Aktywność zawodowa w cyklu życia.doc

AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA W CYKLU ŻYCIA

W ontogenezie człowieka można wyróżnić trzy główne formy aktywności: zabawa, nauka, praca, których znaczenie i cele zmieniają się w poszczególnych etapach życia.

Praca:

- wpływa na rzeczywistość społeczną w celu zaspokojenia potrzeb jednostkowych i społecznych;

- podlega zmianom w cyklu życia człowieka, pełni odmienne funkcje;

jest związana z wypełnianiem kolejnych zadań rozwojowych

- w okresie późnej dorosłości takim zadaniem staje się efektywne wycofanie z aktywności zawodowej, które jest zgodne z naturalnym biegiem życia, wyznaczonym przez naciski ze strony triady: soma – psyche – polis. Traktowanie owych zmian jako naturalnych pozwala na ich akceptację i pozytywne wartościowanie.

AKTYWNOŚĆ

EKSPRESYWNA

(Podejmowana dla przyjemności, której źródłem staje się zaspokajanie potrzeb i pragnień)

AKTYWNOŚĆ INSTRUMENTALNA

(Zaspakajanie potrzeby uznania, użyteczności, przydatności, niezależności, bezpieczeństwa. Dająca korzyści i satysfakcję)

B. Synak wyróżnił 5 form aktywności szczególnie istotnych dla osób starszych. W okresie późnej dorosłości inne formy aktywności (społeczna, domowo – rodzinna) zastępują źródło zaspokajania potrzeb, jakim dotychczas była praca zawodowa, pozwalając tym samym na zaspokajanie coraz większej liczby potrzeb.

RODZAJE AKTYWNOŚCI W OKRESIE PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI

AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA

Działalność dla wspólnego dobra i na rzecz innych;

Zaspokaja potrzebę:

- użyteczności i uznania;

- przynależności;

- afiliacji

INNE FORMY AKTYWNOŚCI

Aktywność religijna, fizyczna, np. praca na działce.

Zaspokajają potrzeby:

- samorealizacji

- satysfakcji życiowej

AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA

Zaspokaja potrzebę:

- uznania;

- użyteczności;

- przydatności;

- niezależności;

- bezpieczeństwa.

AKTYWNOŚĆ KULTURALNA

Spędzanie wolnego czasu w formie czytelnictwa, oglądania TV, słuchania radia, korzystania z instytucji kulturalnych i klubów seniora;

Zaspokaja potrzebę:

- estetyczne;

- satysfakcji życiowej;

- afiliacji społecznej.

AKTYWNOŚĆ

DOMOWO - RODZINNA

Wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem domu i życiem rodziny;

Zaspokaja potrzebę:

- przynależności;

- przydatności;

- kontaktów społecznych.

Rys. nr XXX. Potrzeby zaspokajane przez różne rodzaje aktywności w okresie późnej dorosłości

Teoria aktywności akcentuje rolę działania w utrzymaniu dobrostanu w okresie późnej dorosłości, podkreślając znaczenie tych aspektów Ja, których ekspresja następuje przez zachowania jednostki. W tej grupie wiekowej aktywność podejmowana dla samego działania, a nie jej rezultatów może odgrywać szczególnie ważną rolę w ekspresji oraz kształtowaniu obrazu siebie. Również istotna może być działalność produktywna (wg Synaka to aktywność społeczna i domowo – rodzinna), która wiąże się z uzyskiwaniem pewnych społecznych i ekonomicznych wartości, pozwalających jednostce zachować poczucie własnej użyteczności i kompetencji.

              Zarówno produktywna aktywność, jak i ta podejmowana w czasie wolnym wpływają na „Ja działające”. Oznacza to, że poczucie kompetencji bazuje nie tylko na aktywności, która wiąże się z osiąganiem społecznie wartościowych celów, ale także wyrasta z czynności, które pozwalają jednostce na samorozwój, kreatywność, edukację.

Według założeń całożyciowego rozwoju człowieka mamy do czynienia z trzema teoriami adaptacji do starości, które próbują zidentyfikować czynniki wpływające i wyznaczające formy pomyślnego starzenia się.

Teoria wyłączania – wycofanie się z życia społecznego, w tym i zawodowego, stanowi naturalny proces i potrzebę rozwojową osób starszych.

Teoria aktywności – zachowanie dotychczasowego poziomu zaangażowania jest naturalnym zjawiskiem w tym okresie życia.

Teoria stresu – zmiany społeczne i zdrowotne wywołują u człowieka dystres.

