Znaki [Pierce, Saussure, Barthes, Morris] etc.doc

 Pojęcie znaku 

·         Przez znak można w związku z tym rozumieć coś zmysłowo spostrzeganego (obiekt, cecha jakiegoś obiektu, zdarzenie, np. które może być widziane, słyszane), co odsyła do czegoś innego, znak bowiem zawsze spełnia funkcję reprezentowania czegoś innego, odsyłania do czegoś innego, przywoływania na myśl czegoś innego. Jednak ta definicja nie obejmuje wszystkich przypadków funkcjonowania znaku;

·         Czy bowiem znakiem musi być koniecznie coś zmysłowo postrzeganego – to znaczy jakiś byt fizyczny, który może być dany organom zmysłów? Czy znakiem nie może być na przykład ból zęba, a więc zjawisko psychiczne, nie fizyczne? Nie widać powodu, dla którego nie mógłby on być znakiem, skoro może on odsyłać do czegoś innego (na przykład wywoływać myśl, że coś jest nie w porządku z naszym uzębieniem, czy ewokować potrzebę pójścia do dentysty). A pojęcie czegoś? Przecież właśnie z tej racji, że jest ono pojęciem czegoś, reprezentuje ono coś, mimo, że pojęcia nie można spostrzec żadnym zmysłem.

·         Ograniczenie dziedziny znaków do obiektów zmysłowo spostrzeganych nie jest więc uzasadnione. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby znakami były też byty psychiczne czy umysłowe. Co więcej, jeśli znakiem jest coś co odsyła do czegoś innego, to same obiekty fizyczne w ogóle nie mogą być znakami we właściwym znaczeniu tego słowa.

·         Niech na przykład naszym kandydatem do bycia znakiem będzie jakieś słowo, traktowane jako obiekt fizyczny (napis), a tym znak, który do czegoś odsyła – jakiś przedmiot przez to słowo oznaczany. Czy odpowiednia relacja znakowa w istocie zachodzi pomiędzy słowem i przedmiotem? Odpowiedź na to pytanie jest jednoznaczna, nie zachodzi żadna bezpośrednia relacja między słowem a przedmiotem. Obiekt fizyczny może co najwyżej działać na inny obiekt, nie może natomiast do niczego odsyłać – relacja odsyłania nie jest działaniem fizycznym. Słowa w książce przez nikogo w danej chwili nie czytanej do niczego nie odsyłają, są jedynie liniami na papierze, przedmiotami fizycznymi. Nie są więc one wówczas znakami. Stają się nimi, gdy widzi i rozumie je jakiś czytelnik.

·         Stąd wniosek, że związek pomiędzy nazwą i jej przedmiotem może zachodzić jedynie za pośrednictwem procesu umysłowego. A skoro tak, to odpowiedni związek zachodzi de facto pomiędzy nazwą widzianą bądź słyszaną (czyli reprezentacją psychiczną) i przedmiotem.

Koncepcja znaku Ferdynanda de Saussure’a 

·         Ferdynand de Saussure nawiązywał do komunikacyjnego rozumienia znaku. Według niego znakiem nazywany połączenie pojęcia i obrazu akustycznego. Znak językowy łączy więc nie tyle rzecz i nazwę, ale pojęcie i obraz akustyczny. Ten ostatni nie jest dźwiękiem materialnym, czymś czysto fizycznym, ale psychicznym odbiciem dźwięku, wyobrażeniem, jakie daje nam o nich świadectwo zmysłowe. Słowo traktowane jako znak jest czymś dwoistym, powstałym ze złączenia dwóch składników. Obydwa te składniki zawarte w znaku językowym są zatem natury psychicznej, a połączone są więzią asocjacji.

