pamiec_pl_nr_07.pdf
(
40143 KB
)
Pobierz
BIULETYN IPN
nr 7/2012
Rzeczpospolita Kampinoska 1944
Polskie dominium w Afryce
Propagandowa funkcja pieniądza w PRL
„Trzynastka” – zapomniany bohater
Cena 6 zł
(5%VAT)
ISSN 2084-7319
Dodatek specjalny:
plakat Ligi Morskiej i Kolonialnej
oraz reprodukcje nieemitowanych
banknotów z okresu PRL
9 772084 731002
0
6
numer indeksu 284521
nakład 9500 egz.
BIULETYN IPN
nr 7/2012
1
3
AKTUALNOŚCI IPN
4
KALENDARIUM
6
Z PIERWSZEJ STRONY
FELIETON
8
Maciej Rosalak,
Jeszcze się spotkamy, redaktorze…
10
Antoni Dudek, Nowohucka soczewka
Z ARCHIWUM IPN
12
Grzegorz Majchrzak,
Kwestionariusz na niepokornych
STOPKLATKA
14
Radosław Morawski, Papież w obiektywie bezpieki
WYWIAD
17
„Nie było »polskich obozów«”
rozmowa z
prof.
Johnem Merrimanem
18
„Inspirują mnie nieopowiedziane historie”
rozmowa z brytyjsk
wokalistk
Katy Carr
WYDARZYŁO SIĘ W XX WIEKU
19
Janusz Wróbel, Polskie dominium w Afryce?
25
Przemysław Wywiał, Rzeczpospolita Kampinoska
29
Adam Kaczy
ski, Polscy jeńcy wojenni w ZSRS
33
Małgorzata Sokołowska, Wysiedleni po raz drugi
35
Tomasz Gałwiaczek, Śmiertelne żniwo
40
Paweł Niziołek, Propagandowa funkcja
pieniądza w PRL
Z SZACHOWNICĄ NA SKRZYDŁACH
45
Tomasz Ginter, Kolorowe skrzydła
HEJ, KTO POLAK...
49
Marcin Zwolski, Bohater, o którym mieliśmy
zapomnieć
PRZEMINĘŁO Z PEERELEM
53
Jerzy Kochanowski, Cinkciarz
STRAŻNICY NARODOWEJ PAMIĘCI
54
Konrad Białecki,
Miejsca pamięci o rewolucji węgierskiej
PRAWDA CZASÓW, PRAWDA EKRANU
56
Jerzy Eisler, Giuseppe w Warszawie
Z BRONIĄ W RĘKU
59
Michał Mackiewicz,
Cichociemny z „czterdziestką piątką”
ORZEŁ BIAŁY
62
Tomasz Zawistowski, Emblematy galicyjskich
ochotniczych Straży Ogniowych
MIEJSCA Z HISTORIĄ
65
Tomasz Sta
czyk, Zbrodnia w Kisielinie
MIEJSCA Z HISTORIĄ
65
EDUKACJA HISTORYCZNA
67
Znicz pamięci
rozmowa z Ann
Gruszeck
EDUKACJA HISTORYCZNA
EDUKACJA HISTORYCZNA
67
Znicz pamięci
rozmowa z Ann
Gruszeck
70 RECENZJE
72
70
RECENZJE
72
BIBLIOTEKA IPN
PROSTO Z NAJWESELSZEGO BARAKU…
73
Lenin w październiku – a koty w marcu
PROSTO Z NAJWESELSZEGO BARAKU…
PROSTO Z NAJWESELSZEGO BARAKU…
73
2
D
ebaty ekonomiczne, recepty na za
egnanie
kry-
Szanowni Czytelnicy!
skie kolonie byłyby równie dobrze zorganizowane – tego si
nie
dowiemy, ale o
tym,
e było to wi
cej ni
prawdopodobne, prze-
konuje artykuł Janusza Wróbla o
Polakach na Czarnym L
dzie.
