NICIENIE
* robaki obłe (niegdyś łączone z innymi robakami w jeden typ – obleńce)
* zwierzęta raczej niewielkie (0,3mm – 1,2m) , większość ma kilka milimetrów (rekordzistą jest pasożyt kaszalotów mający 13m)
* ciało w przekroju obłe, wydłużone i zaostrzone z obu końców, bez wyodrębnionej głowy
* nie ma komórek zaopatrzonych w rzęski i wici
* żyją głównie w wodzie i glebie
* niektóre są pasożytami (60 gatunków pasożytniczych człowieka)
* występują we wszystkich środowiskach – od głębokomorskich po gorących źródła oraz narządy zwierzęce czy tkanki roślinne
ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ NICIENI
* większość to zwierzęta rozdzielnopłciowe z wyraźnym dymorfizmem płciowym (np. u glisty ludzkiej samiec jest wyraźnie mniejszy i ma w charakterystyczny haczykowaty sposób zawiniętą tylną część ciała)
NARZĄDY ROZRODCZE MĘSKIE
* zbudowane najczęściej z pojedynczej cewki, w której odpowiednie odcinki nazywa się jądrm i nasieniowodem
* nasieniowód w tylnej części ciała łączy się z przewodem pokarmowym, a część jelita wspólna dla układu pokarmowego i rozrodczego nazywa się stekiem/kloaką
NARZĄDY ROZRODCZE ŻEŃSKIE
* mają najczęściej postać podwójnych, cienkich ślepo zakończonych kanalików – cewek, w których słabo wyróżniają się poszczególne odcinki odpowiadające jajnikom, jajowodom i macicom
* obie macice łączą się w nieparzysty kanał zwany pochwą, która otwiera się na zewnątrz otworem płciowym położonym po brzusznej stronie ciała
ZAPŁODNIENIE
* najczęściej wewnętrzne w macicy
* samice są jajorodne (liczba składanych jaj zróżnicowana)
* wolno żyjące gatunki składają niewiele jaj, a pasożyty miliony sztuk
* wyjątkowo niektóre mogą być jajożyworodne (WŁOSIEŃ KRĘTY)
ROZWÓJ
* złożony
* larwa kilkakrotnie przechodzi proces linienia, podczas którego zrzuca warstwę oskórka pokrywającą zewnętrzną powierzchnię ciała, a także oskórek wyściełający jelito przednie i tylne
* niektóre nicienie nie muszą zmieniać żywicieli
* pasożyty monokseniczne/jednodomowe – pasożytują u przedstawicieli wyłącznie jednego gatunku żywiciela
* pasożyty polikseniczne/wielodomowe – pasożytują w osobnikach należących do różnych gatunków
PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY
NICIENIE WOLNO
ŻYJĄCE
* CAENORHABDITIS ELEGANS
- około 1mm długości
- dość rozpowszechniony na świecie
- żyje w glebach i butwiejących liściach, żywiąc się bakteriami
- bardzo łatwo daje się hodować w laboratorium na pożywkach bakteryjnych
* nie ma większego znaczenia gospodarczego
- jest doskonałym modelem do badań genetycznych na ujawnieniem się (ekspresją ) genów
* WĘGOREK OCTOWY
- żyje w warunkach ekstralmalnych (fermentujące owoce, ocet winny)
- znosi przez pewien czas zakwaszenie o wartości pH 1,6-1,1 (stężony kwas octowy)
PASOŻYTY
ROŚLIN
* WĘGOREK PSZENICZNY
- pasożyt kłosów pszenicy i żyta
- tworzą się w nich zamiast ziaren brunatne wyrośla (galasy) zawierające kilkanaście tysięcy larw
- kształtem i wielkością przypominają ziarna zbóż i mogą być razem z nimi składowane i przechowywane (zdolność zarażania zachowują do 9 lat)
- gdy zostaną wysiane razem z nieczyszczonym ziarnem, w glebie wylęgają się larwy atakujące młode siewki
- straty mogą sięgać 75% plonów
* MĄTWIK BURACZANY
- groźny szkodnik buraków, brukwi, rzepaku i kapusty
