epidemiologia_-__nowotwory.doc

Małgorzata Małkowska, gr. 10 L

Czynniki ryzyka i profilaktyka chorób nowotworowych

Czynniki ryzyka

Nowotwory są chorobami spowodowanymi mutacjami genetycznymi komórek. Ważne jest pytanie, co te mutacje powoduje? Jakie są czynniki sprzyjające mutacjom?

Współczesna nauka zidentyfikowała liczne czynniki rakotwórcze, tzw. karcynogeny.
W większości są to substancje chemiczne, szczególnie powszechnie znane produkty smoły tytoniowej: wolne rodniki, benzopiren, aminy aromatyczne, nitrozaminy. W dymie tytoniowym znajduje się co najmniej kilkadziesiat karcynogenów uznanych za szczególnie niebezpieczne.

§      do czynników, które sprzyjają mutacjom wiodącym do nowotworzenia, należą rozmaite substancje nieorganiczne, z którymi ludzie często stykają się zawodowo: arsen, chrom, nikiel, związki aromatyczne: antraceny, związki smołowate. Bardzo silnym karcynogenem jest azbest.

§      spośród surowców naturalnych na pierwszy plan wysuwają się takie karcynogeny, jak aflatoksyna czy kwas arystocholowy

§      bardzo silnymi karcynogenami są promienie ultrafioletowe, sprawcy aż 90% nowotworów skóry. Inne promienie jonizujące, szczególnie zaś rentgenowskie wykorzystywane do badań diagnostycznych oraz stosowane w leczeniu przeciwnowotworowym sprzyjają ujawnieniu się innych nowotworów, najczęściej chłoniaków, a także białaczek

§      także niektóre drobnoustroje są uważane za ważne czynniki rakotwórcze. Bez wątpienia Papillomavirus jest sprawcą raka szyjki macicy. HCV - wirus zapalenia wątroby typu C - może spowodować raka pierwotnego wątroby. Z całą pewnością Helicobacter pylori jest silnym czynnikiem rakotwórczym powodującym raka żołądka. Wirus Epstein-Barra jest biologicznym karcynogenem powodującym ziarnicę złośliwą oraz nowotwory nosa i gardła.

§      do nowotworów silnie dziedzicznie uwarunkowanych (mutacje genetyczne dziedziczone są autosomalnie dominująco) należą: rak piersi i rak jajnika (są one spowodowane mutacją genów BRCA1 i BRCA2), rak jelita grubego (mutacja genu APC lub genu HNPCC), siatkówczak (mutacja genu RB). Mutacja genu p53 jest powodem rodzinnego występowania raków piersi, mięsaków, glejaków.

§      rodzinne występowanie nowotworów może być spowodowane także defektami genetycznymi o umiarkowanej lub niskiej penetracji, ale wzmocnionymi przez oddziaływania czynników środowiskowych, szczególnie zaś stylu życia. Zwłaszcza idzie tu o palenie papierosów. Ten nałóg ma znaczący udział w powstawaniu aż 40% wszystkich nowotworów złośliwych. Najsilniej zależne od palenia papierosów są raki płuca, krtani, przełyku, pęcherza, nerki i trzustki. Uważa się, że kobiety palące papierosy częściej zapadają na raka macicy. Palenie ma udział w rozwoju takich nowotworów złośliwych jak: rak żołądka, rak jelita grubego, rak gruczołu krokowego. Szczególną zależność od palenia wykazują raki płuca (zwłaszcza rak płaskonabłonkowy). Aż 85% zgonów na raka płuca dotyczy palaczy. Wypalanie 20 papierosów dziennie powoduje, że narażenie palacza na raka płuca zwiększa się niemal 10-krotnie w porównaniu z osobą niepalącą. Bierni palacze (osoby niepalące przebywające wśród palaczy) są istotnie bardziej narażeni na raka płuca niż osoby nie mające kontaktu z dymem tytoniowym.

§      nieprawidłowa dieta, szczególnie bogata w tłuszcze zwierzęce, może sprzyjać nowotworom jelita grubego, raka macicy i gruczołu krokowego. Ryzyko wystąpienia tego nowotworu zwiększa się przy nadmiernym piciu alkoholu, zwiększonym spożyciu mięsa, szczególnie - czerwonego.

§      nadwaga i otyłość sprzyjają nowotworom, szczególnie silny jest związek otyłości i nowotworów występujących u kobiet: raka piersi i dróg rodnych. Otyli mężczyźni częściej niż szczupli chorują na raka gruczołu krokowego.