Niemal w
tym samym czasie tysi
ce kilometrów stamt
d ich
rodacy, którym nie udało si
wyrwa
z
r
k Stalina, kator
niczym
wysiłkiem kładli tory kolejowe w
syberyjskiej tajdze. O
losach
polskich je
ców w
Obozie Północnej Linii Kolejowej przypomina
Adam Kaczy
ski. Im bli
ej ko
ca wojny, tym cz
ciej w
okupo-
wanym kraju pojawiały si
obszary wolne od okupanta, b
d
ce
przejawem tego,
e wbrew radzieckiej i
komunistycznej pro-
pagandzie Polskie Pa
stwo Podziemne działa. Jednym z
nich
była tzw. Rzeczpospolita Kampinoska, której granice latem
1944
roku wyznaczyli
ołnierze Zgrupowania AK „Kampinos”,
id
cy na pomoc powsta
czej Warszawie. Dzieje tego „skraw-
ka wolnej Polski” opisuje Przemysław Wywiał. W
ród
ołnierzy
„Kampinosu” był cichociemny, por. Tadeusz Gaworski „Lawa”.
Jego pistolet, Colt wz. 1911, znajduje si
obecnie w
zbiorach
Muzeum Wojska Polskiego w
Warszawie. Michał Mackiewicz
w
dziale bronioznawczym przybli
a parametry broni, a
tak
e
drog
, któr
odbyła wraz z
„Law
”. Warto zbiera
pami
tki
z
przeszło
ci, bo dzi
ki nim o
ywaj
dzieje minione…
zysu gospodarczego i
fi nansowego zdominowały
w
ostatnim czasie nagłówki gazet i
czołówki progra-
mów informacyjnych. W
epoce plastikowych kart
płatniczych i
wirtualnych przelewów powoli gubimy
wiado-
mo
o
istnieniu pozaekonomicznej roli pieni
dza. Tymczasem
znaczenie dla emitenta miał (czy ma jeszcze?) nie tylko nomi-
nał, lecz tak
e tre
ci umieszczane na banknotach i
monetach.
O
propagandowej roli pieni
dza na przykładzie PRL przypomina
w
swoim artykule Paweł Niziołek.
Patrz
c na rosn
ce hale i
kominy Centralnego Okr
gu Przemy-
słowego, przemian
Gdyni z
rybackiej wioski w
jeden z
najwa
-
niejszych portów na Bałtyku, wielu Polaków uwierzyło,
e II
Rzecz-
pospolita ma szans
doł
czy
do grona mocarstw
wiatowych.
Brakowało tylko zamorskich kolonii. Liga Morska i
Kolonialna
prowadziła pr
n
i
szeroko zakrojon
akcj
, przekonuj
c,
e
Polak mo
e i
potrafi sprosta
wy-
zwaniom „misji białego człowieka”.
Aspiracje te zweryfi kowała wojna,
a
paradoks historii polega na tym,
e w
latach czterdziestych Polacy
zało
yli sprawnie funkcjonuj
ce wie-
lotysi
czne osiedla w
Afryce. Nie byli
to jednak kolonizatorzy ani plantato-
rzy, lecz uchod
cy wojenni. Czy pol-
Wydawca:
Instytut Pamięci Narodowej
– Komisja Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu
Rada Naukowa:
dr hab. Grzegorz Berendt,
dr hab. Krzysztof Szwagrzyk,
dr Adam Dziurok, dr Krzysztof Kaczmarski,
dr Maciej Korkuć, dr Tomasz Łabuszewski,
dr Agnieszka Łuczak, dr Sławomir Poleszak,
dr Paweł Skubisz, dr Waldemar Wilczewski,
dr Andrzej Zawistowski (przewodniczący),
dr Joanna Żelazko
Rada Redakcyjna:
Dawid Golik, Agnieszka Jaczyńska,
dr Andrzej Krajewski, Jan Olaszek,
Kamila Sachnowska, dr Paweł Sasanka,
Magdalena Semczyszyn,
Emilia Świętochowska, dr Daniel Wicenty
Redakcja:
Andrzej Brzozowski
(redaktor naczelny, tel. (22) 431 83 56;
e-mail: andrzej.brzozowski@ipn.gov.pl)
Maciej Foks, Filip Gańczak, Andrzej Sujka
Korekta:
Magdalena Baj, Anna Kaniewska
Projekt grafi czny:
Krzysztof Findziński, Marcin Koc,
Sylwia Szafrańska
Redakcja techniczna:
Andrzej Broniak
Skład i łamanie:
Sylwia Szafrańska, Marcin Koc
Siedziba redakcji: ul. Hrubieszowska 6a,
Warszawa
Adres do korespondencji:
ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa
www.ipn.gov.pl
Druk: Drukarnia Edit Sp. z o.o.
ul. Inwalidów Wojennych 14, 05-400 Otwock
Redakcja nie zwraca materiałów
niezamówionych i zastrzega sobie prawo
dokonywania zmian w nadesłanych tekstach.