- zaatakowana roślina rośnie słabo, a jej korzeń wytwarza liczne drobne korzonki przybyszowe w postaci charakterystycznej „brody”
* walka z pasożytami roślin
- stosowanie płodozmianu
- taki zabieg agrotechniczny polega na zastępowaniu w kolejnych latach na danym polu roślin uprawnych wrażliwych na atak określonych nicieni innymi, nie będącymi żywicielami pasożyta
OWADÓW
* pasożytują w owadach będących szkodnikami upraw:
- stonka ziemniaczana
- bielinek
- owocówka jabłkóweczka
* są wykorzystywane do zwalczania tych szkodników
LUDZI
* OWSIKI
- pasożyty monokseniczne
- występują zazwyczaj u dzieci w wieku przedszkolnym (rzadziej u dorosłych)
- mają ok. 1cm (samce są mniejsze)
- żyją w końcowej części jelita grubego
- zapłodnione samice opuszczają jelito, aby złożyć jajka w pobliżu otworu odbytowego, co wywołuje stany zapalne i uporczywe swędzenia
- zakażenie następuje po przełknięciu jaj, które mogą znajdować się np. na zanieczyszczonych warzywach lub dochodzi do niego w czasie kąpieli w basenie
- często dochodzi do samozakażenia (jeśli nie przestrzega się zasad higieny)
* WŁOSOGŁÓWKA i TĘGORYJEC DWUNASTNICY
- żyją w przewodzie pokarmowym człowieka (włosogłówka w jelicie ślepym, a tęgoryjec w jelicie cienkim – głównie w dwunastnicy)
- odżywiają się krwią
- do zakażenia dochodzi przez połknięcie jaj znajdujących się w zanieczyszczonej wodzie lub niedomytych owocach i warzywach
- larwy tęgoryjca żyjące w wodzie mogą aktywnie wwiercać się przez skórę do naczyń krwionośnych
- w naszym klimacie zakażenia tymi pasożytami są rzadkie, częstsze w krajach tropikalnych
* FILARIA BANCROFTA
- atakuje układ limfatyczny człowieka
- może zatykać naczynia limfatyczne, co prowadzi do ogromnych obrzęków i przerostu niektórych części ciała (np. noga człowieka może być grubsza od jego tułowia)
- stąd choroba wywoływana przez pasożyta nazywa się słoniowacizną/elefantiazą
- żywicielami pośrednimi są różne gatunki krwiopijnych komarów (przenoszą nicienia)
- w Polsce nie występuje
* LUDZKA GLISTA
- bardzo powszechny monokseniczny pasożyt ludzki (ponad miliard zarażonych ludzi na świecie)
- dorosłe samice (osiągające czasem ponad 30zm długości) żyją w jelicie cienkim i składają dziennie do 200tys jaj, które z kałem żywiciela wydostają się na zewnątrz
- w jajach po kilku tygodniach rozwijają się larwy i w takiej postaci czekają na połknięcie przez żywiciela
- są to jaja inwazyjne odporne na działanie czynników środowiskowych, mogą leżeć wiele lat w glebie lub wodzie nie trac zdolności do zarażania
- poknięte przez kolejnego żywiciela (człowiek) trafiają do jelita, gdzie larwy wydobywają się z osłon jajowych
- uwolnione wgryzają się w ścianki jelita i przedostają do naczyń krwionośnych
- do dalszego rozwoju potrzebują tlenu, więc z krwią wędrują do płuc, gdzie przechodzą do wnętrza pęcherzyków płucnych
- ten etap zakażenia najczęściej objawia się wysoką temperaturą, kaszlem, a przy masowych zakażeniach może się także rozwinąć zapalenie płuc
- larwy w płucach linieją dwukrotnie
- zaczynają wędrówkę w górę przez oskrzeliki, oskrzela i krtań do tchawicy, skąd odruchowo przełknięte razem ze śluzem trafiają ponownie do żołądka i stąd do jelita, gdzie dorastają
