J. Brzechwa - Demony.pdf - Jan Brzechwa - ILZAK

Jan Brzechwa

Demony

Klara była olśniewająco piękna. Określenie to, jeśli nie ma

zatrącać zwykłym komunałem, wymaga dokładniejszych wyjaśnień.

Nie zamierzam naśladować biskupa Agostino Nifo, który ze

smakowitą lubieżnością opisywał najskrytsze wdzięki Joanny

Aragońskiej. Byłby to obraz kłamliwy i samochwalczy, gdyż nigdy

nie dostąpiłem szczęścia oglądania Klary w jej olśniewającej, jak

mogłem się domyślać, nagości. I muszę wyznać, że domyślność tę

posuwałem do ostatecznych granic. Wizje nagiego ciała Klary

wypełniały mi bezsenne noce, przybierały formę uporczywej

obsesji, były bezwstydnie wyraziste, doprowadzały mnie do

obłędnych urojeń. Kto nie przeżywał szczytowego napięcia

namiętności, zdolnego popchnąć do aktów samobójczej lub też

zbrodniczej desperacji, ten nie potrafi mnie zrozumieć.

Zwierzenia poniższe przeznaczam dla osób mojego pokroju, dla

nielicznych opętańców, nawiedzonych przez rozpaczliwą, bolesną

psychozę miłości. Przeznaczam je dla tych, którym, tak jak mnie,

w straszliwej męce pożądania odmówiono miłosierdzia.

Powracam jednak do tematu, do opisu urody Klary i niechaj mnie

nikt nie posądza o zaślepienie. A zresztą... Jakież są obiektywne

sprawdziany?

Jej twarz o miękkim, łagodnym owalu posiadała zmienność rysów

nieuchwytną dla oka. Było to zjawisko niewytłumaczalne, które

sprawiało, że żaden malarz nie umiał oddać wiernie osobliwego

charakteru tej twarzy, a każde zdjęcie, nawet migawkowe,

okazywało się poruszone i niewyraziste.

Ze spojrzeń Klary emanowało odczuwalne ciepło. Zdawało się, że

jej oczy są wypełnione substancją promieniotwórczą. Właśnie oczy.

Bowiem serce jej odznaczało się mrożącym chłodem.

Łuki brwi i ledwie dostrzegalne poruszenia kącików ust posiadały

wymowę wyrazistszą od słów. Można z nich było wyczytać utajone

reakcje na najdrobniejsze odchylenia w zachowaniu, mowie,

spojrzeniu, geście. Była na nie uwrażliwiona jak niektóre rośliny

na zmienność światła.

Włosy miała złociste, wpadające chwilami w rudawy odcień i ta

sama złocistość okrywała jej ręce i ramiona. Nos, pozbawiony

klasycznej pospolitości, z lekka zadarty, pełen był dziewczęcego

zdziwienia i przekory. Patrząc nań odczuwało się chęć

przesunięcia po jego grzbiecie małym palcem. Tak, właśnie małym

palcem. Kształt ucha i jego różowa przezroczystość przypozninały

włoską kameę, cyzelowaną na oczach podróżnika przez kapryjskiego

artystę.

Usta Klary tylko na pozór pozbawione były wyrazu. Dopiero kiedy

się rozchylały, zaczynały wabić wilgotną świeżością, stawały się

pełne obietnicy, przyprawiały o zawrót głowy. Tak, dla ust Klary,

dla jednego pocałunku można było zapomnieć o wszelkich więzach,

obowiązkach, godności.

Opis szczegółów tej niepospolitej twarzy nie może dać o niej

pełnego wyobrażenia, tak jak z opisu nie można poznać fali ani

obłoku na wietrze, ani lecącego ptaka w ich nieustannym ruchu i

zmienności.

O rękach Klary mówiono, że... stworzone są do gry na harfie, do

lepienia w glinie, do głaskania marmuru. Mówiono? Ja tak mówiłem,

gdyż mimo wrażliwości na piękno nie posiadam daru umiejętnego

określania go słowami.

Chód jej był powolny a płynny, jak gdyby chciała ukazać w nim

wszystkie powaby swojej kibici, chociaż robiła to nieświadomie.

Była zresztą całkowicie nieświadoma swojej urody i jej

oddziaływania. Tak do niej przywykła, że przestała ją odczuwać.

