Le Goff - Kultura średniowiecza (opracowanie).doc

Strona2

JACQUES LE GOFF „KULTURA ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY”

CZĘŚĆ 1. EWOLUCJA HISTORYCZNA

1.) Osiedlenie się barbarzyńców (V – VIII wiek):

·         Podobieństwo między światem rzymskim a Europą zachodnią.

·         Średniowieczny zachód powstał na miejscu świata rzymskiego. Owy świat rzymski jakby zostawił dla średniowiecza dwie opcje: życie w zamknięciu, odosobnieniu, lub życie bez murów i granic.

·         Średniowieczna Europa ma przed sobą jeszcze jeden dylemat, będący pozostałością po starożytności: jedność czy różnorodność? Chrześcijaństwo czy narody?

·         Zachód ubożeje, a wschód się bogaci. Wschód kwitnie.

·         W kryzysie rzymskim z III wieku możemy upatrywać początków przewrotu z którego powstać ma średniowiecze.

·         Inwazje barbarzyńców w V wieku to wydarzenie które przyspiesza te przemiany.

·         W V stuleciu mamy do czynienia z najazdami germańskimi. Nie jest to jednak nowość. Od czasów panowania Marka Aureliusza (161-180) istnieje cały czas nad cesarstwem  zagrożenie germańskie.

·         Najistotniejszy element kryzysu w III wieku to najazdy barbarzyńskie:

Ø      W 276 roku mamy najazd na zachodnią część  Cesarstwa przez Alamanów, Franków i inne ludy germańskie. To jakby zapowiedź wielkiego najazdu w V wieku.

Ø      Na wschodzie pojawiają się barbarzyńcy (Goci) – odegrają ważną rolę na zachodzie.

Ø      W 378 roku odnoszą pod Adrianopolem druzgocące zwycięstwo (za panowania cesarza Gracjana).

Ø      Goci – jak czytamy u Jordanesa – przywędrowali ze Skandynawii do morza Azowskiego. Około roku 230 założyli państwo na Rusi południowej. Zamieszkali na Scytii. Szybki przyrost ludności i zmiana klimatu na gorszy przyczyniła się do tego, że ruszyli do zachodnich granic świata rzymskiego: do Brytanii (później Anglii), Galii (później Francji), Hiszpanii (część południowa przyjmie tam nazwę Andaluzja) i do Italii (tylko na północy w Lombardii przetrwa imię jej najeźdźców).

·         Inne aspekty najazdów:
- ucieczka naprzód (przed silniejszym albo okrutniejszym). Wtedy ich okrucieństwo jest okrucieństwem rozpaczy np. gdy Rzymianie odmawiają im schronienia.
- najazdy łańcuchowe (jedni napadają na drugich, drudzy nie mając schronienia napadają na trzecich…)

·         Goci zaatakowali Rzymian w następstwie traktowania ich i trzymania w złych warunkach.

·         Ammian Marcelli czy Święty Ambroży piszący teksty na temat barbarzyńców opisują ohydę i okrutną reputację niektórych barbarzyńców.

·         Święty Augustyn z kolei współczuje niedolom Rzymian, ale bardzo cieszy się z faktu, że barbarzyńcy pod wodzą Alaryka zgodzili się, że kościoły chrześcijańskie są miejscem azylu i uszanowali je.

·         Około 440 roku Salwian („ksiądz z Marsylii”) pisze traktat o Sądzie Bożym będącym apologią opatrzności. Uważa, że przyczyną katastrofy Rzymu są grzechy mieszkańców. Uważa też, że nie można potępiać barbarzyńców tak srogo, gdyż nie wiedzieli, że grzeszyli. Uważa, że przyczyną sukcesu barbarzyńców było lepsze wojsko, lepsza jazda i wyższość uzbrojenia.

·         W strukturze Cesarstwa Rzymskiego warstwy ludowe były bardzo uciskane. Uciskani uciekali do barbarzyńców, bo: milej jest im żyć wolnymi w pozornym niewolnictwie niż być niewolnikami w pozornej wolności.

