Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne + samorząd 2010.doc

Zagadnienia egzaminacyjne

Zagadnienia egzaminacyjne:
Kierunek: Politologia

1. Metody badawcze politologii

a)     metody zbierania materiałów – obserwacja, wywiad, ankieta, gromadzenie wypowiedzi osobistych, gromadzenie dokumentów

b)     opracowanie i interpretacja materiałów – analiza, synteza

c)      sposoby wnioskowania:

- indukcja (dąży do uogólnienia)

- dedukcja (jest przechodzeniem z jakiejś racji do następstw)

d) analiza systemowa – polega na konstruowaniu modelu pojęciowego zjawisk politycznych, tj. modelu systemowego. Analiza systemowa może dotyczyć:

- systemu politycznego jako całości

- określonego podsystemu w ramach szerszego systemu politycznego

e) metoda porównawcza – (metoda analogii) polega na wykrywaniu podobieństw między różnymi procesami i zjawiskami, które umożliwiają także ustalenie różnic między badanymi zjawiskami

f) analiza instytucjonalno-prawna – polega na zakreśleniu sobie pola badań do sfery określonych przepisów prawnych

g)     Metoda historyczna – badanie genezy zjawisk politycznych, traktowanie łącznie ich aspektów strukturalnych, funkcjonalnych i genetycznych, prowadzenie studiów biograficznych, stosowanie ujęć wycinkowych, gromadzenie obszernego materiału empirycznego, jako podstawy do formułowania praw naukowych,

h)     Metoda behawioralna –analiza zjawisk społecznych w drodze obserwacji zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzkich

i) Metoda symulacyjna – konstrukcje i manipulowanie operatywnym modelem przedstawiającym fizycznie lub symbolicznie jakiś aspekt psychologicznego czy społecznego procesu

j) Metoda decyzyjna – polega ona na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-politycznych przez pryzmat: ośrodka decyzji traktowanego jako przedmiot działania politycznego, tj. zespołu powiązań przyczynowo-skutkowych dotyczących rozwiązywanego problemu, występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego oraz w jego powiązaniach z otoczeniem.

k)     Inne metody – metody leksykalne, geograficzne, genealogiczne, ekstrapolacji, refleksji, Analiza danych statystycznych, eksperyment społeczny, klasyczne metody matematyczne, modelowanie.

2. Cechy państwa

* Państwo jako organizacja polityczna:

- odnosi się do działalności społecznej, która wiąże się bezpośrednio ze sprawowaniem władzy,

·         Państwo jako organizacja przymusowa:

- przymus fizyczny

- przymus gospodarczy

- przymus psychologiczny (cenzura)

·         państwo jako organizacja terytorialna:

- podstawowym warunkiem istnienia państwa jest posiadanie własnego terytorium, czyli co najmniej obszarów lądowego i przestrzennego, na których rozciąga się suwerenne zwierzchnictwo państwowe

·         państwo jako organizacja suwerenna:

- jeśli władza państwowa jest faktycznie suwerenna, to do niej i tylko do niej należeć będzie moc tworzenia i znoszenia prawa, posiada wyłączność stanowienia i zmieniania prawa, decyduje o wszystkich pozostałych dziedzinach publicznej aktywności.

3. Autorytaryzm i totalitaryzm

1. Autorytaryzm:

- w państwie autorytarnym organy władzy państwowej uznają się za nadrzędne wobec obywateli, bezwzględnie wymagając uległości i podporządkowania się swoim „jedynie słusznym decyzjom”

- to rządy nie podlegające jakiejkolwiek kontroli społecznej, oparte na wymaganiu bezwzględnego posłuchu wobec władzy

- autorytarna osobowość władcy

- skoncentrowanie władzy w rękach jednej osoby lub grupy osób, która sprawuje władzę, nie licząc się z opinią publiczną,

- hierarchiczny system państwowy

- to system poglądów i wartości, które propagują potrzebę silnej i hierarchicznie zorganizowanej władzy, głoszący kult określonego przywództwa politycznego, absolutyzujący porządek i zasady podporządkowania, łączące się z odrzuceniem demokracji i przeciwstawieniem się idei równości między ludźmi

- władza naczelna w innych rękach ni parlamentu

- samowola sprawującego władzę i nie podleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej

- ideologia zastąpiona przez mentalność lub osobowość przywódcy

- legitymację władzy stanowi siła

- odrzucenie koncepcji demokratycznych i regularnych wyborów

- wszystkie stanowiska państwowe pochodzą z nominacji partyjnych

- decyzje polityczne podejmowane często bez podstaw prawnych,

- „rządzenie odgórne” – rozkazy, nakazy, system sankcji karnych, bezpośredni przymus

- rozbudowany aparat terroru

- pluralizm polityczny, gospodarczy i kulturalny

- elitaryzm – elity w państwie wyłaniane są za pomocą kryterium zasług dla państwa

- uproszczenie procedur decyzyjnych – łamanie prawa

2. Totalitaryzm

- system władzy państwowej opartej na nieograniczonych kompetencjach władzy centralnej,

- wzorcowy obywatel państwa totalnego nie potrafi samodzielnie myśleć, jest ateistą, a ponadto nie jest zanadto zainteresowany zdobywaniem dobór materialnych

- totalitarna ideologia – wkraczająca we wszelkie przejawy aktywności społecznej – jej celem jest uformowanie idealnego społeczeństwa oraz nowego ładu

- monopartia kierowana przez dyktatora

- rozbudowana tajna policja

- monopolistyczna kontrola masowych środków przekazu

- monopolistyczna kontrola sił zbrojnych i wszelkich innych formacji

- scentralizowane zarządzanie

- system organizacji państwa zmierzający do rozciągnięcia kontroli nad całością życia politycznego, społecznego i kulturowego,

- maksymalne ograniczenie „sfery prywatności” jednostek i swobody kształtowania opinii publicznej

- likwidacja wszystkich partii politycznych

- ograniczenie lub uchylenie większości praw obywatelskich i militaryzacja życia społecznego,

- rozbudowa aparatu przemocy

- wszechstronna cenzura

- zdławienie wolności i wszystkich przejawów demokratyzmu

- wszechobecna i organizująca życie społeczne jedna oficjalna ideologia

- system władzy jest oparty na nieograniczonych kompetencjach otoczonego faktycznym kultem wodza.

4. Determinanty polityki

a) ideologia polityczna – jest względnie spójnym systemem przekonań oraz twierdzeń o charakterze opisowym i normatywnym, koncentrujących się wokół problematyki natury ludzkiej procesu historycznego, ładu społeczno-politycznego,

b) prawo – zespół norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, ustanowionych lub uznawanych przez państwa, których realizacja zabezpieczona jest zagrożeniem użycia przymusu

c) gospodarka:

- konkurencyjny kapitalizm angloamerykański

- europejski model społeczny gospodarki rynkowej

- nordycki kapitalizm gospodarki negocjacyjnej

- kapitalizm azjatycki

d) kultura – całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie

e) etyka – ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości w określonej epoce,

5. Pojęcie i klasyfikacja systemów politycznych

1. System polityczny: to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi

2. Typologia systemów politycznych:

a) wg Arystotelesa – kto rządzi?

- tyrania,

- oligarchia,

- demokracja,

- monarchia,

- arystokracja,

- pakty

b) wg płaszczyzny ekonomiczno-ideologicznej:

- pierwszy świat – systemy polityczne państw Zachodu

- drugi świat – reżimy komunistyczne

- trzeci świat – systemy polityczne krajów rozwijających się w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej

c) wg płaszczyzny konstytucjonalno – instytucjonalnej:

- parlamentarny,

- prezydialny system rządów

- federalne – konfederacje i federacje

- unitarne – decentralizacja i centralizacja

6. Władza polityczna i jej funkcje

Władza polityczna – zdolność narzucania i egzekwowania decyzji; zdolność wpływania na grupy i na pojedynczych ludzi tak, aby zachowywali się w sposób formalny.

Decyzje uwarunkowane są:

-          formą władzy i umiejętnością decydowania

-          funkcjami władzy i rodzajem adresata

Decyzje mogą mieć charakter nakazujący bądź zakazujący.

W zależności od form władzy, władza posługuje się różnymi instrumentami, głównie:

·         obowiązującego prawa

·         instytucjami administracyjnymi jako aparatem wykonawczym

·         systemem sądownictwa i systemu regresji

·         systemem podatkowym państwa

Ze względów podmiotowych decyzje wydane przez władzę dzielą się na decyzje wydawane przez:

-          władzę polityczną (charakter powszechny)

-          władzę administracyjną (charakter lokalny)

-          władze obywatelskie (samorządowe)

-          władze partyjne i innych organizacji o charakterze politycznym (mają tylko zainteresowanych adresatów)

* Władza jest to taki asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu podmiotowi osiąganie jego celów (wartości) poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu

·         władza jest rodzajem zależności pomiędzy ludźmi, czyli rodzajem stosunku społecznego,

·         za władzę polityczną uznamy taką, która poprzez instytucjonalne uprzedmiotowienie lub upodmiotowienie ludzi dokonuje dystrybucji, ochrony i kreowania dóbr politycznych

·         władza polityczna – ma miejsce wtedy, gdy jeden z podmiotów stosunków władzy dysponuje realną możliwością podejmowania ważnych społecznie decyzji, regulujących zachowania wszelkich grup ludzi, gdy ma realną możliwość egzekwowania podjętych decyzji, aż do stosowania przymusu państwowego włącznie

·         funkcje władzy politycznej:

- koordynacyjna – sprowadza się do ustalenia reguł gry dla podmiotów życia społeczno-politycznego

- dystrybucyjna – sprowadza się do tego, że państwo dzieli społecznie pożądane wartości, np. płaca, praca

- ochronna – władza polityczna stoi na straży istniejącego systemu politycznego

- integracyjna

- strukturotwórcza

7. Zasady konstytucyjno – prawne państw demokratycznych

Zasady państw demokratycznych:

zasada suwerenności ludu (narodu) – jakie są formy sprawowania władzy, zapis o tym w konstytucji, np. „władza najwyższa należy do…”, w państwie to naród jest suwerenem, on podejmuje ostateczne rozstrzygnięcia

-decyzje w wyborach parlamentarnych – demokracja pośrednia

-referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe, plebiscyt, zgromadzenie narodowe – demokracja bezpośrednia

-(formy politologiczne: działalność w partiach polit, opinia publiczna)

Referendum – instytucja najważniejsza, najczęściej występuje, (nie ma go w Niemczech, USA), to głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia, najczęściej w Szwajcarii. We Włoszech referendum ma charakter negatywny, gdy Włosi nie chcą jakiejś ustawy. Ma charakter wiążący gdy parlament musi daną decyzję podjąć, a nie musi gdy referendum ma charakter opiniodawczy.

Rodzaje:

a)r. ustawodawcze – przyjęcie lub odrzucenie ustawy

b)r. konstytucyjne – przyjęcie lub odrzucenie konstytucji lub jej zmiany

c)r. obligatoryjne – upoważniony organ państwowy musi je zarządzić dla określonej sprawy

d)r. fakultatywne – może, ale nie musi

Inicjatywa ludowa – prawo konstytucyjnie określonej liczby obywateli do wystąpienia z projektem ustawy lub zmiany konstytucji.

Rodzaje:

a)i.l. ustawodawcza – Włochy, Hiszpania, Litwa

b)i.l. konstytucyjna – Szwajcaria, Włochy

Weto ludowe – sprzeciw obywateli w stosunku do władzy (strajki, blokady dróg). Prawo do oporu w konstytucji niemieckiej, czeskiej w przypadku naruszenia porządku konstytucyjnego przez władzę.

Plebiscyt – nie ma go w konstytucji, ale jest w prawie mn.

Zgromadzenie Narodowe – (w starożytnych Atenach) jeżeli wszyscy obywatele gromadząc się w jednym miejscu decydują

zasada przedstawicielstwa – dotyczy wzajemnych relacji, związków pomiędzy wyborcami a wybranymi. Rodzaj mandatu wpływa na rodzaj tych relacji. Mandat imperatywny (w Niemczech w II izbie) – wybrany jest związany opinią wyborców inaczej może być odwołany. Mandat wolny – wybrany głosuje zgodnie z interesem narodu i własnym sumieniem.

Zasady demokratycznego prawa wyborczego:

-powszechne

-równe

-tajne głosowanie

-bezpośrednie

-proporcjonalne

-głosują obywatele

-osoby posiadające czynne prawo wyborcze

-nie głosują osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym i osoby ubezwłasnowolnione

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

Konstytucja – akt prawa pisanego, o nadrzędnej szczególnej mocy prawnej, uchwalany i zmieniany w szczególny sposób i zawierający zasady systemu politycznego, podstawy ustroju politycznego, zmiany konstytucji oraz prawa i obowiązki obywateli.

Cechy szczególne konstytucji:

1.Szczególna treść:

a)zasady ustroju politycznego państwa, mogą być wymienione pośrednio lub bezpośrednio

b)wskazanie naczelnych organów państwowych oraz sposobu ich wyboru i kompetencje, odpowiedzialność i kontrola jakiej podlegają

c)prawa, wolności i obowiązki obywateli, zasada w Zachodniej Europie by umieszczać na początku konstytucji

d)tryb zmiany konstytucji

2.Szczególna forma – szczególna nazwa:

-szczególna forma uchwalania konstytucji udział obywateli w parlamencie – może być powołany tylko w celu ustanowienia konstytucji

-szczególny sposób zmiany, trudniejsza procedura zmiany

3.Szczególna moc prawna

Moc prawna – stosunek norm prawnych do siebie, hierarchia norm prawnych, nadrzędną moc prawną – wszystkie akty prawne są z nią zgodne

Moc obowiązująca – stosunek normy do adresata jest taki sam jak pozostałych aktów prawnych

Rodzaje konstytucji:

1.pisane

2.niepisane

3.materialne

4.formalne

5.sztywne – zmiana w kwalifikowany sposób

6.elastyczne – ustawa zmienia

7.pełne – reguluje całość, materię konstytucję

8.niepełne – małe konstytucje – nie zawierają wszystkich materii konstytucyjnych

9.złożone – kilka aktów prawnych, Konstytucja Szwecji

10.jednolite – w formie jednego aktu prawnego

...