§      Wysiłek fizyczny działa ochronnie i zmniejsza nowotworzenie. Zmniejszenie aktywności fizycznej prawdopodobnie zwiększa ryzyko raka jelita grubego.

§      Hormonalna terapia zastępcza, oparta na estrogenach, może mieć znaczenie w powstawaniu nowotworu trzonu macicy. Mieszanka estrogenów i progesteronu w tym ważnym względzie wydaje się być bezpieczna

§      płeć, wiek

Profilaktyka chorób nowotworowych

Zapobieganie, zwane też profilaktyką nowotworów przedstawia wiele trudności. Wiadomo, że najbardziej skuteczną metodą profilaktyki większości nowotworów byłoby zaprzestanie palenia tytoniu. Pozytywne skutki takiej decyzji są nieporównywalne ze efektami innych działań medycznych. Niestety, zarówno ten nałóg, jak i złe nawyki żywieniowe, zatrucie środowiska, narażenie na czynniki fizyczne i chemiczne prowadzące do zachorowań na nowotwory występują coraz częściej. Skutkiem tego jest przyrost nowych zachorowań na nowotwory złośliwe, sięgający 10 % rocznie.

Propagowanie zdrowych nawyków, pozytywnych wzorców jest obowiązkiem każdego lekarza.

Profilaktyka nowotworów to dążenie do rozpoznania stanów przednowotworowych lub raka w stadium wczesnym. Ważne jest, by jednoznacznie określić zasady, które uzasadniają prowadzenie badań przesiewowych (screeningowych).

Współczesna medycyna mówi o efektywności ekonomicznej badań profilaktycznych, co znaczy, że nakłady poniesione na prowadzone badania muszą przekładać się na wzrost skuteczności leczenia.

Zgodnie z tymi założeniami prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań profilaktycznych jest uzasadnione wówczas gdy:

§      badanie pozwalające na wykrycie choroby jest łatwo dostępne i tanie

§      choroba, którą chcemy wykryć- może być wyleczona.

§      wczesne rozpoznanie ma decydujące znaczenie dla wyników leczenia.

Kierując się tymi kryteriami przyjęto, że nowotworami, w których badania przesiewowe mają uzasadnienie są :

§      rak piersi

§      rak szyjki macicy

§      rak gruczołu krokowego

§      rak jelita grubego.

We wszystkich nowotworach z tej grupy znane i dostępne są metody badań pozwalających wykryć chorobę w stadium wczesnym, lub nawet wykryć stany przedrakowe.

Dla raka piersi taką metodą stosowaną standardowo jest badanie mammograficzne, które może być uzupełnione badaniem ultrasonograficznym i ewentualną biopsją.

Dla raka szyjki macicy badaniem od dawna uznanym za podstawowe jest pobranie rozmazu z części pochwowej szyjki macicy celem wykonania cytologii, dodatkowo może zostać pobrany wycinek. Dla raka gruczołu krokowego standardem jest badanie poziomu PSA (swoistego antygeny prostatowego) i badanie TRUS (przezodbytnicze badanie ultrasonograficzne z ewentualnym pobraniem biopsji). Dla raka jelita grubego uznanym standardem jest badanie kolonoskopowe z pobraniem wycinków. Przy podejrzeniu raka szyjki macicy i raka jelita grubego, stwierdzenie stanów przedrakowych - to znaczy dysplazji w błonie śluzowej szyjki czy zmian polipowatych w jelicie grubym- pozwala na podjęcie znaczącego leczenia. Będzie ono polegało na usunięciu części pochwowej szyjki macicy, czy na usunięciu polipowatych zmian w jelicie grubym. Takie leczenie zapobiega wystąpieniu raka i daje prawie 100% szans wyleczenia. W przypadkach raka piersi, badanie mammograficzne pozwala na wykrycie raka przedinwazyjnego lub wczesnych postaci raka inwazyjnego i umożliwia skuteczne leczenie z oszczędzeniem piersi. Analiza wyników leczenie populacji, w których wdrożono badania przesiewowe na znaczącą skalę, wskazuje istotną poprawę wyników leczenia. Szerokie wdrożenie badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy pozwoliło na wyeliminowanie w objętych takimi badaniami grupach przypadków inwazyjnego raka . Badania przesiewowe wymagają zaangażowania aparatu administracyjnego i pracowników merytorycznych, niestety badania te wymagają również nakładów finansowych. W państwach, w których wagę przywiązuje się do rzetelnie prowadzonych rachunków strat i zysków, już dawno obliczono, że bardziej opłaca się zapobiegać niż leczyć.

1