psychologia społeczna - słowniczek.doc

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - SŁOWNICZEK

Ambiwalencja postawa, charakteryzująca się jednoczesnym występowaniem pozytywnego jak i negatywnego nastawienia do obiektu (np. ciekawość i strach dziecka wobec pojawiającej się w otoczeniu nowej osoby; jednoczesne uczucie miłości do rodzica oraz nienawiści za np. fizyczne znęcanie się).

Atrybucja – w psychologii wyjaśnienie przyczyn swojego bądź cudzego zachowania tworzone przez świadka tego zachowania.

W szczególności wyróżniane są:

·          Atrybucja wewnętrzna – rodzaj atrybucji w psychologii, zakładający iż przyczyną danego zdarzenia były cechy jego sprawcy (np. zdolności lub ich brak, inteligencja, włożony wysiłek) w przeciwieństwie do czynników zewnętrznych wobec sprawcy (np. przypadek, trudność zadania, sytuacja zewnętrzna, itp.).

Przykład: Damian zdał kiepsko egzamin.
Przykład atrybucji wewnętrznej: Damian jest głupi.
Przykład atrybucji zewnętrznej: Damian miał zły dzień, albo coś go gryzie.

Ludzie na ogół mają skłonność do zbyt częstego używania w stosunku do innych atrybucji wewnętrznej kosztem zewnętrznej. Efekt ten nazywa się podstawowym błędem atrybucji. Jeśli chodzi o własne czyny, to atrybucja zależy głównie od ich sukcesów (zobacz: atrybucje w służbie ego).

·          Atrybucja zewnętrzna – rodzaj atrybucji w psychologii, zakładający, iż przyczyną danego zdarzenia były właściwości zewnętrznej sytuacji lub inne zewnętrzne względem sprawcy (np. przypadek, trudność zadania, sytuacja zewnętrzna, itp.) w przeciwieństwie do jego własnych cech i wyborów (np. zdolności lub ich brak, inteligencja, włożony wysiłek).

Przykład: Magda jest w świetnym humorze.
Przykład atrybucji zewnętrznej: Na pewno usłyszała właśnie coś śmiesznego.
Przykład atrybucji wewnętrznej: Magda to wesoła dziewczyna.

Ludzie na ogół mają skłonność do zbyt częstego używania w stosunku do innych atrybucji wewnętrznej kosztem zewnętrznej. Efekt ten nazywa się podstawowym błędem atrybucji. Jeśli chodzi o własne czyny, to atrybucja zależy głównie od ich sukcesów (zobacz: atrybucje w służbie ego).

·          Atrybucja globalna – rodzaj atrybucji w psychologii przy której osoba jest przekonana, że przyczyna danego zachowania jest charakterystyczna dla wielu różnorodnych sytuacji (np. czyjaś inteligencja) w przeciwieństwie do przekonania, że jest ona charakterystyczna dla niewielkiej ich grupy (np. przypadek).

·          Atrybucja stabilna – rodzaj atrybucji w psychologii zakładający, że przyczyna zdarzenia nie ulega znaczniejszym zmianom w czasie (np. czyjaś inteligencja) w przeciwieństwie do czynników, które są niestabilne w czasie (np. jednorazowy wysiłek).

·          Atrybucje obronne – w psychologii rodzaj atrybucji będących jednocześnie mechanizmami obronnymi, w taki sposób fałszujących odbiór rzeczywistości, aby dana osoba mogła uniknąć emocji takich jak strach i lęk, a szczególnie lęk przed śmiercią.

·          Atrybucje w służbie ego – w psychologii rodzaj atrybucji będących jednocześnie mechanizmami obronnymi, w taki sposób fałszujących interpretację rzeczywistości, aby dana osoba mogła wzmocnić swoją samoocenę.

Na ogół polega to na nadmiernym i niezgodnym z rzeczywistością upatrywaniu w sobie przyczyn sukcesów a w innych ludziach i zewnętrznej sytuacji przyczyn porażek.

Podstawowy błąd atrybucji – pojęcie wprowadzone do psychologii społecznej przez Lee Rosa. Opisuje powszechną skłonność do wyjaśniania zachowania obserwowanych osób w kategoriach przyczyn wewnętrznych i stałych (np. cech charakteru) przy jednoczesnym niedocenianiu wpływów sytuacyjnych, zewnętrznych.

I tak na przykład 90% nauczycieli matematyki ankietowanych przez Meyera i Butzkamma w 1975 r. różnice w postępach w nauce swoich uczniów wiązało przede wszystkim ze "zdolnościami" oraz "innymi czynnikami osobowościowymi" (np. brakiem koncentracji). W odpowiedziach ankietowanych zabrakło przyczyn zewnętrznych, np. uwzględniania warunków do nauki w domu ucznia.

Prawdopodobnie ten podstawowy błąd jest efektem automatycznego przetwarzania informacji, bez udziału świadomości. Zjawisko to w znaczący sposób wpływa na nasze codzienne formułowanie ocen na temat innych ludzi.

Krańcowy błąd atrybucji to tłumaczenie czynnikami personalnymi pozytywnych działań własnej grupy i negatywnych działań grupy obcej, a jednoczesnie wiązanie negatywnych działań grupy własnej i pozytywnych działań grupy obcej z czynnikami sytuacyjnymi. I tak np. pewne zachowania własne - tłumaczymy w sposób racjonalizujący i usprawiedliwiający nasze zachowania, a krytyczny w stosunku do zachowan innych osób ( lub osób spoza grupy) - bębnię palcami po stole podczas wykładu, ponieważ jest niezmiernie nudny.Kiedy jednak ktoś to robi - to jest po prostu niegrzeczny!

Deprywacja relatywna - w psychologii społecznej - to samorzutnie identyfikowany (przez daną jednostkę lub grupę społeczną) wzrost (stopniowy lub skokowy) dysharmonii pomiędzy faktycznym (w miarę obiektywnym) i pożądanym (z natury subiektywnym) stanem tudzież poziomem życia. Deprywacja relatywna w rzeczywistości uźródla podejmowanie przez ludzi poczynań mających z założenia owocować istotnymi dla nich zmianami, a które to kroki w istocie eliminują ewolucyjnie (postępowa praca) lub rewolucyjnie (uwsteczniające odreagowania) nadmiar czynnika stresującego (nieodłącznie związanego z "deprywacją relatywną"), i są racjonalizowane przede wszystkim własnymi odczuciami (m.in. również tym, iż zupełnie niesłusznie żyje się komuś gorzej niż się należy ze względu na własne zasługi czy wcześniej uzyskane obietnice, bądź - w skrajnych przypadkach - przez cudze szczęście czy sukces życiowy).

Istnieją trzy typy deprywacji relatywnej:

·          ASPIRACYJNY (pożądany poziom życia "rośnie", a faktyczny nieznośnie "stoi" - w następstwie konstruktywna bądź destruktywna "autoaktywizacja", zarówno w przypadku jednostek, jak i grup społecznych);

·          PROGRESYWNY (pożądany poziom życia "rośnie", faktyczny nieznośnie "spada" - w następstwie konstruktywna bądź destruktywna "autoaktywizacja", zarówno w przypadku jednostek, jak i grup społecznych);

·          KRYZYSOWY (pożądany poziom życia "stoi", a faktyczny nieznośnie "spada" - w następstwie konstruktywna bądź destruktywna "autoaktywizacja", zarówno w przypadku jednostek, jak i grup społecznych);

Dostępność postawy – w psychologii społecznej siła związku, pomiędzy ocenianym obiektem a postawą, będącą jego oceną; łatwość z jaką ta ocena jest przywoływana. Jest odmianą ogólniejszego pojęcia dostępności idei.

Dostępność postawy można badać przez pomiar czasu, jaki zabiera danej osobie odpowiedź na pytanie o opinię w danej sprawie.

Facylitacja społeczna jest to napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie zadań opanowanych, lecz gorsze wykonanie zadań, których dopiero się uczymy. Więcej informacji: Prof.Waldemar Domachowski"Przewodnik po psychologii społecznej".