Żadna z tych teorii nie ma charakteru uniwersalnego i nie odnosi się do całej populacji osób w okresie późnej dorosłości. Okazuje się, że ani wycofanie z aktywności, ani utrzymywanie jej na określonym poziomie nie jest czynnikiem odpowiadającym za efektywną adaptację, o której decydują indywidualne preferencje i potrzeby, chociażby w zakresie stymulacji i poszukiwania nowości. Czynnikiem wpływającym na pomyślne starzenie się jest natomiast dopasowanie rodzaju i intensywności aktywności do jednostkowych potrzeb oraz oczekiwań w tym zakresie.

Proces wycofywania się z życia zawodowego w okresie późnej dorosłości

Jednym z zadań rozwojowych jest przystosowanie się do emerytury i podjęcie nowej roli – emeryta. Sukces w osiąganiu tych zadań warunkuje skuteczność adaptacji do starości oraz pomyślność procesu starzenia się

Mity i stereotypy[1] dotyczące wycofania się z życia zawodowego:

- stereotyp starucha: starsze osoby są zgrzybiałe lub w stanie depresji; wszystkie są chore i wiodą siedzący tryb życia; są aseksualni, wyczerpali swe zasoby finansowe; żyją samotnie i dlatego są odludkami, wszyscy umierają w instyrucjach;

- anegdotyczne historie o emeryturze jako przyczynie chorób i śmierci;

- emerytura jako zło pozostaje w zgodzie z zachodnią kulturą i ideologią, które gloryfikują pracę, czyniąc ją podstawą samooceny, tożsamości oraz osobistego spełnienia

- koncepcja stresujących wydarzeń jako podstawa do wiary w to, iż emerytura jako przerwanie pracy wpływa na wzrost osobistej podatności na choroby

PROCES PRZECHODZENIA NA EMERYTURĘ

              Proces przechodzenia na emeryturę zaczyna się od postawy wobec emerytury, polityki emerytalnej i czynników wpływających na decyzję o przejściu na emeryturę. Przejście na emeryturę daje różne skutki w zależności od tego, jak jednostka w nią wkracza. Osoby, które dobrowolnie przechodzą na emeryturę, zwykle albo nie mają problemów z przystosowaniem się, albo mają tylko niewielkie trudności. Osoby zmuszone do przejścia na emeryturę na skutek obowiązującej polityki emerytalnej początkowo skłonne są do odczuwania niezadowolenia, ale później dostosowują się do sytuacji. Osoby przechodzące na emeryturę z powodu złego stanu zdrowia są najbardziej niezadowolone. Dobre przystosowanie do okresu emerytalnego zależy od zabezpieczenia finansowego, dobrego zdrowia, znaczących form aktywności i wysokiej satysfakcji w małżeństwie (Turner, Helms, s. 585).

FAZY PRZECHODZENIA NA EMERYTURĘ (Turner, Helms, s. 586 - 587).

1. FAZA PRZEDEMERYTALNA

              Można podzielić na dwa podstadia, odległe i bliskie. W pierwszym – emerytura jest postrzegana jako zdarzenie, które ma nastąpić w odległej przyszłości. Przygotowywanie się do niej (ewentualne) ma charakter niesystematyczny. Drugie podstadium – pojawia się, gdy osoba uświadamia sobie, że wkrótce przejdzie na emeryturę i konieczne jest przygotowanie się do niej\, aby to przejście było korzystne. Niektóre pracujące osoby mogą w tym czasie uformować u siebie negatywne postawy, gdyż realia emerytalne stają si dużo wyraźniejsze i wstępnie antycypowane warunki finansowe mogą nie satysfakcjonować przyszłego emeryta. W redukowaniu niepokoju przed emeryturą i niejasności związanych z nową społeczną rolą okazały się skuteczne programy przedemerytalne.

2. FAZA MIODOWEGO MIESIĄCA

              Następuje zaraz po przejściu na emeryturę. Często cechuje ją poczucie euforii, wynikającej częściowo z odzyskanej wolności. Dla wielu emerytów jest to okres aktywności, wypełniony takimi czynnościami, jak: odwiedzanie rodziny, podróże, hobby. Miodowy miesiąc może być długi lub krótki, zależy od zasobów finansowych i pomysłowości w wykorzystaniu czasu.