·         Imię obywatela rzymskiego zaczęło być pogardzane. Barbarzyńcy będący w Cesarstwie rzymskim w V wieku byli doświadczeni, spotkali na swej drodze wiele kultur, wiele się nauczyli.

·         Hunowie Attyli rozwinęli się, Goci według wiedzy Jordanesa dorównali Grekom.

·         Oblicze barbarzyńskie zmienił fakt, że ci najważniejsi przyjęli chrześcijaństwo (później Ostrogoci, Wizygoci, Wandalowie, Longobardowie – przyjęli arianizm).

·         Religia nie połączyła ich jak mogło się stać, lecz między barbarzyńcami – arianami, a rzymianami – katolikami powstają walki.

·         Wędrówkom ludów w wieku V towarzyszyło ogromne okrucieństwo i zniszczenia. W takich ciężkich czasach rozpoczyna się średniowiecze. Miecz, głód, zaraza, dzikie zwierzęta będą przewijały się przez następne 10 wieków.

·         Od 407 do 429 roku seria najazdów pustoszy Italię, Galię, Hiszpanię:

·         Najgroźniejsze było oblężenie, zdobycie i złupienie Rzymu przez Alaryka i Wizygotów w 410 roku.

·         Bardzo ważnym wydarzeniem choć krótkotrwałym było powstanie huńskiego cesarstwa Attyli. à Około 434 roku Attyla unifikuje plemiona mongolskie, które zawędrowały na zachód, potem zwycięża i wchłania innych barbarzyńców. Po próbie na Bałkanach w 448 roku napada na Galię, gdzie Rzymianin Aecjusz zatrzymuje go w 451 roku. Cesarstwo Hunów rozpada się.

·         W 468 roku Wizygoci Euryka najeżdżają i podbijają Hiszpanię w ciągu 10 lat. Pojawia się Klodwig i Teodoryk.
èKlodwik – wódz Franków Salickich jednoczy pod swoją władzą większość plemion frankijskich.

·         Ostrogoci zalewają całe Cesarstwo. Pod wodzą Teodoryka atakują Konstantynopol, w 487 roku zostają zawróceni ku Italii, podbitej w 493 roku. Teodoryk panuje przez 30 lat, daje Italii nowy złoty wiek.

·         Na początku VI wieku podział zachodu wydaje się trwały (Anglosasi w Brytanii, Frankowie w Galii, Burgundowie w Sabaudii, Wizygoci w Hiszpanii, Wandalowie w Afryce i Ostrogoci w Italii).

·         Dotychczas polityka bizantyjska była bierna. Ze wstąpieniem na tron Justyniana w 527 roku zmienia się na ofensywną. Justynian chce odzyskać najważniejsze krainy nadmorskie zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, a może nawet całą część zachodnią. Los sprzyja mu tylko na pozór. To, co odzyskał, później odebrały mu inne ludy.

·         W VII wieku pojawia się Islam i ekspansja arabska.
à Skutki ekspansji:
- państwo arabskie odbiera chrześcijaństwu zachodniemu Magreb
- zalewa Hiszpanię
- Arabowie na krótki czas zajmują Akwitanię i Prowansję.

·         Aż wreszcie w 32 roku zatrzymuje ich Karol Młot.

·         Wiek VIII – wiek Franków.

·         Ich znaczenie na zachodzie stale wzrasta od czasów Klodwiga (wielki plus za przyjęcie katolicyzmu).

·         Potęga frankijska osłabia się w VIII wieku przez podziały, rywalizację i gnuśność.

·         Za struktur rzymskich i struktur barbarzyńskich ciągu 4 wieków (śmierć Teodozjusza 395 i koronacja Karola Wielkiego 800 rok) narodził się nowy świat – zachodnie średniowiecze.

·         Na początku V wieku zarys średniowiecza przedstawia się bardzo smutno: opustoszałe pola, zwaliska wielkich miast, rozsiane z rzadka grupy wynędzniałej ludności.