- po mniej więcej 2 miesiącach od zakażenia zaczynają rozmnażać się płciowo
* GLISTNICA
- ogólne osłabienie, zawroty głowy, obrzęk twarzy, nadmierna pobudliwość, reakcje alergiczne
- w przypadku zakażenia masowego może dochodzić do całkowitego braku drożności jelita
- glistą można się zarazić jedząc niedomyte warzywa, które były nawożone ludzkimi fekaliami (np. z szamba) lub pijąc zanieczyszczoną wodę (np. w czasie kąpieli w jeziorze, basenie)
* występują także GLISTA ŚWIŃSKA, GLISTA PSIA, GLISTA KOCIA
* WŁOSIEŃ KRĘTY
- pasożyt polikseniczny z cyklem rozwojowym w ciele jednego żywiciela
- występuje u wielu zwierząt hodowlanych (świnie, psy, nutrie) oraz u lisów, wilków, niedźwidzi, fok, dzików, szczurów i innych
- człowiek zaraża się przez zjedzenie mięsa wieprzowego, zawierającego otorbione larwy (trychiny)
- w przewodzie pokarmowym larwy wydostają się z osłonek i wgryzają się w ścianki jelita
- bardzo szybko dojrzewają i po kilku dniach zdolne są do rozrodu płciowego
- samce po kopulacji giną, a samice w ciągu swego życia trwającego około miesiąca, rodzą do 1500 larw (są jajożyworodne)
- larwy te przedostają się do naczyń krwionośnych i z krwią wędrują do mięśni poprzecznie prążkowanych (najczęściej do przepony i mięśni międzyżebrowych)
- tutaj osiadają, kilkakrotnie linieją i otaczają się torebką (cystą)
- w tej postaci mogą przeżyć kilkadziesiąt lat i nie da się ich usunąć
* WŁOŚNICA
- wysoka temperatura, ból głowy, mięśni i stawów, zapalenie spojówek, obrzęk twarzy
- masowe zakażenie może prowadzić do śmierci
- leczenie jest bardzo trudne
- duże znaczenie ma profilaktyka (weterynaryjne badania w rzeźniach każdej partii mięsa wieprzowego w celu wykrycia trychin, długie gotowanie mięsa i szybkie zamrożenie, gdyż larwy giną w temperaturze -37°C w ciągu 5min)
- solenie, peklowanie i wędzenie nie zabija larw
UKŁAD KRĄŻENIA
* nie występuje
* jego funkcje spełnia surowiczy płyn
UKŁAD WYDALNICZY
* układ protonefrydialny (odbiega budoą od układu wydalniczego wirków, np. brak tu komórek płomykowych)
* ma najczęściej kształt litery H
* składa się z dwóch kanałów biegnących w bocznych wałkach hypodermalnych, otwierających się wspólnym otworem po brzusznej stronie ciała
* kanały te zbudowane są z niewielkiej liczby komórek (u glisty ludzkiej z dwóch)
* układ ten służy przede wszystkim do osmoregulacji, w mniejszym stopniu do usuwania zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii
UKŁAD ODDECHOWY
* nicienie wolno żyjące prowadzą wymianę gazową całą powierzchią ciała
* pasożyty oddychają beztlenowo
UKŁAD POKARMOWY
* przedni odcinek (jelito przednie) i końcowy (jelito tylne) pochodzenia ektodermalnego
* otwór gębowy otoczony wargami, zaopatrzony w różnego typu ząbki, szczęki, sztyleciki itp. w zależności od gatunku i tybu życia
* za otworem gębowym duża i sielnie umięśniona gardziel
* jelito środkowe (endodermalne) ma postać prostej rury i kończy się odbytem
* u pasożytów może dochodzić do redukcji układu i np. zaniku odbytu oraz jelita środkowego
POJEDYNCZA WARSTWA MIĘŚNIOWA
* tylko mięśnie podłużne
JEDNOWARSTWOWY NABŁONEK/
HYPODERMA
* u mniejszych nicieni ma budowę komórkową
* u większych jest syntycialny, tworzy zazwyczaj zgrubienia – wałki hypodermalne, biegnące wzdłuż ciała
...
xainonx