Beznamiętna i chłodna, do powierzchowności swej nie przywiązywała

wagi, a to, co fascynowało mężczyzn, ją samą niecierpliwiło i

napełniało uczuciem nudy. Miała zbyt rozległe zainteresowania

intelektualne. Pasjonowała się bakteriologią. Przed wojną

pracowała pod kierunkiem profesora Turleja. Całe dnie spędzała

w laboratorium. Urodę swą traktowała jak zło konieczne, które

utrudnia i komplikuje jej życie, a moją admirację przyjmowała

tylko dlatego, że ceniła mnie jako ornitologa, którego prace

naukowe zyskały dość szeroki rozgłos. Ilekroć jednak próbowałem

nakłonić ją do wysłuchania moich wyznań, jednym przewrotnym

zdaniem zmieniała temat i kierowała rozmowę w stronę naszych

wspólnych zainteresowań przyrodniczych. Jakże często przeklinałem

w duszy całą moją wiedzę i wszelką naukę, a zazdrościłem

Marianowi jego zawodu artysty.

Byliśmy bliźniakami i osoby postronne dopatrywały się w nas

uderzającego podobieństwa. Przypisuję to jednak ułomnej ludzkiej

spostrzegawczości, gdyż stanowiliśmy typy całkowicie odrębne. O

ile ja odznaczałem się pogodą, otwartością i wesołym

usposobieniem, o tyle Marian łatwo poddawał się melancholii, był

mrukliwy i małomówny, unikał towarzystwa. Podczas rozmowy z nim

odnosiło się wrażenie, że myślami jest nieobecny. I chociaż

łączyła nas bliska braterska zażyłośEć nie potrafiłbym twierdzić,

te znałem go lepiej niż kogokolwiek z przyjaciół lub chociażby

przygodnych znajomych. Odnosiłem się do niego jak do młodszego

brata, otaczałem go opieką, starałem się ułatwić mu egzystencję.

W przeciwieństwie do mnie Marian nie budził sympatii. Ceniono

jego talent, ale zarzucano mu egoizm i niewdzięczność w stosunku

do mnie. Powiedziałbym, że miał w sobie coś z żałosnej, a

równocześnie odpychającej osobowości Van Gogha. Obrazy Mariana,

wystawiane w Paryżu, w Hadze, w Monte Carlo, wywoływały

najbardziej kontrowersyjne opinie. Obok entuzjastycznych recenzji

ukazywały się w prasie słowa potępienia, a nawet szyderstwa, W

moim przekonaniu Marian był genialny, toteż nie szczędziłem

pieniędzy na zaspokojenie jego potrzeb. Szczególny mój podziw

budziły miniatury na kości słoniowej w stylu malarstwa

staroperskiego. Materiał, który mu do tego służył, pochłaniał

znaczne sumy, zwłaszcza że Marian przy najmniejszym potknięciu

deptał albo rozbijał młotkiem kosztowne krążki kości słoniowej.

Pozory podobieństwa opierały się więc tylko na zbliżonych rysach

twarzy, głównie zaś na barwie głosu oraz intonacjach, których

rzekomo nie sposób było odróżnić. Tyle tylko, że ja mówiłem

swobodniej, składniej i szybciej niż Marian, który wysławiał się

z pewnym trudem i jakby rozmyślnym niedbalstwem. W każdym razie

zdarzało się, że dalsi znajomi brali Mariana za mnie, ale - co

musi wydać się dziwne - nigdy nie przytrafiło mi się, aby mnie

wzięto za Mariana.

Klarę poznaliśzny równocześnie w dość szczególnych

okolicznościach. Podczas oblężenia Warszawy, pod koniec września

1939 roku, przemykaliśmy się ulicą Poznańską, opodal domu, w

który ugodziła niemiecka bomba. Z zawalonych piwnic wychodzili

ludzie obsypani pyłem, biali jak widma. Nie wszyscy ocaleli.

Pomagaliśmy przy wydobywaniu z gruzów zabitych i rannych. W

jednym z piwnicznych korytarzy natknęliśzny się na kobietę

przywaloną belką. Dawała jeszcze oznaki życia. Wynieśliśmy ją na

ulicę. Pokryta warstwą szarego pyłu, wyglądała jak mumia. Gdy

nieśliśmy ją do punktu opatrunkowego, odzyskała przytomność. Nie

odniosła większych obrażeń, miała tylko złamaną rękę i

prawdopodobnie zgniecione żebra. Sanitariuszki obmyły ją, lekarz

ujął rękę w łubki i nałożył bandaże. O gipsie nie było mowy. Tak

poznaliśmy Klarę.

Pod koniec roku spotkałem ją w kawiarni "Boccaccio". Siedziała

w towarzystwle adwokata Romanowskiego, z którym niegdyś

przemierzałezn Tatry i który podczas wspinaczki wyratował mnie

z ciężkiej opresji. Podszedłem, żeby się z nim przywitać. Klary

nie poznałem. Romanowski mnie przedstawił.

- To przecież pan - powiedziała Klara - a raczej jeden z panów.

Wtedy sądziłam, że dwoi mi się w oczach. Byliście tak do siebie

podobni. Zapewne bracia. Mam wobec panów nie spłacony dług

wdzięczności.

Nie poznawałem jej w dalszym ciągu. Ta olśniewająco piękna

kobieta niczym nie przypominała zasypanej, zmaltretowanej istoty,

wydobytej z gruzów.

Dopiero po dłuższej chwill przypomniałem sobie wydarzenie na

Poznańskiej. Więc to była ona? Ta piękność! Wraz z Marianem

przywróciliśmy światu ten klejnot, który miał nas póżniej

poróżnić?

Gdy po pewnym czasie Romanowski przesiadł się na chwilę do

sąsiedniego stolika, powiedziałem na wpół żartem:

- Czy pani wierzy w miłość od pierwszego wejrzenia?

Klara wybuchnęła śmiechem.

- W ogóle nie wierzę w miłość. Nigdy jej nie przeżywałam. Jestem

zimną intelektualistką, chociaż Paweł nazywa mnie wręcz

czarownicą.

- Chyba czarodziejką...

- Nie, właśnie czarownicą. Wiedźmą, która jeździ na miotle i na

Łysej Górze warzy trujące zioła. Ale nie sądzę, abym była aż tak

interesująca. Paweł jest po prostu pochlebcą.

Do kawiarni weszli dwaj żandarmi. Przeszli wolno pomiędzy

stolikami, zatrzymali się przy mnie i zażądali dokumentów.

Pokazałem jednemu z nich dowód osobisty. Wpatrywał się w Klarę

i nie ogłądając dowodu rzucił go na stolik, potem szepnął coś

swemu towarzyszowi i obaj przez dłuższą chwilę bezczelnie

przyglądali się Klarze.

Krew uderzyła mi do głowy, zacisnąłem palce na marmurowej

popielniczce. Otrzeźwił mnie głos Klary:

- Błagam pana... Czy pan oszalał?

Kiedy żandarmi wyszli, powiedziałem:

- Tak. Oszalałem.

Zrozumiałezn, że trujące ziele czarownicy dostało mi się do krwi.

Opowiedziałem Marianowi o naszym spotkaniu i nazajutrz poszliśmy

razem z wizytą do Klary. Mieszkała u ciotki, korpulentnej i

gadatliwej paniusi, uczesanej w pretensjonalne loczki. Rodzice

Klary pozostali w Wilnie, gdzie jej ojciec był profesorem

uniwersytetu. Podzielił później los innych swoich kolegów.

Ciotka, pani Antonina, przyjęła nas kolacją i kazała nieustannie

zachwycać się Klarą.

- Jej matka też była taka piękna. Kiedy mieszkała w Nicei książę

Jusupow przyjechał specjalnie, żeby na nią spojrzeć. Mogła zrobić

karierę, ale nie słuchała mnie i wyszta za mąż za geologa.

Rozumiecie, panowie? Za geologa. O, Klara nie zrobi takiego

głupstwa. Klara to brylant czystej wody, który wymaga wyjątkowej

oprawy. Po wojnie obowiązkowo zawiozę ją do Paryża. Niech sobie

wybije z głowy te bakterie. Zrobię z niej wielką panią, będzie

mieszkała na Riwierze i jeździła Rolls-Roycem. A tu w Polsce

tylko się zmarnuje. Tak jak jej matka.

Klara mitygowała panią Antoninę, obracała w żart jej nietaktowną

paplaninę, patrzyła na nią błagalnym wzrokiem, wreszcie nie

wytrzymala i rzekła niespodziewanie ostrym tonem:

- Dość już, ciociu, dość. To wszystko jest nie do zniesienia.

Pani Antonina zamilkła urażona.

Odczuwałem głębokie zażenowanie, że Klara, ta kobieta o urodzie

godnej pędzla Renoira, musi oganiać się przed naporem banału i

pospolitości.

Rozmowa nie kleiła się, zwłaszcza że Marian siedział zamyślony

i milczący, a moje pojednawcze słowa brzmiały fałszywie. Umiem

być w towarzystwie zajmujący i błyskotliwy, ale tym razem

wszystko, co mówiłem, wydawało mi się niezręczne. Klara mnie

onieśmielała, czułem się sparaliżowany, jak gdyby niewidzialna

ręka zakreśliła magiczny krąg. Z wolna tracilem władzę nad

własnym umysłem i sercem.

Zbliżała się godzina policyjna. Dopiero podczas pożegnania, w

przedpokoju, Marian wycedził swoje pierwsze i jedyne zdanie:

- Pani twarz nadaje się do miniatury. Pozowanie wymaga

wytrwałości.

Przyjrzał się Klarze mrużąc oczy, po czym dodał:

- Tak... Będę panią malował.

Jego słowa zabrzmiały zbyt protekcjonalnie i łaskawie, a przy tym

narzucały z góry postanowienie, które jednak Klara skwitowała

milczącym skinięciem głowy.

Znałem styl bycia i obyczaje Mariana, ale teraz jego ton wydał

mi się rażący.

- Spytałbyś przynajmniej, czy panna Klara się zgadza -

powiedziałem.

Marian spojrzał na mnie z pogardliwym zdziwieniem, jak gdyby

uważał, że nie doceniam jego wspaniałomyślnego gestu. To on robił

łaskę Klarze, on -wielki artysta. Ileż było pychy w tym jednym

spojrzeniu!

Umówiłem się z Klarą po południu w "Simie". Przedwojenna

snobistyczna kawiarnia przyswoiła sobie skrót dawnej nazwy

"Sztuka i Moda". Teraz roiło się w niej od ludzi rozmaitego

pokroju i autoramentu. Wśród stałych bywalców można tu było

zauważyć artystów i handlarzy walut, panie zajmujące się wymianą

stuzłotówek i damy lekkiego prowadzenia, konspiratorów i

ukrywających się oficerów, agentów Gestapo i wzbogaconych

kombinatorów. Poprzez gwar rozmów, brzęk filiżanek i kieliszków

przedzierały się dźwięki muzyki. To Panufnik i Lutosławski grali

na dwa fortepiany stare szlagiery. W przerwach koncertu recytował

wiersze Mariusz Maszyński. Starali się żyć i przeżyć, ufni w

szybkie zwycięstwo aliantów. Beztroski na pozór gwar, muzyka i

śmiechy miały w sobie coś z czarnej mszy, coś z determinacjl

skazańców, przypominały dramatyczną ucztę w czasie zarazy. Połowa

z tych ludzi w ciągu następnych lat okupacji zamilkła na zawsze.

Teraz sztuczną wesołością i nadmiernym zgiełkiem zagłuszali w

sobie lęk i grozę.

Wpatrywałem się w Klarę obezwładniony jej magicznym

oddziaływaniem. Wszystko, co mówiłem, było niezręczne i opaczne.

Gesty rąk nie odpowiadaly słowom, chyba tylko oczy wyrażały

napięcie moich uczuć.

Od trzech miesięcy znajdowałem się pod urokiem Klary. Opanowała

moje myśli do tego stopnia, że nie dostrzegałem ani wojny, ani

okupacji i jej niebezpieczeństw. Stracilem instynkt

samozachowawczy, poczucie czasu i rzeczywistości. Miłość i

pożądanie wprawiły mnie w stan maniakalny, odbierały sen,

wytrącały z równowagi. Wszystko poza nieustannym pragnieniem

widzenia Klary przestało istnieć. Przyjaciele z konspiracji

zaczęli ode mnie stronić, wkrótce kontakt z nimi się urwał, ale

zdałem sobie z tego sprawę dopiero później, w obozie. Jak lunatyk

wystawałem godzinami pod domem Klary, szukając przypadkowego na

pozór spotkania... Wierzyłem, że mnie zaczarowała. Byłem apętany

czy może po prostu chory z namiętności.

- Klaro, nie mogę bez ciebie żyć - powiedziałem wreszcie,

mieszając łyżeczką kawę tak gwałtownie, że wylewała się na

spodek. - Kocham cię do nieprzytomności, jesteś jedynym sensem

mego istnienia, jesteś dla mnie powietrzem i światłem... Bez

J. Brzechwa - Demony.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: