SKARGA UMIERAJĄCEGO
Utwór ten, znany z dwóch średniowiecznych przekazów: płockiego (1463) i wrocławskiego (1461-1470), jest prawdopodobnie przekładem czeskiej pieśni O rozdzieleniu duszy z ciałem (po 1422). Tematem jest narzekanie konającego człowieka na źle spełnione życie, lęk przed potępieniem, prośba o Boskie miłosierdzie - motywy znane z popularnych w średniowieczu tzw. sztuk dobrego umierania (ars bene moriendi). Przekaz płocki jest wierszowaną pieśnią składającą się z 22 zwrotek ułożonych w kolejności abecedarnej - pierwsze litery pierwszych wierszy poszczególnych zwrotek zaczynają się od kolejnych liter alfabetu. Przekaz wrocławski natomiast posiada formę scenicznego widowiska (rozbicie tekstu na kwestie dialogowe, didaskalia), wiążącego się zapewne z obrzędami pogrzebowymi. Do tekstu Skargi umierającego dołączono tu krótką pieśń w formie dialogu o duszy opuszczającej ciało, znaną z późniejszych przekazów ludowych. Poniżej zamieszczamy płocki przekaz Skargi umierającego oraz wrocławski wiersza Dusza z ciała wyleciała.
A
Ach! Moj smętku, ma żałości!Nie mogę się dowiedzieci,Gdzie mam pirwy nocleg mieci,Gdy dusza z ciała wyleci.
B
Byłżem s młodości w rozkoszy,Nie usłałem swojej duszy,Już stękam, już mi umrzeci,Dusza nie wie, gdzie się dzieci1.
C
Com miał jimienia2 na dworze,Com miał w skrzyni i w komorze,To mi wszytko opuścici,Na wieki się nie wrocici.
D
Dziatki s matką narzekają,Bracia mię w rzkomo3 żałują,Ku jimieniu przymierzają,Na mą duszę nic nie dbają.
E
Eja, eja, dusza moja,Ocuci się, długoś spała,Nie masz wierniejszego k sobie,Uczyń dobrze sama w sobie!
F
Fałszywy mi świat powiedał,Bych ja długo żyw byci miał,Wczora mi tego nie powiedał,Bych ja długo żyw byci miał.
G
Gdzie ma siła, ma robota,Głupiem robił po ty lata:Ośm miar płotna, sidm stop w grobie,Tom tylo wyrobił sobie.
H
Halerzem4 łakomo zbierał,Swoj żywot rozpustnie chował5:Prze ty dwa bogi przeklętaNie czciłem żadnego święta.
I
Jałmużnym nędznem nie dawał,Ofierym Bogu nie czynił,Ni z pirwiny, ni z nowiny6Bogum nie dał z siebie winy.
K
Kaki to moj rozum głupi,Sobiem był szczodr, Bogu skąpy:Com kiedy Bogu poślubił, Tegom nigdy nie uczynił.
L
Leży ciało, barzo stęka,Duszyca się barzo lęka,Bog się z liczby upomina7,Diabeł na grzechy wspomina.
M
Młotem moje pirzsi biją,Dusza nie śmie wynić8 szyją;Widzi niebo zatworzone9,Widzi piekło otworzone.
N
Nie gdzie się przed Bogiem skryci,Dusza nie śmie przed sąd jici10;Widzi niebo zatworzone,Widzi piekło otworzone.
O
O duszyco, drogi kwiecie, Nic droszego na tem świecie,Tanieś się diabłu przedała,Iżeś się w grzeszech kochała.
P
Pamiętaj coś na chrzcie ślubowała,Gdyś się diabła otrzekała,Jego pychy, jego działa11 -Toś wszytko przestępowała.
Q
Kwap się rychło ku spowiedzi,Kapłany w swoj dom powiedzi,Płacz za grzechy, przymi świątość,Boże Ciało, święty olej!
R
Rolą z domem dziatkam podaj,Coś urobił12 za duszę daj,S jimienia przyjacioł nabywaj,Coć przyłączą twą duszę w raj.
S
Zbierz gniewliwe i dłużniki,Odproś, zapłać pieniądz wszelki:Za jeden pieniądz w piekle być -Na wieki stamtąd nie wyniść13.
T
Tam sam oczy moje głądzą14,Toć już trzy złe duchy widzą,Na mię me grzechy wzjawiają15,Mej duszy sidła stawiają.
V
Wircę się, wołam pomocy,Nikt za mię nie chce umrzeci,Nikt przyjaciel na tym świecie,Jedno w Bodze16 nadzieję mieci.
X
Kryste, przez twe umęczenie,Rozprosz diable obstąpienie,Daj duszycy przeżegnanie17,Daj ciału dobre skonanie!
Y
Ja twoj synek marnotrawny,Tyś moj ociec miłosierny,Żal mi tego, iżem cię gniewał,Ale ciem się nie otrzekał.
Z
Zażżycie-ż18 mi świeczkę ale,Moji mili przyjaciele!Dusza jidzie z krawym19 potem;Co mnie dzisia, to wam potem. Amen.
Dusza z cieła wylecieła,Na zielone łące20 stałe.Stawszy, silno, barzo rzewno zapłekałe.K nie przyszedł Święty Piotr a rzeknęcy21:Czemu, duszo, rzewno płaczesz?Ona rzekłe:Nie wola mi rzewno płakać,A ja nie wiem, kam sie podzieć.Rzekł święty Piotr je:Podzi, duszo moje miła!Powiedę cie do rejskiego,Do krolestwe niebieskiego.Do ktorego krolestwa dowiedzie nasOciec Bog, Syn i Duch Święty. Amen.
Objaśnienia
1podziać się; 2mienia, majątku; 3rzekomo; 4pieniądze (halerz - 1/12 grosza praskiego); 5wiódł; 6ani z pierwszych płodów, ani z gruntu wziętego po raz pierwszy w uprawę (nowizna); 7żąda zdania rachunku; 8wyjść; 9zamknięte; 10iść; 11dzieła, spraw; 12zarobił, dorobił się; 13zwrotki oznaczonej literą S brak w przekazie płockim; tu została uzupełniona w oparciu o źródło późniejsze; 14patrzą, spoglądają; 15wyjawiają, obwieszczają; 16w Bogu; 17błogosławieństwo; 18zapalcie; 19z krwawym; 20w tradycji ludowej zielona łąka symbolizowała miejsce pobytu dusz bez pośmiertnego wyroku; 21mówiąc.
lukasz618