·         Nastąpił zanik życia miejskiego. Ludzie z miast uciekali do miejsc, gdzie była jakaś produkcja, aby życie stało się możliwe. Ci,  którzy potracili swoje domy udali się do bogaczy i stali się jakby ich niewolnikami.

·         Droga lądowa nie miała w handlu znaczenia. Bardzo duże znaczenie miała droga morska.

·         Kim ojciec tym i syn – prawo zachodniego średniowiecza, jako grzech główny traktuje się próbę ucieczki ze swojego stanu.

·         Proces zespolenia barbarzyńców ze stałym ludem był trudny.
à Problemy:
- różne wyznania

·         Barbarzyńcy na początku unikali miast, gdzie łatwiej mogłoby im grozić wchłonięcie.

·         Na wsi nowi przybysze czasami skupiali się w wioskach w których nazwa pochodziła od ich wspomnień (np. Sermaise to Seine-et-Oise).

·         W królestwie barbarzyńskim jednostki nie były podległe jednemu prawu, lecz każda podporządkowana była do prawa swojej grupy etnicznej.

·         Powstało niebezpieczeństwo chaosu, dlatego na początku V wieku zabrano się intensywnie do kodyfikowania praw:

Ø      Edykt Teodoryka – usiłował narzucić i rzymianom i barbarzyńcom tę samą jurysdykcję

Ø      Prawo Salickie (spisane po łacinie za Klodwiga) – to kodyfikacja zwyczajów franków salickich.

Ø      Lex Gundobada, (wydana przez Gundobada, króla Burgundów) określało stosunki między burgundami oraz między burgundami i rzymianami.

Ø      zwyczaje Wizygotów skodyfikowane przez Euryka, następnie przez Leowigilda

Ø      Edykt Rotara dla Longobardów został poszerzony przez kilku jego następców

Ø      Pactus z VII wieku i Lex Alamannorum z początku VIII wieku – został po Alamanach.

Ø      Władcy barbarzyńscy ułożyli prawo dla Rzymian (to adaptacje i uproszczenia kodeksu teodozjańskiego z 438 roku np. Brewiarz Alaryka i Lex Romana Burgundionum u Burgundów.

·         Barbarzyńcy w spadku po Cesarstwie Rzymskim przejmują wszystko co doskonalsze w dziedzinie kultury i organizacji politycznej.

·         Od roku 543 przez ponad pół wieku Czarna Dżuma pustoszy Italię, Hiszpanię oraz dużą część Galii. Po zarazie – tragiczny wiek VII.

·         Nastąpił: regres techniczny, regres smaku, obyczajów, administracji i powagi rządu.

·         Kościół w chaosie najazdów.

·         Biskupi i mnisi do roli religijnej dodali:
- rolę polityczną (prowadzą rokowania z barbarzyńcami)
- gospodarczą (rozdzielając żywność i jałmużnę)
- społeczną (chroniąc biednych przed możnymi)
- wojskową (organizując obronę albo walcząc orężem duchowym)

·           Regres życia duchowego – kościół dba przede wszystkim o interes własny, usiłuje rządzić państwem, a królowie kościołem. W niektórych regionach kościół zamiera, ludność wraca do pogaństwa. Powrót pogaństwa, walka między klasą kapłanów i klasą wojowników. Wzajemne paraliżowanie się władzy duchowieństwa i władzy królewskiej.

2.) Germańska próba organizacji (VIII – X wiek):

·        Odbudowa zachodniej jedności Karolingów odbywa się w trzech kierunkach:

Ø      na południowy wschód w Italii;

Ø      na południowy zachód w kierunku Hiszpanii;

Ø      na wschód w Germanii;

·        Pepin Krótki przeciwko Włochom:

Ø      754r. - I wyprawa przeciwko Longobardom;

Ø      756r. – druga wyprawa przeciwko Longobardom;

Ø      Karol Wielki bierze do niewoli króla Dezyderiusza i pozbawia go korony włoskiej;

Ø      759r. - ekspansja Pepina à odbiera mahometanom Narbonnę;