·         Saussure proponuje zachowanie wyrazu „znak” dla oznaczenie całości i zastąpienie wyrazu „pojęcie” przez element znaczony (signifie), a „obraz akustyczny” przez element znaczący (signifiant). Znak ma charakter binarny (dwudzielny): złożony ze strony oznaczającej (signifiant) i oznaczanej (signifié). Więź pomiędzy tymi elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego, naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifié.

pojęcie

(signifié) 

obraz akustyczny

(signifiant) 

drzewo

Znak językowy 

·         jest konwencjonalny (oparty na „umowie” społecznej);

·         jest dowolny (arbitralny) w relacji obrazu akustycznego / graficznego (signifiant) do pojęcia (signifié); pojecie nie jest związane żadnym związkiem z szeregiem dźwięków, które mogą służyć jako signifiant, równie dobrze można by je przedstawić za pomocą jakiegokolwiek innego szeregu dźwięków.

·         obraz akustyczny / graficzny znaku (signifiant) ma charakter linearny; signifiant z natury rzeczy jest akustyczny i rozwija się w czasie, przedstawia pewna rozciągłość, która jest wymierna tylko w kierunku linearnym.

·         wartość znaku językowego jest określana w jego relacji do innych znaków; znak jest utworzony w języku poprzez różnice, które oddzielają jego obraz akustyczny i rdzeń pojęciowy od innych znaków; znak ma charakter dystynktywny, jest tym, czym nie są inne znaki;

·         De Saussure kladł nacisk na fakt, że znaki istnieją wyłącznie w systemie, nie mogą pojawiać się poza nim; systemem znaków jest ich język;

pol. drzewo

łac. arbor

ang. tree

fr. arbre

Znaczenie znaku 

·         Znaczenie – związek między signifiant (obrazem akustycznym) i signifié (pojęciem)

·         Wartość znaku – związek znaku z innymi znakami w obrębie systemu

signifié 

signifiant 

signifié 

signifié 

signifié 

signifiant 
 

signifiant 
 

signifiant 

Teoria znaku Peirce’a 

·         koncepcja logistyczna, w której rozważa się znaki – podobnie jak w logice wyrażenia językowe – bez odniesienia do użytkownika, tj. do jakiegoś podmiotu. W ten sposób otrzymujemy logikę relacji, twórcą której był nota bene właśnie Peirce. W logice relacji rozróżnia się monady, diady i triady. Monada to jedynie warunek, potencjalny człon jakiejś możliwej relacji. Diada to relacja dwuczłonowa, bezpośrednie odniesienie czegoś do czegoś innego (np. relacja „bycia większym od”). Triada to relacja trójczłonowa (np. „leży między”), bądź relacja triadyczna koncepcja znaku obywa się bez uwzględnienia użytkowników.

·         koncepcja matematyczna - podobnie jak matematyka, semiotyka jest nauką teoretyczną, formalną i aprioryczną, a nie opisową nauka o faktach. podobnie jak matematyka, bada ona pewne struktury oraz ich przekształcenia. Aby ją skonceptualizować matematycznie, można w tym celu użyć na przykład teorii grafów. Graf to struktura relacyjna zbudowana z wierzchołków i krawędzi łączących pewne wierzchołki. Jeśli te krawędzie maja wyróżniony kierunek, mamy do czynienia z grafem skierowanym (zorientowanym). Przykład grafu niezorientowanego: sieć dróg łączących miejscowości; przykład grafu zorientowanego: układ krwionośny. Tak rozumiana teoria grafów opisywałaby związki miedzy znakami niezależne od jakiegokolwiek użytkownika;

·         koncepcja metafizyczna: jest to pewna wersja idealizmu obiektywnego, podobna z ducha do platonizmu. Triada jest zawsze czymś ogólnym, uniwersale, a jako taka nie może być faktem psychologicznym: „Prawdziwa triada nie może należeć do świata jakości ani do świata faktów, lecz może być jedynie prawem lub regularnością jakości czy faktów. Jest ona wszelako oddzielona zupełnie od tych dwóch światów i istnieje jedynie w [idealnym] świecie reprezentacji”.

Triadyczna koncepcja znaku 

·         Charles Sanders Peirce pisze o trzech korelatach znaku, wskazuje na trzeci spośród nich (interpretant) jako łączący, scalający reprezentamen z przedmiotem. Uwagę zwrócić w tym miejscu należy na fakt, że taka koncepcja znaku mówi o interpretacji, jako o „mediującej reprezentacji" Wiąże się to bezpośrednio z poznaniem symbolicznym stojącym w opozycji do poznania intuicyjnego.

