Podstawy prawoznawstwa.doc

Prawo- jest to uporządkowany zbiór abstrakcyjnych i generalnych norm postępowania, ustanowionych lub uznawanych przez państwo, których przestrzeganie zabezpieczone jest zorganizowanym przymusem państwowym.

Oprócz prawa zwanego inaczej prawem pozytywnym istnieją w społeczeństwie inne normy np. religijne lub moralność.

Moralność- jest to ukształtowany w długim procesie rozwoju społeczeństw, zespół norm postępowania wg. Których oceniamy jakieś zachowanie jako dobre lub złe.

W każdym społeczeństwie funkcjonuje zespół norm moralnych, które są jednakowo postrzegane przez całe społeczeństwo. W związku z tym bardzo istotnym jest stosunek norm prawa stanowionego wobec norm moralnych.

3 podstawowe sytuacje:

1) Normy prawa pozytywnego są zbieżne z normami moralnymi.

2) Normy prawa pozytywnego są rozbieżne z normami moralnymi.

3) Normy prawa pozytywnego są obojętne(indyferentne) wobec norm moralnych.

Między normami pozytywnymi a moralnymi występują też różnice:

1) Normy Pozytywne, ich przestrzeganie zabezpieczone jest zorganizowanym przymusem państwowym, a Normy Moralne przestrzegamy kierując się np. opinią publiczną, sumieniem czy też wychowaniem.

2) Normy Pozytywne mają charakter dwustronny tzn. po jednej stronie ciąży obowiązek określonego zachowania, a drugiej stronie przysługuje upoważnienie domagania się zachowania w określony sposób. Natomiast Normy Moralne charakteryzują się jednostronnością tzn., że występuje w nich jedynie obowiązek zachowania się w określony sposób. Normy Moralne nie dają nikomu uprawnienia do żądania określonego zachowania.

3) Normy Pozytywne odnoszą się jedynie do zachowań dostrzeganych zewnętrznie. Normy Moralne wkraczają również w sferę myśli i uczuć.

4) Normy Pozytywne wyznaczają konkretny sposób zachowania się. Normy Moralne wskazują kierunek pożądanego zachowania.

Świadomość prawna-(1) Jest to ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo oraz postulaty, co do jego zmiany w przyszłości. (2) Jest to prawo ludzkich wyobrażeń o sprawiedliwości.

Praworządność- jest to taki stan faktyczny, w którym podobne dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przez prawo i prawo to jest ściśle przestrzegane przez organy państwowe.

Aby móc mówić o praworządności musi istnieć w państwie szeroka regulacja prawna obejmująca przede wszystkim sferę stosunków majątkowych oraz sferę stosunków między organami państwa a obywatelami.

Ponadto warunkiem koniecznym praworządności jest ścisłe przestrzeganie prawa przez organy państwowe.

Elementy zabezpieczające praworządność:

- System polityczny

- System gospodarczy

- Kultura

Norma prawna- jest najmniejszym stanowiącym całość elementem prawa. Jest regułą postępowania, która daje odp. Na pytanie, „Kto, w jakich warunkach i jak powinien się zachować i co się dzieje, jeżeli nie zachowa się w sposób wskazany w normie prawnej”.

Charakter normy prawnej:

1) Abstrakcyjny- wyznacza zachowania, które mogą zdarzyć się w nieokreślonej liczbie przypadków.

2) Ogólny- skierowana jest do określonej kategorii adresatów. Posługuje się słowami:, kto, każdy, ktokolwiek…

3) Dwustronny- na jednej ze stron stosunku prawnego ciąży obowiązek, a drugiej stronie przysługuję uprawnienie.

Norma Prawna zabezpieczona jest przez zorganizowany przymus państwowy.

Budowa Normy Prawnej:

1)Hipoteza- określa warunki, których zaistnienie jest niezbędne by oczekiwać od adresata normy określonego zachowania.

2)Dyspozycja- określa rodzaj pożądanego zachowania nakazanego, zakazanego lub dozwolonego.

3)Sankcja- określa ujemne skutki, jakie wiążą się z zachowaniem niezgodnym z normą prawną.

Rodzaje sankcji:

- Represji

- Egzekucji

- Nieważności

Rodzaje norm prawnych:

1) Bezwzględnie obowiązujące(imperatywne)- Zawierają bezwzględny nakaz państwa zachowania się w określony sposób, a z zachowaniem odmiennym łączą uruchomienie sankcji prawnej.

2) Względnie obowiązujące- Są to normy, które oprócz wyznaczenia sposobu zachowania się dają również stronom możliwość wyrazu innego zachowania(„…chyba, że strony postanowiły inaczej”).

Przepis prawny- Jest to fragment zdania stanowiący całość gramatyczny i wyodrębniony przez ustawodawcę w postaci artykułu, paragrafu lub punktu.