Redaktor naczelny
Andrzej Brzozowski
W NASTEPNYM NUMERZE MIEDZY INNYMI:
EPNYM NUMERZE MIEDZY INNYMI:
GEHENNA „SZMALCÓWKI”
Jesieni
1940 roku na terenie byłej fabryki smalcu w
okupowanym
Toruniu Niemcy utworzyli obóz dla Polaków. Miał by
tylko przystan-
kiem dla wywłaszczanych i
wysiedlanych mieszka
ców Pomorza.
Niektórzy trafi li tu jednak nawet na prawie trzy lata. W
„Szmalców-
ce” nie dokonywano egzekucji, nie było komór gazowych, cyklonu B
ani zastrzyków z
fenolu.
miertelne
niwo zbierały za to głód, mróz,
choroby zaka
ne, przera
aj
ce warunki sanitarne i
sadyzm nie-
mieckich wartowników. W
ród ponad pi
ciuset ofi ar „Szmalców-
ki”, które znamy z
imienia i
nazwiska, prawie dwie trzecie to dzieci.
Tomasz Ceran przybli
a mało znan
histori
tego ponurego obozu.
PRACA PRZYMUSOWA W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ
Gdy mowa jest o
pracy przymusowej Polaków na rzecz Niemiec, chodzi niemal zawsze o
czasy
III Rzeszy. Filip Ga
czak przypomina,
e ju
w
trakcie I
wojny
wiatowej niemieckie władze okupa-
cyjne zmuszały naszych rodaków do pracy w
rolnictwie, przy budowie dróg czy wycince lasów.
Bezrobotnych rekrutowano pod pozorem walki ze „wstr
tem do pracy”. Urz
dzano równie
dzi-
kie łapanki, których ofi arami padali niekiedy starcy, chorzy i
kobiety maj
ce pod opiek
nieletnie
dzieci. W
najgorszej sytuacji byli ci, których wywieziono na roboty na wschód.
miertelno
była
tam bardzo wysoka. Przymusowa praca okazała si
nieefektywna. Mocno za to zraziła Polaków
do niemieckiego okupanta.
Z okazji Narodowego Święta Niepodległości zapraszamy na II Kiermasz Wydawnictw IPN
zapraszamy na II Kiermasz Wydawnictw IPN
9–10 listopada
Centrum Edukacyjne im. Janusza Kurtyki Przystanek Historia
ul. Marszałkowska 21/25, godz. 10.00–19.00
W ofercie: książki, czasopisma, albumy, nowości,
komiksy i gry edukacyjne.
Centrum Edukacyjne im. Janusza Kurtyki Przystanek Historia
AktuAlnoŚci ipn
KALENDARIUM XX WIEKU
3
3
Od 12 pa
dziernika do
9
listopada
w siedzibie
rzeszowskiego Oddziału
IPN
przy ul. Słowackiego
18 ogl
da
mo
na
wysta-
wę „Cisza przed burzą…
ostatnie lato II RP”
.
Lipiec i sierpie
1939 roku
to w Polsce czas nerwo-
wego oczekiwania na wy-
buch wojny – i nadziei,
e
do konfl iktu jednak nie doj-
dzie. 23
czerwca ucznio-
wie rozpocz
li wakacje.
Cz
Polaków wyjechała
na letniska, ale dla wi
kszo
ci niewiele si
zmieniło.
ycie
toczyło si
niemal zwyczajnie, cho
czuło si
narastaj
ce
napi
cie.
Wystawa nie pokazuje przygotowa
wojskowych ani wielkiej
polityki. Ogranicza si
do kontekstu społecznego. Nastrój
chwili przybli
aj
artykuły i opinie ówczesnych publicystów,
a tak
e zdj
cia wykonywane przez fotoreporterów Agencji
Ilustrowanego Kuriera Codziennego. Cz
tych materia-
łów ukazała si
drukiem ju
po 1 wrze
nia 1939 roku, co
wynikało z cyklu wydawniczego tygodników. Zdarzało si
wi
c,
e czytelnicy mogli przeczyta
o przygotowaniach
do wojny, która ju
trwała…
We wrze
niu pod patronatem IPN odbył si
IV festiwal fi lmów
dokumentalnych „Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci”
. Przez
trzy dni w Teatrze Miejskim w Gdyni mo
na było ogl
da
fi lmy
po
wi
cone historii. Równolegle odbywały si
m.in. warsztaty
fi lmowe dla młodzie
y.