·         Komunikacja, będąca transmisją informacji zawartej w znaku, pozwala nadawcy i odbiorcy negocjować przekaz, poszerzać wiedzę. Cechą poznania symbolicznego jest to, że nie ujmuje ono przedmiotu całościowo (jak to ma miejsce w przypadku poznania intuicyjnego), ale daje nam obraz niepełny wymagający interpretacji. Kategoria interpretanta określa rolę, jaką znak ma spełniać a która polega na zastępowaniu „czegoś dla kogoś".

·         Triada to relacja trzech elementów powiązanych w taki sposób, że jeden z nich występuje jako łącznik między pozostałymi dwoma. Istotą triady jest zatem zapośredniczenie dwóch elementów przez trzeci, czyli mediacja. "Triadyczna koncepcja znaku polega więc na ujmowaniu znaku jako jedności będącej relacją trójczłonową pomiędzy środkiem przekazu, przedmiotem i interpretantem;

Podział znaków według Peirce’a 

·         Ikony/znaki ikoniczne: (oparte na posiadaniu pewnej cechy wspólnej 
z przedmiotem, zasadzie analogii lub podobieństwa; związek między signifiant – signifié nie jest arbitralny); znaki ikoniczne dzielą się na trzy grupy:

o        obrazy (odzwierciedlają przedmioty na zasadzie podobieństwa),

o        diagramy (na zasadzie struktury),

o        metafory (uwydatniają istotnych cech przedmiotu, od którego się odnoszą);

·         Indeksy/znaki indeksalne oparte na fizycznym/egzystencjalnym związku modela/przedmiotu ze znakiem, np. dym jako znak ognia;

·         Symbole/znaki symboliczne oparte na umowie społecznej, funkcjonujące w danej strukturze kulturowej.

·         Jest to podział, który stanowić będzie podstawę dla budowania modeli komunikowania.

o        Ikona zachowuje silne podobieństwo do elementu znaczonego. Przykładem ikony jest fotografia osoby, portret, perfumy sygnalizujące podniecenie seksualne. „Istotną, szczególnie wyróżniającą cechą znaku ikonicznego jest to, że dzięki jego bezpośredniej obserwacji można odkryć prawdy o przedmiocie inne niż te, które wystarczają do określenia jego budowy”.

o        Indeks posiada bezpośredni związek fizyczny z przedmiotem, do którego się odnosi. Indeksem ognia jest dym, przeziębienia jest kichanie.

o        Symbol jest znakiem, który oznacza jakiś przedmiot w wyniku przyjętej konwencji. Wszystkie słowa i cyfry arabskie są symbolami.

Semiologia Rolanda Barthesa 

·         Początkowo Barthes opisał teorię semiotyczną jako próbę wyjaśnienia pojęcia „mitu”;

·         Później wprowadził pojęcie konotacja dla wyjaśnienia bagażu ideologicznego znaku;

·         Teoria znaku Barthesa pozostawała pod silnym wpływem Ferdynanda de Saussure’a; Barthes przenosi językoznawczą teorię semiotyczną na znaki ikoniczne;

·         Głównym problemem teorii znaku Barthesa był związek elementu znaczącego (signifiant) i znaczonego (signifiè); Barthes zajmował się znaczeniem znaku, jego celem było opisane znaczenia jednostkowego budowanego przez znak;

·         Barthes zajmował się również systemami semiologicznymi; w jego ujęciu był min „mit”, „symbol” (oparte na konotacji) i „język” (oparty na denotacji).

·         Semiotyka jest według Barthesa nauką o formie, ponieważ bada znaczenie niezależnie od treści; w tym sensie mitologia – uważana przez Barthesa za system znakowy (semiotyczny) jest nauką formalną, ale także ideologiczną; bada ona bowiem formy idei; system Barthesa jest w trójwymiarowy składa się z trzech elementów: znaczącego, znaczonego i znaku, które funkcjonują w porządku oznaczania pierwszego stopnia (opartym na denotatywnym znaczeniu) i drugiego stopnia (opartym na znaczeniu konotatywnym).