Normy Prawne zawierają treść obowiązującego prawa, natomiast Przepisy Prawne są jedynie formą wyrażenia tych treści.

Rodzaje przepisów:

1) Materialne- wyrażają prawa i obowiązki stron.

2) Formalne- wyrażają sposób realizacji praw i obowiązków.

3) Konkretne- zawierają treść normy prawnej.

4) Blankietowe- zawierają upoważnienie do uregulowania określonych stosunków społecznych w późniejszym czasie.

5) Odsyłające- zawierają odesłanie do innych przepisów lub aktów prawnych.

Stosunek prawny- jest to stosunek społeczny uregulowany przez prawo.

Elementy stosunku prawnego:

1) Obowiązek- sytuacja, w której norma prawna wyznacza jeden i tylko jeden sposób pożądanego zachowania się, a z zachowaniem odmiennym wiąże uruchomienie sankcji prawnych.

2) Uprawnienie- przysługująca określonemu podmiotowi możność domagania się od drugiej strony stosunku pewnego określonego zachowania.

3) Podmiot obowiązku i przedmiot uprawnienia.

Podmiotem stosunku prawnego- może być każda osoba, która ma możność być uczestnikiem stosunku prawnego i może osiadać uprawnienia i obowiązki.

Przedmiotem stosunku prawnego- są zarówno rzeczy, dobra materialne jak również wszystko to, do czego odnosi się treść stosunku prawnego, czyli zachowania się stron, czynienie lub też nieczynienie.

Zdarzenie prawne- jest to każde zdarzenie, które powoduje powstanie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego.

Stosowanie prawa- polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawa, jako instrumentami służącymi do podejmowania decyzji.

2 formy stosowania prawa:

1) Organ państwowy(np. sąd) stwierdza istnienie lub nieistnienie określonego stosunku prawnego. Orzeczenie takie ma charakter deklaratoryjny.

2) Organ państwowy (np. sąd) powoduje powstanie lub zniesienie stosunku prawnego. Orzeczenie takie ma charakter konstytutywny (twórczy).

Etapy stosowania prawa:

1) Określenie istnienia pewnego stosunku faktycznego.

2) Wyszukanie właściwej normy prawnej odpowiadającej temu stanowi.

3) Wnioskowanie i wydawanie decyzji.

Wykładnia prawa- jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych.

Jest ona stosowana przede wszystkim ze względu na:

1) Błędy językowe/gramatyczne popełnione w treściach aktów prawnych.

2) Rozbieżności, jakie zachodzą między treścią a celem normy prawnej.

3) Zmianę stosunku społeczno-gospodarczego w państwie.

4) Konieczność wyinterpretowania norm prawnych z przepisów prawnych.

Metody wykładni prawa:

1) Ze względu na podmiot dokonujący wykładni:

              - autentyczna (dokonywana jest przez organ, który wydał interpretowany przepis).

              - legalna (dokonywana przez upoważniony do tego podmiot).

              - praktyczna (dokonywana w toku stosowania prawa przez organy stosujące to prawo).

              - doktrynalna (dokonywana przez naukę prawa).

2) Ze względu na metodę:

              - językowa (polega na ocenie i analizie gramatycznej i językowej tekstu prawnego).

- celowościowa (polega na ocenie przepisów prawnych z uwzględnieniem celu, jaki przyświecał ustawodawcy stanowiącemu określone przepisy prawne).

- systemowa (uwzględniająca i oceniająca miejsce aktu prawnego w całym systemie prawnym).

- historyczna (oceniająca dokumenty i warunki historyczne mające wpływ na stanowienie określonego aktu prawnego).

3) Ze względu na rezultat/wynik:

- rozszerzająca (nakazuje interpretować określony przepis szerzej niż to wynika z wykładni językowej).

- ścieśniająca (nakazuje interpretować określony przepis węziej niż to wynika z wykładni językowej).

- stwierdzająca (nakazuje interpretować określony przepis dokładnie w takim zakresie, jaki wynika z wykładni językowej).

Wykładnię przepisów prawa wspomagają reguły interpretacyjne i inferencyjne.

Reguły Interpretacyjne- Nie są najczęściej dziełem ustawodawcy i nie są normami prawnymi. Zostały wypracowane przez naukę i praktykę prawniczą. Obowiązują one w tym sensie, że znajdują posłuch wśród prawników i są przez nich stosowane np. w przypadku wykładni językowej obowiązują reguły, że do tekstu prawnego nie wolno niczego dodawać ani odejmować; użytym w tekście prawnym zwrotom nie wolno bez wyraźnego powodu nadawać innego znaczenia, niż mają one w języku potocznym. Zwrotom specyficznym nie wolno dawać innego znaczenia jak tylko takie, w jakim użyte jest w tekście prawnym.

Reguły Inferencyjne- są to logiczne lub quasi logiczne reguły wnioskowań prawniczych powszechnie stosowane i powszechnie respektowane przez prawników.

Rodzaje wnioskowań:

1) Z większego na mniejsze-, jeżeli komuś wolno czynić więcej to tym bardziej wolno czynić mu mniej (amariori at minus).

2) Z mniejszego na większe-, jeżeli komuś jest zakazane czynić mniej to tym bardziej jest mu zakazane czynić więcej (a minori at maius).

3) Sprzeciwności- jeżeli komuś i tylko komuś jest coś zakazane, to innych ten zakaz nie dotyczy (a contrario).

4) Przez analogię (z podobieństwa)- jeżeli komuś stan faktyczny R jest podobny do innego stanu R1, który nie jest uregulowany prawem, to możemy przypuszczać, że ustawodawca również stan nieuregulowany podciągnąłby pod regulację R.

5) Z celu na środki- Jest ono oparte na potocznym stwierdzeniu, że cel uświęca środki.

W niektórych sytuacjach to wnioskowanie może budzić wątpliwości etyczne.

Topiki prawnicze (paremie)- nazwa ta oznacza miejsce, w którym prawnicy spotykają się w sensie intelektualnym tzn. co do którego panuje wśród prawników zgoda.

Rodzaje topików:

1) lex retro non agit (prawo nie działa wstecz).

2) i dubrio pro reo (w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego).

3) absurda sund sevarda (należy unikać niedorzeczeń).

Państwo prawa- idea ta została rozwinięta przez myślicieli oświeceniowych jako reguła precyzyjnie określająca rolę prawa oraz rolę osób sprawujących władzę w państwie.

Idea państwa prawa (rządów prawa)- jest kolejnym sposobem służącym zabezpieczeniu wolności człowieka żyjącego w społeczeństwie zorganizowanym w państwo.

Idea ta jest, zatem zasadą prawno-ustrojową, ideą polityczną czy też postulowanym stanem faktycznym.

Państwem prawa będzie, zatem państwo, którego organy działają na podstawie i w granicach prawa.

Idea państwa prawnego jest skierowana wyłącznie do państwa, a szerzej do organów sprawujących władzę publiczną. Nie jest ona zaś skierowana do obywateli.

W państwie prawa władza działa w granicach praw wyznaczonych, jej kompetencje, zachowania oraz procedury wyznacza prawo.

Nie każde naruszenie prawa przez państwo jest równoznaczne z brakiem praworządności. W praktyce, bowiem nie ma państw idealnie praworządnych, jest to zawsze kwestia ocen oraz tego jak często i jakich sfer dotyczy naruszenie prawa.

2 koncepcje praworządności:

1) Praworządność formalna- według niej najistotniejszym jest by prawo pozytywne było przez rządzących przestrzegane. Postuluje się w niej, że przestrzeganie prawa przez państwo jest wartością samoistną, ponieważ daje poczucie pewności i obliczalności zachowania się władzy, dlatego w koncepcji tej tak duży nacisk kładzie się na jawność prawa i stabilność prawa.

2) Koncepcja praworządności materialnej- jest to koncepcja powszechnie dzisiaj przyjmowana wg., której państwem praworządnym jest to państwo, które działa w granicach i na podstawie prawa i w którym treść prawa uwzględnia istotne wartości społeczne np. równość wszystkich wobec prawa czy prawa o wolności obywatelskiej.

Gwarancje praworządności:

1) Materialne- jest to taki sposób zorganizowania życia społeczno-gospodarczego i politycznego, w którym istnieje małe prawdopodobieństwo naruszenia prawa przez państwo np. demokracja.

2) Formalne- dzielą się na: ustrojowe (3-podział władzy, swoboda działania, legalna opozycja, gwarancja praw i wolności człowieka); legislacyjne (prymat konstytucji nad ustawami, ustaw nad pozostałymi aktami prawnymi, sądownictwo konstytucyjne); proceduralne (wieloetapowość postępowania sądowego, kontrola orzeczeń pod względem zgodności z prawem, sprawiedliwość).

Jednak ani gwarancje materialne ani formalne same w sobie nie są w stanie zagwarantować praworządności w państwie. Muszą być one ściśle realizowane i przestrzegane.

Obecnie obowiązujące konstytucja z 2 IV, 1997 r. przyjmuje praworządność jako jedną z podstawowych zasad, stanowi, bowiem w art. 2”Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Wśród zasad szczegółowych wyróżnia się, zatem 3-podział władzy, niezawisłość sądów, sądową kontrolę stosowania prawa przez organy administracji publicznej, sądową kontrolę prawotwórczości, prawo do sądu i sprawiedliwego procesu a także jawność prawa, pewność prawa,  nieretroaktywność prawa”

Źródłem prawa...