·        801 r.- Karol Wielki zdobywa Barcelonę;

·        778-803- Karol Wielki podbija Sasów. Podczas wojen saskich kazał ściąć 4, 5 tys. jeńców saskich za bunt ich rodaków przeciwko niemu;

·        Utworzenie biskupstw w Bremie, Monasterze, Paderborn, Werden i Inden;

·        Podczas wojen Karol Wielki chętnie odwiedza posiadłości królewskie; najchętniej odwiedzane to Nimwegen, Ingelheim, i Akwizgran, kazał tam wybudować pałace. Największe znaczenie odniósł Akwizgran przez szczególny charakter jego architektury.;

·        Karol Wielki był znany z wielu stoczonych bitew, nie przeżył ani jednego roku bez wojowania, ‘sine hoste’- bez wroga;

·        787 r. - Karol Wielki ruszył na Bawarie. Arno-biskup Salzburga, który pomógł Karolowi w przyłączeniu kraju i kościoła bawarskiego do Kościoła i państwa frankijskiego, został w roku 798 arcybiskupem;

·        Poskromienie Awarów:

Ø      796 r. - zawładnął Ringiem,a wódź Tundum poddał się i przyjął chrześcijaństwo. Chrzest odbył się w Akwizgranie. Władca frankijski przyłączył do swoich ziem zachodnią część państwa awarskiego między Dunajem i Drawą;

·        Zwierzchnictwo Karola Wielkiego uznały również plemiona słowiańskie znad Łaby i Sołany;

·        800 r. - król frankijski otrzymuje z rąk papieża Leona III koronę cesarską. Papież chciał uczynić Karola cesarzem całego chrześcijańskiego świata z Bizancjum włącznie, by walczyć z herezją ikonoklastyczną i ustanowić supremację pontyfikatu rzymskiego nad całym Kościołem. Przeciwko Bizancjum rozpoczął akcję zbrojną po to by zmusić do uznania swojego tytułu (dopiero po 12 latach uznano jego tytuł);

·        te akcje zawiodły więc Karol rozpoczął podbijać północny Adriatyk; brak floty nie pozwolił mu zmierzyć się z okrętami greckimi;

·        814r. - pokój - Frankowie oddali zdobytą Wenecję ,a sami zachowali ziemie na północ od Adriatyku;

·        Skład dworu cesarza był taki sam jak za Merowingów, ale było więcej urzędników i byli oni lepiej wykształceni;

·        Karol Wielki chciał aby jego władza objęła całe królestwo frankijskie, więc kazał sporządzać ustawy administracyjne i prawne:

Ø      formą pisaną były kapitularze lub ordonanse – oddzielne dla jednego rejonu (np. kapiltularz De litteris colendis o reformie nauczania);

Ø      instrumentem ludzkim byli missi dominici - dygnitarze świeccy i duchowni;

·        państwo Karola Wielkiego było w IX w. zagrożone najazdem wrogów zewnętrznych;

·        najazdy Normanów:

Ø      839 r.- normański wódź zakłada królestwo w Irlandii ze stolicą w Armagh;

Ø      841 r. - splądrowanie Rouen;

Ø      843 r. - splądrowanie Nantes;

Ø      859 r. - Normanowie docierają do Italii. Ostatnią ich ofiarą był Akwizgran;

Ø      878 r. - na mocy pokoju w Wedmore Alfred Wielki przyznaje im część Anglii;

Ø      w X w. utworzono Normandię, której władca-książę Wilhelm Zdobywca podbił Brytanię w bitwie pod Hastings;

·        Kolejnym  zagrożeniem Karolingów byli Węgrzy;

·        wśród ich najważniejszych ofiar były:

Ø      Pawia zdobyta w 924r.;

Ø      Verdun spalone w 926r.;

·        955 r. - król Niemiec- Otton I rozbija ich całkowicie na Lechowym Polu koło Augsburga;

·        Frankowie starali się przejąć po Rzymie dziedzictwo polityczne i administracyjnej jednak nie potrafili wyrobić sobie zmysłu politycznego...