Złoty Opornik – nagrod
główn
festiwalu – odebrał J
drzej Lip-
ski, współtwórca dokumentu Okruchy rozbitego dzbana, którego
bohaterem jest Krzysztof Gulbinowicz – opozycjonista, pisarz
i drukarz. Jury wyró
niło równie
fi lmy Betar Roberta Kaczmarka
i Pami
– NSZ Iwony Bartólewskiej. Nagrody specjalne przyznano
Marii Dłu
ewskiej za Degrengolad
w teatrze domowym i Grze-
gorzowi Królikiewiczowi za „odwag
wypowiedzi re
yserskiej,
nowatorskie formy przekazu historycznego oraz oryginalny j
zyk
fi lmowy”. Platynowy Opornik za całokształt twórczo
ci otrzymał
Andrzej Trzos-Rastawiecki.
Do 26 pa
dziernika
w Muzeum Za-
mku w Łańcucie
(Budynek Mane
u)
go
ci
wystawa „Polskie Państwo
Podziemne na Rzeszowszczyźnie
1939–1944/45”
. Przybli
a ona histo-
ri
polskiej konspiracji cywilnej i woj-
skowej w czasie II wojny
wiatowej.
Ekspozycja wprowadza w struktur
terytorialn
i organizacyjn
Polskiego
Pa
stwa Podziemnego na Rzeszow-
szczy
nie. Przedstawione zostały for-
my i metody walki z okupantem, m.in.
akcje sabota
owe i dywersyjne, wy-
wiad i kontrwywiad oraz zagadnie-
nia ł
czno
ci, aprowizacji i aktywno
ci
informacyjno-propagandowej. Omówiono konspiracyjn
działalno
głównych partii politycznych i delegatów rz
du emigracyjnego.
Przedstawiono rol
podziemnego s
downictwa, tajnego nauczania
i przykłady pomocy niesionej ludno
ci
ydowskiej. Przywołano tak
e
sylwetki osób zaanga
owanych w konspiracj
: dowódców,
ołnierzy,
ł
czniczek, kurierów i kapelanów – którzy po wojnie przez wiele lat
byli we własnym kraju traktowani jak obywatele drugiej kategorii.
Wystawa ukazuje równie
przygotowania, przebieg i skutki akcji
„Burza” na terenie Podokr
gu AK Rzeszów oraz sytuacj
na Rze-
szowszczy
nie po wkroczeniu Armii Czerwonej, w tym sowieckie
represje wobec
ołnierzy podziemia.
Trwa pi
ta edycja
konkursu „Książka Historyczna
Roku”
. O Nagrod
im. Oskara Haleckiego rywalizuj
auto-
rzy ksi
ek opisuj
cych losy Polski i Polaków w XX wieku.
Jury ogłosiło ju
nominacje. Teraz czytelnicy mog
w drodze
głosowania internetowego wybra
spo
ród nominowa-
nych najlepsze ksi
ki w dwóch kategoriach: ksi
ka nauko-
wa i popularnonaukowa. Głosowanie odbywa si
przez cały
pa
dziernik na stronie
www.ksiazkahistorycznaroku.pl
.
Swoich zwyci
zców wyłoni tak
e jury. Laureaci otrzymaj
statuetki i nagrody pieni
ne o ł
cznej warto
ci 60
tys.
zło-
tych. Uroczysta gala wr
czenia nagród odb
dzie si
w li-
stopadzie.
Organizatorami konkursu s
Instytut Pami
ci Narodowej,
Telewizja Polska i Polskie Radio.
Do 6 listopada na Skwerze im. ks. Jana Twardowskiego
w Warszawie
(róg ul. Karowej
i Krakowskiego Przedmie
cia) prezentowana jest plenerowa
wystawa „Komunizm – La Belle
Époque. Dekada lat siedemdziesiątych XX wieku w europejskich państwach bloku
sowieckiego”
.