3. FAZA ROZCZAROWANIA

              Pojawia się wraz z mijaniem miodowego miesiąca. Może dojść nawet do depresji. Głębokość emocjonalnego dołka w fazie rozczarowania zależy od wielu czynników, między innymi: pogarszania się stanu zdrowia, ograniczeń finansowych lub trudności w przystosowaniu się do niezależnego stylu życia. Niekiedy planowane od dawna np. podróże, mogą stracić swój pierwotny urok. Do rozczarowania mogą prowadzić także nierealistyczne wizje przedemerytalne i nieodpowiednia socjalizacja w przewidywaniu przejścia na emeryturę.

4. FAZA REORIENTACJI

              Konieczna dla osób, które mają problem z przystosowaniem. Dotychczasowe doświadczenia muszą być wykorzystane do tworzenia realnego obrazu dalszego życia. Reorientacja często obejmuje poszukiwanie oparcia społecznego i nowych form działalności.

5. FAZA STABILNOŚCI

              W tej fazie jednostka opanowała już rolę emeryta. Stabilność nie oznacza braku zmian, ale raczej zrutynizowane sposoby radzenia sobie ze zmianą. Ludzie w tym stadium uformowali już całkowicie zestaw kryteriów wg których dokonują wyborów pozwalających im radzić sobie z życiem w wygodny i uporządkowany sposób. Wiedzą czego się od nich oczekuje i co muszą robić, jak też znają swoje mocne i słabe strony.

6. FAZA KOŃCOWA

              Następuje gdy pełnienie roli emeryta staje się niemożliwe na skutek choroby i kalectwa. Gdy ludzie stają się niezdolni do wykonywania prac domowych i radzenia sobie ze swoimi potrzebami, z roli osoby przebywającej na emeryturze przechodzą do roli osoby chorej i kalekiej.. Ta przemiana ról polega na utracie statusu osób silnych i autonomicznych. Oba rodzaje statusu są środkami niezbędnymi do wykonywania roli emerytowanej osoby. Status emeryta można utracić również wówczas, gdy emerytowana osoba podejmie pracę w pełnym wymiarze godzin.

OPINIE EMERYTÓW NA TEMAT KORZYŚCI I STRAT WYNIKAJACYCH Z EMERYTURY

AKTYWNOŚĆ

Aktywność należy do istoty życia. Organizm jest związany z otaczającym światem, jego istnienie opiera się na nieustannej regulacji stosunków ze światem. Ta regulacja jest jego aktywnością, zmienia się tylko jej charakter (zakres, poziom). O kierunku i natężeniu aktywności decyduje każdorazowo sytuacja jednostki, jej stan wewnętrzny i stan jej otoczenia.

Aktywność jest terminem używanym zamiennie z takimi pojęciami, jak: działanie, ruch, zachowanie. Duży stopień ogólności sprawia, że jest łączone z dookreślającymi je przymiotnikami, np. aktywność domowo – rodzinna, fizyczna, kulturalna, społeczna itd.

Istotą aktywności organizmów wyższych jest regulacja stosunku organizmu do otaczającego świata polegająca na zmianach własnego położenia w przestrzeni oraz na manipulowaniu przedmiotami.

Można wyróżnić dwa rodzaje aktywności:

- zewnętrzna (jest jedyną aktywnością zwierząt)

- wewnętrzna (dotyczy jedynie ludzi)

Aktywność wewnętrzna i zewnętrzna pozostają zawsze w nierozerwalnym związku, ale dominować może jedna z tych form.

Tab. nr 1. Formy aktywności podejmowanej przez jednostkę zmieniają się w trakcie ontogenezy (Kielar – Turska,

2000).

Aktywność społeczna w okresie późnej dorosłości. Sposoby jej rozumienia.

Ograniczenie aktywności społecznej nie sprzyja realizacji zadań rozwojowych[2]. Brak aktywności uniemożliwia ekspresję zainteresowań i zaspakajanie potrzeb.

              Aktywność społeczna to „(...) czynny stosunek człowieka do życia i społeczeństwa, w którym występuje on jako inicjator i szerzyciel norm, zasad i ideałów całego społeczeństwa lub też określonej klasy, grupy społecznej. Przejawia się w działaniu społecznie użytecznym, w udziale w ruchach społecznych, w burzeniu istniejących i tworzeniu nowych form życia społecznego” (Jacher, 1988).

Szeroko definiowana aktywność społeczna uwzględnia trzy podejścia:

- teleologiczne (określenie celu, jakiemu aktywność ma służyć);

- behawioralne (określenie formy i intensywności działań podejmowanych w otoczeniu społecznym);

- skupiające się na efektach aktywności społecznej (tabela nr 2)

Tab. nr 2. Sposoby rozumienia aktywności społecznej (Słapińska J., 2007).