Aron Guriewicz, Kategorie kultury średniowiecznej,
1. Wstęp. „Obraz świata” człowieka średniowiecznego.
- spaczone wyobrażenie na temat średniowiecza – niemal synonim wszelkiej ciemnoty.
- ukształtowały się zalążki współczesnych narodowości europejskich.
- dominują: żywoty świętych, w architekturze – katedry, obrazy religijne.
- wiara w jedność wszechświata, brak zróżnicowania.
- matematyka była językiem myśli estetycznej i sakralnej, symbole matematyczne = teologicz-ne.
- ubóstwo interpretowano jako stanowo prawny podział społeczeństwa lub jako stan wybrany „biedacy Chrystusowi”.
- polisemantyczność języka średniowiecznego.
- 2 modele świata: barbarzyński i późniejszy chrześcijański.
- przedstawiony tu model kultury jest raczej postacią idealną, a nie odtworzeniem rzeczywisto-ści.
2. Czasowo-przestrzenne wyobrażenia średniowiecza.
- przestrzeń trójwymiarowa, geometryczna, rozległa forma, która pozwala się dzielić na wy-mierne odcinki.
- czas to czyste trwanie, nieodwracalna konsekwencja przepływania zdarzeń.
- współcześnie czas jest bardzo wysoko ceniony, a przestrzeń się kurczy.
- wzrost znaczenia ludności miejskiej w późnym średniowieczu stanowi przełom, od epoki bi-blijnej do epoki kupców (zmienia się rytm życia).
- w starożytności, obok linearnego pojęcia czasu, dominował czas cykliczny, w renesansie jest już inaczej. Średniowiecze stanowi pewną wyrwę w wiedzy.
3. Makrokosmos i mikrokosmos.
- dominował sposób widzenia świata właściwy rolnikowi, widział w przyrodzie integralną część siebie.
- rzadkie kontakty między osadami, krajobraz leśny, rozbójnicy, dzikie zwierzęta, niebezpiecz-ne podróżowanie (rozbójnicy) i długotrwałe (stan dróg i środków lokomocji), ludność wiejska – karczowanie lasów, wypalanie.
- uzależnienie barbarzyńców od przyrody, nie umieli oddzielić siebie od natury: świat oznacza-no elementami ciała: głowa – niebo, palce – gałęzie itp.
- własność ziemi była cechą osoby władającej – imię + nazwa dworu w którym mieszka.
- w średniowieczu mierzono przyrodę swoim ciałem, np. stopą, miara związana z określoną działką i z uprawiającym.
- upersonifikowana Natura służebnicą Boga, „Wielkie skupisko symboli”, porządek świata (mu-zyka, polityka, sztuka, nauka), religijno-moralna interpretacja świata, teocentryczny obraz świata.
- stosunek do przyrody jak do podmiotu, a nie przedmiotu.
- świat jest dualistyczny, civitas Dei i civitas terrena (w kierunku diaboli).
- mikro- i makrokosmos leżą u samych podstaw średniowiecznej symboliki.
- porządek świata rozciągano też na politykę, państwo było organizmem, a obywatele jego członkami.
- średniowieczni nie kontemplowali przyrody, bo byli skupieni na Bogu.
- symbolem wszechświata była katedra .
- osiągnięcie świętości pojmowano jako przejście przez drabinę 9 albo do nieba, albo do piekła
- podwajanie świata przez symbole.
- kosmos neoplatońskiego chrześcijaństwa jest zhierarchizowany i stopniowany.
4. „Cóż to jest…czas?”
- w społeczeństwach agrarnych czas określano przeważnie zgodnie z rytmem pracy rolnika.
- w świecie barbarzyńców ważny był kult przodków.
- początkowo czas to ruch okrężny (powtarzalność), a nie linearne ukształtowanie; przeszłość odradzała się w człowieku.
- czas rolniczy był w okresie chrześcijańskim czasem liturgicznym.
- życie regulowano biciem dzwonów kościelnych.
- doba podzielona na godziny dnia i nocy (różnie latem i zimą), instrumenty do mierzenia czasu pojawiają się po XIV w., zegary słoneczne, piaskowe lub wodne, przeważnie kalendarze rolni-cze.
- historia jest historią starych feudalnych rodów i dynastii.
- zainteresowanie dla chronologii (roczniki, chronografie…), „sens historii tkwi w odkrywaniu Boga”, cykliczność czasu – własność Boga, nie oszczędza się czasu wolnego, dla kupców czas jest miernikiem pracy, zegar mechaniczny pojawia się pod koniec XIII w., XIV/XV w. wie-że ratuszowe.
- po zerwaniu z cyklicznością przeżywali czas jako proces eschatologiczny.
- czas wektorowy, linearny, nieodwracalny.
- czas antropologiczny, wg św. Augustyna to wewnętrzna rzeczywistość i tylko duch może jej doznawać.
- św. Augustyn przekształcił pojęcie czasu w wewnętrzny stan człowieka, pesymizm z przemi-jania życia + optymizm z nadzieją na niebiańską szczęśliwość.
- według Arystotelesa czas jest miarą ruchu.
- Tomasz z Akwinu: zbawienie wieczne dokonuje się w toku procesu historycznego.
- według Augustyna historia zna 6 epok: od Adama do potopu, do Abrahama, do Dawida, do niewoli babilońskiej, do narodzenia Chrystusa, do końca świata.
* Podobnie w życiu człowieka: niemowlęctwo, dzieciństwo, wiek pacholęcy, młodość, dojrza-łość, starość.
- strach przed końcem świata.
- świat jest stabilny, nie postrzegano go w ruchu.
- miasto – nowy stosunek do czasu, wymyka się on z rąk kleru, po raz pierwszy czas stał się całkowicie prostą linią.
1
masew