Tematem ekspozycji jest
ycie codzienne mieszka
ców krajów „demokracji ludowej” w latach
siedemdziesi
tych, wspominanych przez wielu jako najlepszy okres w dziejach realnego socjali-
zmu w Europie
rodkowo-Wschodniej. Re
imy komunistyczne cieszyły si
ju
wówczas stabiln
pozycj
i za kredyty z Zachodu kupowały poparcie społeczne poprzez popraw
warunków
ycia.
Jednak sposób sprawowania rz
dów przypominał
redniowieczny system feudalny. Rol
seniora
sprawował sowiecki przywódca Leonid Bre
niew, a jego wasalami byli sekretarze partii komu-
nistycznych w zale
nych od ZSRR krajach.
Wystawa przygotowana została w j
zykach polskim i angielskim. Powstała we współpracy
IPN z Bułgarskim Instytutem Kultury, Czeskim Centrum, Rumu
skim Instytutem Kultury,
Instytutem Słowackim oraz W
gierskim Instytutem Kultury.
oprac. Filip Ga
czak
4
kAlenDAriuM
4
kAlenDAriuM
2 października 1957
: Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii
Robotniczej przes
dził o
zamkni
ciu tygodnika „Po prostu”.
Zało
one dziesi
lat wcze
niej czasopismo zyskało ogromn
popular-
no
w
okresie gomułkowskiej odwil
y, staj
c si
nieformalnym organem
reformatorskiego skrzydła PZPR.
Na łamach „Po prostu” – przedstawiaj
cego si
jako „tygodnik studentów
i
młodej inteligencji” – publikowali m.in. Marek Hłasko, Agnieszka Osiecka,
ale tak
e Jerzy Urban, pó
niejszy rzecznik rz
du PRL. W
pa
dzierniku 1956
roku „Po prostu” poparło kandydatur
Władysława Gomułki na I
sekre-
tarza KC PZPR. Eligiusz Lasota, naczelny tygodnika, był zreszt
posłem
tej partii. Kierownictwo redakcji głosiło poparcie dla socjalizmu, opowia-
dało si
jednak za jego demokratyzacj
. Dla komunistycznych władz było
to nie do zaakceptowania. Gomułka postawił warunek: „Albo »Po prostu«
b
dzie mie
ciło si
w
linii partii […], albo nie b
dzie w
ogóle wychodzi
”.
Niepokorne pismo zostało
oskar
one o
to,
e zeszło
„na pozycje jałowej ne-
gacji”, „szerzyło niewiar
w
realno
budownictwa
socjalizmu”, a
nawet „gło-
siło koncepcje bur
uazyj-
ne”. „Nie pozwolimy na to,
aby nadal plu
na socja-
lizm” – tłumaczył Gomułka.
Na wie
o
zamkni
ciu „Po
prostu” wybuchły w
War-
szawie kilkudniowe za-
mieszki (tzw. Warszawski
Pa
dziernik ’57). Wiece w
obronie pisma zostały brutalnie spacyfi kowane
przez siły porz
dkowe, w
tym ZOMO. Posłuszna partii „Trybuna Ludu” pi-
sała o
„warcholskich wybrykach” i
„awanturach”. Lasota został wyrzucony
z
PZPR i
na pewien czas odsuni
ty od pracy dziennikarskiej. Tak sko
czyła
si
gomułkowska odwil
. Władze uczyniły zwrot w
kierunku antyliberal-
nym i
antyinteligenckim.
21 października 1947
: Stanisław Mikołajczyk,
prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego, pota-
jemnie opu
cił kraj.
Mikołajczyk, w
latach 1943–1944 premier emi-
gracyjnego rz
du, to dzi
symbol legalnej opozycji
wobec komunistycznego zniewolenia. W
obliczu
zwyci
stwa ZSRR w
II wojnie
wiatowej pogo-
dził si
z
utrat
wschodnich ziem Rzeczypospo-
litej. Wierzył jednak,
e w
Polsce uda si
ocali
demokracj
i
cho
cz
suwerenno
ci. Latem
1945 roku wrócił do kraju i
wszedł do zdomino-
wanego przez komunistów Tymczasowego Rz
du
Jedno
ci Narodowej. Obj
ł funkcje wicepremiera
i
ministra rolnictwa, a
po
mierci Wincentego
Witosa tak
e przywództwo w
PSL, które cieszyło
si
wówczas ogromnym poparciem społecznym.