·         generalizacja bodźca w psychologii - reagowanie (bez uczenia) na podobny bodziec przez tą samą reakcję; siłę reakcji wyznacza podobieństwo bodźców (gradient generalizacji); oprócz podobieństwa zmysłowego (np. kształtu) powodem może być "podobieństwo" znaczeniowe - tzw. generalizację semantyczną, dotyczy to np. słów o zbliżonym znaczeniu;

·         generalizacja w psychologii społecznej - nadmierne uogólnienie, przypisanie wszystkim członkom grupy stereotypizowanej cech spotkanych jedynie u kilku przedstawicieli danej zbiorowości;

GRUPA:

Grupa formalna typ grupy społecznej charakteryzujący się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy. Struktura tego typu grupy charakteryzuje się przede wszystkim bezoosobowymi, rzeczowymi więziami. Grupy formalne organizowane są dla realizacji konkretnego celu i powstają zazwyczaj na bazie prawa publicznego.

Grupa nieformalna typ grupy społecznej charakteryzujący się płynna, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną. W obrębie dużych grup fromalnych grupy nieformalne pojawiają się zazwyczaj jako kliki i są najczęściej dysfunkcyjne wobec tych dużych grup, np. w zakładach pracy. Mają jednak funkcje pozytywne dla grupy, ponieważ spajają więzi.

Grupa niespołeczna — w psychologii grupa ludzi, której członkowie znajdują się wprawdzie w tym samym czasie obok siebie, jednak nie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb i osiągania celów (np. przechodnie).Przeciwieństwem jest grupa społeczna.

Grupa odniesienia - w socjologii jest to grupa społeczna, do której jednostka należy lub pragnie należeć i dla której stanowi ona wzorzec do naśladowania w różnych aspektach zachowań i działań. Jest to grupa, z której systemem aksjonormatywnym jednostka się utożsamia. W takim ujęciu jest to pozytywna grupa odniesienia. Dla jednostki społecznej istnieją także negatywne grupy odniesienia, posiadające wzorce zachowań i działań, wobec których jednostka prezentuje postawy negatywne i unika ich naśladowania. Negatywne grupy odniesienia mają funkcję integrującą dla odnoszącej się doń grupy. Poprzez wskazywanie obcych, negatywnych grup odniesienia i negatywnych względem własnych norm i wartości, a także poprzez tworzenie negatywnych stereotypów dotyczących obych grup, utrzymywany jest porządek społeczny i możliwe są negatywne sankcje towarzyskie w postaci naznaczenia wobec członków działających niezgodnie z przyjętymi regułami, np. poprzez porównanie do Żyda, Hitlerowca, Jankesa, komunisty itd. Negatywna grupa odniesienia także spaja grupę, gdyż jest traktowana jako potencjalne lub aktualne zagrożenie wobec wartości grupowych, wobec czego konieczna jest mobilizacja członków grupy do walki o własne wartości. W sytuacji konfliktu dwie opozycyjne grupy są wzajemnie wobec siebie negatywnymi grupami odniesienia. Przykładem mogą być Młodzież Wszechpolska i stowarzyszenia homoseksualistów.

Grupa pierwotna — grupa społeczna do której jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Przykładem takiej grupy jest rodzina. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany (na cechy te wskazywał Charles Cooley).

Grupa rówieśnicza typ grupy społecznej w skład której wchodzą osoby w zbliżonym wieku, charakteryzująca się tym, iż przynależność do niej jest dobrowolna, tworzona jest spontanicznie. Istotna jest ze względu na proces socjalizacji jednostki. W grupach rówieśniczych kształtują się także subkultury.

Grupa społeczna – w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb i osiągania celów. W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z bazowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt.

Cechy charakterystyczne grupy społecznej

·         Składa się z minimum trzech osób.

·         Zachodzą w niej trwałe, bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu.

·         Grupa społeczna charakteryzuje się trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję (status społeczny) i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z (nie)przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych

·         Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.

·         Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia.

Rodzaje grup społecznych

·         Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te sa fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne

·         Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne

·         Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak równiez stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne

·         Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.

Inna typologia grup społecznych wskazuje grupy pierwotne, oraz grupy wtórne.

Konformizm – w psychologii społecznej oraz jako mechanizm obronny to zmiana zach...