Znak jest częścią systemu 

·         Teoria znaku Barhesa szukała oparta zarówno w języku (denotacja), jak i w powszechnie panujących w danej grupie społecznej uwarunkowaniach kulturowych (konotacja);

·         Teoria znaku Barthesa jest więc teorią ideologiczną, a jej systemem może być „język” (system lingwistyczny) „mit”, „symbol” (system kulturowy, ideologiczny);

·         Barthes wierzył, że znaczące kulturowe systemy semiotyczne koncentrują się na stanie obecnym; mitologia otaczająca najważniejsze znaki danej społeczności przedstawia dzisiejszy stan świata, choćby nie wiadomo, jak chaotyczny i niesprawiedliwy, jako stan neutralny, nieunikniony i wieczny;

·         Znaki znajdujące się w przekazie nie są uniwersalnie dane, ale są określone historycznie i społecznie w wyniku istniejących celów i interesów, które się za nimi skrywają.

·         Systemem znaków są również paradygmat i syntagma, które umożliwiają organizację znaków w kody, które rozumieć należy jako „systemy oznaczania”; wszystkie kody niosą ze sobą znaczenie, są uwarunkowane kulturowo; mają funkcję komunikacyjną i społeczną;

·         Systemy znakowe mają charakter uniwersalny; „język – zdaniem Barthesa – występuje zarówno w mediach opartych na piśmie jak i w fotografii; jest nim bowiem każda jednostka lub system znaczący nie większego znaczenia czy posługuje się on słowami czy znakami ikonicznymi, indeksalnymi; nie znaczy to jednak, że należy traktować „mit” jako „język”, ponieważ są to oddzielne systemy znakowe.

Znak jest kombinacją signifiant i signifiè 

·         Barthes opierając się na pojęciach analitycznych, pochodzących z teorii znaku Ferdynanda de Saussure’a, uznał za możliwe badanie pozajęzykowych obszarów kultury – znaki ikoniczne i dokonał udanego przeniesienia metody stosowanej w lingwistyce do sfery obrazu.

·         Opis znaku Barthesa jako korelacji między częścią znaczącą (signifiant) i znaczoną (signifiè) wywodzi się bezpośrednio od Ferdynanda de Saussure’a;

·         Jednak Barthes twierdził, że opis wyglądu zewnętrznego to część znacząca, natomiast pojęcie do którego się ten opis odnosi to cześć znaczona; kombinacja obydwu tych części to znak;

·         Taki sposób definiowania znaku jest różny od zwyczajowego użycia tego słowa, ciało albo opis wyglądu zewnętrznego nie jest tutaj znakiem żadnego pojęcia, nie odsyła do czegoś innego (podstawowa definicja znaku);

·         Barthes traktuje opis wyglądu zewnętrznego jako część składową znaku, jego część znaczącą, a pozostałą jego część nazywa częścią znaczoną; cześć znacząca nie jest znakiem części znaczonej; obydwie są ze sobą nierozerwalnie związane i współtworzą znak; relacja między nimi jest według Barthesa quasi-arbitralna.

Organizacja znaków w kody (systemy znakowe) 

·         Paradygmat

o        to zbiór znaków, z którego wybieramy ten, który ma być aktualnie użyty; może to być zbiór kształtów znaków drogowych, litery alfabetu;

o        wszystkie elementy w paradygmacie muszą mieć ze sobą jeden element wspólny; za każdy razem, kiedy coś komuś komunikujemy musimy dokonać wyboru znaków z paradygmatu;

o        każda część składowa paradygmatu musi zawierać coś, co wyróżnia ją pośród pozostałych; musimy rozróżnić poszczególne znaki w danym paradygmacie i w kontekście ich elementów znaczących i znaczonych; środki dzięki którym odróżniamy jeden znak od drugiego nazywamy cechami wyróżniającymi znaku.

·         Syntagma

o...