Wielu widziało w
nim jedyn
realn
alternatyw
wobec komunistów z
Polskiej Partii Robotniczej.
Niezale
na partia ludowa była jednak nie do przy-
j
cia dla PPR i
Stalina. Na porz
dku dziennym
były aresztowania i
zabójstwa działaczy PSL.
W
styczniu 1947 roku, w
atmosferze terroru,
odbyły si
wybory do Sejmu. Wyniki sfałszowano,
a
w
cz
ci okr
gów listy PSL w
ogóle uniewa
-
niono. Ofi cjalnie partia Mikołajczyka otrzymała
jedynie 10
proc. głosów.
Likwidacja PSL była ju
tylko kwesti
czasu. Je-
sieni
1947 roku Mikołajczyk otrzymał poufne in-
formacje,
e na najbli
szej sesji Sejmu ma zosta
pozbawiony immunitetu poselskiego i
areszto-
wany. Ambasada USA zaoferowała mu pomoc
w
ucieczce z
Polski. Został ukryty w
ci
arówce
i
przewieziony do Gdyni. Na pokładzie brytyjskie-
go statku „Baltavia” dotarł do Londynu.
Komunistycznym władzom ucieczka Mikołajczy-
ka była na r
k
. Propaganda zarzuciła przywód-
cy ludowców tchórzostwo i
prac
na rzecz ob-
cych mocarstw. Uchwał
Rady Ministrów został
pozbawiony obywatelstwa. Zmarł na emigracji
w
USA. W
2000 roku prochy Mikołajczyka zosta-
ły sprowadzone do Polski i
zło
one na Cmentarzu
Zasłu
onych Wielkopolan w
Poznaniu.
jego zarz
dzenia „było zapobie
enie do-
tychczasowym niepokojom, wypływaj
-
cym z
niemal powszechnego pragnienia
studentów Polaków do siedzenia od-
dzielnie od studentów
ydów”. Jednak
ust
pstwo uniwersyteckich władz tylko
zradykalizowało
dania młodzie
y na-
rodowej, zainspirowanej antysemickim
prawodawstwem III Rzeszy.
Wielu studentów wyznania moj
eszo-
wego bojkotowało zarz
dzenie rektora
i
wzi
ło udział w
akcjach protestacyj-
nych. Poparli ich niektórzy profesorowie,
np. Tadeusz Kotarbi
ski i
Mieczysław
Michałowicz. Monika Natkowska-Taras
z
ydowskiego Instytutu Historycznego
w
Warszawie ocenia,
e antysemicka at-
mosfera na uczelniach skłoniła wówczas
wielu
ydów do rezygnacji ze studiów
lub studiowania za granic
.
5 października 1937
: Prof. Wło-
dzimierz Antoniewicz, rektor Uni-
wersytetu Warszawskiego, zdecy-
dował o
utworzeniu na uczelni tzw.
getta ławkowego. Podobnie post
pili
w
tym czasie rektorzy innych szkół
wy
szych w
Polsce.
Miejsca w
audytoriach UW – no-
sz
cego wówczas imi
Józefa Pił-
sudskiego – zostały podzielone na
parzyste, przeznaczone dla studen-
tów Polaków, nieparzyste – dla
y-
dów i
nienumerowane, które mógł
zajmowa
ka
dy. Studenci
ydow-
scy otrzymali w
indeksach podłu
-
ne piecz
tki z
fi oletowym napisem
„Miejsce w
ławkach nieparzystych”.
Była to oczywista forma segregacji
narodowo-wyznaniowej. Antonie-
wicz tłumaczył co prawda,
e celem
Zasłu
onych Wielkopolan w
Poznaniu.
Stanisław Mikołajczyk (1901–1966)
Plik z chomika:
tukaka
Inne pliki z tego folderu:
pamiec_pl_nr_09.pdf
(37914 KB)
pamiec_pl_nr_08.pdf
(23906 KB)
pamiec_pl_nr_07.pdf
(40143 KB)
pamiec_pl_nr_06.pdf
(35772 KB)
pamiec_pl_nr_04-05.pdf
(31377 KB)
Inne foldery tego chomika:
Pliki dostępne do 08.07.2024
Pliki dostępne do 21.01.2024
[Africa]
_ Mackiewicz Józef
+ POLISH PUNK ARCHIVE - koncerty
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin