem, i splĢdrowaþ Ateny, na koniec zawarþ z krlem Pontu

ukþad i poĻpieszyþ do Italii, by zaprowadzię tam swj porzĢdek.

Wkroczyþ do Rzymu z wojskiem, na co siħ nikt dotĢd nie waŇyþ.

Wedþug konstytucji wodzowie rzymscy wracajĢcy z wypraw

wojennych musieli zatrzymaę siħ u bram stolicy i czekaę, co senat

postanowi: czy przyzna im tryumf, czy po prostu kaŇe rozpuĻcię

wojsko i wrcię do prywatnego Ňycia. Sulla wszedþ do Rzymu ze

swoimi legionami i krwawo rozprawiþ siħ z partiĢ Mariusza. Sþynne

proskrypcje, procesy polityczne, koıczĢce siħ z reguþy wyrokiem

Ļmierci i konfiskatĢ majĢtku, wytħpiþy jego przeciwnikw. Pomagaþ

mu w tym tþum donosicieli, ktrzy dochodzili do olbrzymich fortun,

kupujĢc za bezcen wysta-

wionħ na licytacji dobra skazanych. Reakcja arystokratyczna ogra-

niczyþa trybunw ludu i komie j w, czyli zgromadzeı ludowych,

rzĢdy znalazþy siħ znw w rħkach senatu i rodw senatorskich. Gdy

Sulla byþ dyktatorem, gdy Cezar doszedþ lat mħskich. OŇeniony

z crkĢ Cynny, gþwnego sojusznika Mariusza, nie usþuchaþ dyktatora,

gdy w kazaþ mu siħ z niĢ rozwieĻę. Opþaciþ to utratĢ czħĻci majĢtku i

odebrano mu godnoĻę kapþana Jowisza. Lecz wolaþ zejĻę ludziom z

oczu, jakiĻ czas kryþ siħ w grach, wreszcie popþynĢþ do Azji

Mniejszej. Mitrydates znw zaczĢþ wojnħ, Cezar znalazþ siħ wĻrd

obroıcw Mityleny. Po Ļmierci Sulli wrciþ do Rzymu i Ļledziþ

uwaŇnie, jak zaczyna siħ kruszyę konstytucja arystokratyczna,

przywrcona przez zmarþego dyktatora.

W r. 77 po raz pierwszy wystĢpiþ publicznie, oskarŇajĢc Dola-bellħ,

byþego prokonsula Macedonii, o naduŇycia. Proces przegraþ, tak jak i

podobny w nastħpnym roku przeciw innemu zdziercy, ale opinii

narzuciþ przekonanie o sprzedajnoĻci sĢdw senatorskich.

Byþo ono aŇ nadto uzasadnione. Istniaþy ustawy, nawet surowe,

przeciw naduŇyciom popeþnianym przez drapieŇnych pro-konsulw i

propretorw, zarzĢdzajĢcych prowincjami, lecz maþy byþ z nich

poŇytek. W sĢdzie zþoŇonym z senatorw winowajca pochodzĢcy z tej

samej sfery mgþ liczyę na pobþaŇliwoĻę kuzynw. UwaŇano, Ňe

jedynĢ radĢ jest odebraę senatorom sĢdy w sprawach tego rodzaju i

oddaę je trybunaþom, zþoŇonym z przedstawicieli drugiego stanu, czyli

rycerzy rzymskich. NaleŇeli do nich bogaci finansiĻci, ktrych

olbrzymie dochody szþy ze spekulacji, z lichwy, z budowy i wynajmu

domw czynszowych, z rŇnych przedsiħbiorstw i dostaw

paıstwowych, wreszcie z dzierŇawy danin i podatkw.

Paıstwo rzymskie nie zbieraþo podatkw bezpoĻrednio, tylko

nakþadaþo na kaŇdĢ prowincjħ okreĻlone kwoty, ktre obowiĢzywali

siħ wpþacaę do skarbu publicani, czyli dzierŇawcy danin, i juŇ ich

sprawĢ byþo, w jaki sposb odbiorĢ je od podatnikw. Publi-cani

þĢczyli siħ w towarzystwa, moŇna by rzec: akcyjne, poniewaŇ jeden

czþowiek nie mgþ sprostaę kosztom i samej daniny, i jej ĻciĢgniħcia,

nie mwiĢc o ryzyku, na jakie naraŇaþy go wojny, zamieszki

wewnħtrzne, nieurodzaje, klħski Ňywioþowe, powodujĢce

niewypþacalnoĻę tego lub innego kraju. Utrzymywali liczny personel

biuralistw i celnikw. Mieli pomoc w tych wszystkich

Rzymianach, ktrych gnaþ do prowincji wþasny interes. Byli to

dostawcy wojskowi, armatorzy, kupcy, handlarze niewolnikw

poĻrednicy, agenci wielkich panw rzymskich, majĢcych w prowincji

swoje dobra albo interesy finansowe. Oni to wþaĻnie tworzyli owe

zwiĢzki obywateli rzymskich, conventus civium Romanorum, o

ktrych parokrotnie wspomina Cezar, rodzaj klubw czy Ðdomw

rzymskich" na obczyŅnie. Stanowili wielkĢ siþħ zarwno

ekonomicznĢ, jak i politycznĢ, byli wĻrd tubylcw arystokracjĢ,

otoczonĢ majestatem obywatelstwa rzymskiego. Dumni i chciwi,

przychodzili do kraju biedni, a wkrtce dorabiali siħ majĢtku.

ýupili prowincje bezlitoĻnie. Tak samo, albo i jeszcze mocniej, þupili

jĢ namiestnicy, ktrzy na rok, nieraz na dþuŇej otrzymywali

praktycznie nieograniczonĢ wþadzħ nad prowincjĢ i starali siħ znaleŅę

w niej odszkodowanie za wszystkie koszty, jakie ponieĻli ubiegajĢc

siħ o stanowisko pretora czy konsula. Miħdzy nimi a publikanami

dochodziþo nieraz do zatargw, gdy sobie nawzajem wydzierali þup,

ale czħĻciej uzgadniali swoje interesy: zarzĢdcy prowincji udzielali

publikanom pomocy administracyjnej, nierzadko i wojskowej, dla

wyduszenia nadmiernych podatkw. JeĻli wiħc rycerze rzymscy

zasiadali w sĢdzie nad namiestnikiem oskarŇonym o naduŇycia, byþo

doĻę sposobw, aby ich ugþaskaę przekupstwem, intrygami, na koniec

wsplnotĢ interesw i popeþnionych przestħpstw. Od czasu do czasu z

haþasem wybuchaþ proces przeciw jakiemuĻ zdziercy, Forum grzmiaþo

skandalem, lecz trzeba byþo szczeglnych okolicznoĻci, by odnieĻę

taki tryumf, jakim Cyceron zakoıczyþ proces przeciw Werresowi,

ktry, nie czekajĢc na wyrok, sam poszedþ na wygnanie i znikþ z

historii nie pozostawiajĢc po sobie Ļladu oprcz mw Cycerona,

zapewniajĢcych mu gorzkĢ nieĻmiertelnoĻę.

Po tych dwch nieudanych procesach Cezar wyrzekþ siħ na razie

wystĢpieı publicznych i szlakiem wczesnej mþodzieŇy ruszyþ na

Rodos,gdzie sþynny Apolonios Molon uczyþ wymowy _ Wrciþ do

Rzymu w czasie, gdy jego dom nawiedziþa Ļmierę: umarþa mu Ňona,

crka Cynny, i ciotka, wdowa po Mariuszu. Na obu pogrzebach miaþ

mowħ na Forum i wygþosiþ pochwaþħ zarwno wþasnego rodu, jak i

obu wyklħtych przywdcw demokracji. Zaczħto naı patrzeę jak na

Cezar Juliusz - O wojnie domowej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: